Kayseri/Pınarbaşı’nda Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-45) Köy Okulları

Kurtuluş Savaşı sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti‟nin en büyük savaşı cehaletle olmuştur. Erken Cumhuriyet döneminde (1923-45) nüfusun %80‟inin köylerde yaşıyor olması ve bu nüfusun %80-85‟inin okuma yazma bilmemesi cehaletle savaşın köylerden başlatılması gereğini ortaya koymuştur. 1935 yılında beş nahiyesi ve 190 köyü olan Pınarbaşı‟nın günümüzde mahalle adıyla anılan 110‟dan fazla köyü vardır. Çalışma kapsamında Pınarbaşı‟na bağlı 110 köyde inceleme yapılmış ve Örenşehir, Elmalı, Kaman, Tokmak, Şerefiye, Karakuyu, Üçpınar, Panlı, Halitbeyören ve Kılıçkışla köylerinde 1928-45 yılları arasında inşa edilmiş 10 okul yapısı tespit edilmiştir. Okul plânları analiz edilerek, inşa edildikleri dönemde bulundukları yerleşimin idarî özelliği (nahiye veya köy), nüfus durumu ve maarif politikaları bağlamında değerlendirilerek üç farklı plânın görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır. Okullardan birinin 1928‟de, üçünün 1943-44 de, diğerlerinin de 1934-40 yılları arasında inşa edildiği tespit edilmiştir. 1930‟lu yıllarda ilçeye bağlı birer nahiye merkezi olan Kaynar, Pazarören ve Örenşehir‟deki okulların Osmanlının son döneminde tasarlanan bir ibtidai mektep planından geliştirildiği, Panlı, Halitbeyören ve Kılıçkışla köylerindeki okulların Köy Enstitüleri‟nden mezun öğretmenlerin çalışacağı lojmanlı, tek derslik ve işlikli tiplere dahil olduğu, diğerlerinin ise tek derslikli lojmanlı örnekler olduğu belirlenmiştir. Tespit edilen köy okullarında düzgün kesme taşla birlikte kaba yonu ve moloz taşın hatta kerpiç malzemenin değerlendirildiği, zemin döşemelerinde ve üst örtüde ahşap kullanıldığı ve tümünde çatının kiremitle kaplandığı gözlenmiştir. Okulların yönetmeliklerde belirtildiği şekliyle maarif müdürlüklerinden sağlanan plânlara bağlı kalınarak, masrafları köylülerce karşılanarak, yerel usta ve işçilerle inşa edilmiş olduklarını söylemek mümkündür.

Village Schools in Kayseri/Pınarbaşı in the Early Republican Period (1923-45)

