1833 Tarihli Nüfus Defterine Göre Üsküp Kazası’nın Demografik Y apısı

Bugün Makedonya Cumhuriyeti’nin başkenti olan Üsküp, Vardar Nehri’nin iki yakasına kurulmuş birşehirdir. 1392’de Osmanlı yönetimine dâhil edildiği andan itibaren Osmanlı yönetiminin en önemli uç böl-gelerinden biri haline gelmiştir. 1463’ten sonra kaza statüsü verilen Üsküp’e Saruhan bölgesindenTürkmenlerin yerleştirilmesiyle nüfusun yoğunluğu ve niteliği değişime uğramaya başlamıştır. Müslümanlargenellikle Üsküp şehrinde yaşamayı