The Republic after the war of independence, declared a “war with illiteracy”, and the major areas of that battle were in the rural settlements. In the early years of the Republic (1923-1945) 80 percent of the population was settled in villages, and 80 to 85 percent of the rural population were illiterate. Within the scope of this research project, 110 villages were surveyed and 10 school buildings were located in the villages of Örenşehir, Elmalı, Kaman, Tokmak, Şerefiye, Karakuyu, Üçpınar, Panlı, Halitbeyören and Kılıçkışla. One of the schools was constructed in 1928, three more in 1943-1944 and the rest between1934-40. The plan types were analysed in respect to the administrative and demographic structure of these settlements at the time of their construction. The analysis revealed three plan types. In Kaynar, Pazarören and Örenşehir, which were the larger settlements in the 1930‟s, the plans of the schools were developed from a type which was devised in the last decades of the Ottoman state. The schools in Panlı, Halitbeyören and Kılıçkışlaare were of the 1 classroom+atelier type, with two room lodging for the teachers, who were the graduates of the Village Institutes. The rest were single classroom schools with lodgings. These buildings were constructed from local materials (cut and rubble stone, even from mud-brick) with wooden roofs and floors. The roofs were covered with fired clay roof tiles. It is possible to say that these schools were constructed based upon the regulations and from the plans that were provided by the Ministry of Education of the Republic. The financing of these constructions was probably provided by the residents themselves and they were constructed by local builders and workers.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektub-i Kalemi, (BOA, MF. MKT.986/29, 1900).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektub-i Kalemi,(BOA, MF. MKT.455/15, 13 Ağustos 1899).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektub-i Kalemi,(BOA, MF. MKT.494, 1 Mart 1900).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektub-i Kalemi.(BOA, MF. MKT.714/65, 1867).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cumhuriyet, 180-9-0-0/98/475/1
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cumhuriyet, 490001/1801/1311/1.
Altunya N. (2010). Köy Enstitüsü Sistemi Toplu Bakış. İstanbul.
Anonim (1933). Maarif Vekaleti İlk Tedrisat Dairesi İlkmektep Plânları Albümü. Ankara.
Anonim (1937). T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü Genel Nüfus Sayımı 20 İlkteşrin 1935. Kayseri Vilayeti. Cilt 3. İstanbul.
Anonim (1940). “Köy Enstitüleri Mezunlarının Çalışacakları Köylerde Yapılacak Okul Binalarının Plânlarına Ait Müsabaka Şartnamesi”. Arkitekt (1940) 187-188.
Anonim (1941-42). “Köy Okulları Proje Müsabakası”. Arkitekt (1941-42), 12-13.
Anonim (1950). T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. Cilt 65. Ankara.
Anonim (2002). Milli Eğitim Sayısal Veriler 2001-2002. Ankara.
Birol N. (2004). “19. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayeti‟nde Müslüman Eğitim-Öğretim Kurumları ve Faaliyetleri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 24, 209-232.
Bozdoğan S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası. Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. İstanbul. Cemal M. (1930). Yeni Mektep Hıfzıssıhhası. İstanbul.
Düstur, 3.Tertip 10 (3-6).
Düstur, 3.Tertip 18 (475-476).
Düstur, 3.Tertip 5 (322).
Düstur, 3.Tertip 5 (336).
Düstur, 3.Tertip 7 (682-686).
Egli A. E. (2013). Atatürk’ün Mimarının Anıları. Genç Türkiye İnşa Edilirken. İstanbul.
Ersoy M. (1946). “Kaynar”. Erciyes 36-37, 47-48.
Gedikoğlu Ş. (1978). Kemalist Eğitim İlkeleri Uygulamalar. İstanbul.
Karain S. B. (1996). “Margarete Schütte-Lihotzky ve Türkiye‟deki Yapıları”. Mimarlık 270, 8-13.
Keskin Y. (2012). “Köy Enstitüleri İçin Açılan Mimari Proje Yarışması ve Sonrası”. Ed. E. Işın, Düşünen Tohum Konuşan Toprak Cumhuriyet’in Köy Enstitüleri 1940-1954. Cilt 1, 110-135. İstanbul.
Kul F. N. (2011). “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları”. Mimarlık 360, 66-71.
Kul F. N. (2016). “Ernst A. Egli ve “Yeni İlkokul Modelleri”. Mimarlık 388, 67-71.
Özbek Y. (2013). “Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-45) Kayseri‟de Okul Yapıları”. Belleten 278, 271-303.
Özdamarlar K. (2010). “Eğitim”. Kayseri Ansiklopedisi 2, 93-111.
Özer A. (1947). “Pınarbaşı İlçesi”. Erciyes 51, 27-28.
Özyedekçi K. (1946). “Kayseri‟nin Bugünkü Öğretim Durumu”. Erciyes 34-35, 25-29.
Sakaoğlu N. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul.
Salman A. (2010). “Tonguç ve Köy Enstitüleri”. Köy Enstitüleri Sempozyumu, Kastamonu. 14-17 Nisan 2010, 53-70. İstanbul.
Sami Ş. (1895). Kamus el-Alâm. Cilt 4, 3152. İstanbul.
Sarıhan Z. (2009). 1921 Maarif Kongresi. Ankara.
Selah (Sayar) Z. (1931a). “Mektep Binalarında Estetik”. Mimar 8, 254.
Selah (Sayar) Z. (1931b). “Mektep İnşasında (Plân Tip)in Mahzurları”. Mimar 4, 124-125.
Selah (Sayar) Z. (1931c). “Mektep İnşasında İktisadi Düşünceler”. Mimar 6, 205-206.
Selah (Sayar) Z. (1936). “Devlet İnşasında Tip Plân Usulünün Mahzurları”. Arkitekt 9, 259-260.
Sezgin F. (1946). “Kızılhan”. Erciyes 40-41, 28.
Şanal M. (2017). “Pazarören Köy Eğitmen Kursu”. Kayseri Ansiklopedisi 5, 258-259.
Temel M. A. (1973). Kuruluşundan Cumhuriyet’in 50. Yılına Kadar Pınarbaşı. Ankara.
Tok Ö. (2017). “Pınarbaşı (Aziziye)”. Kayseri Ansiklopedisi. Cilt 5, 272-281.
Tonguç E. (2007). “Atatürk ve Köy Enstitüleri”. Der. N. Güngör, Cumhuriyet’in İlk Yıllarından
Günümüze Dil, Kültür, Eğitim, 435-457. Ankara.
Türkoğlu P. (2013). Tonguç ve Enstitüleri. İstanbul.
Yavuz Y. (1981). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimar A. Kemalettin Bey. Ankara.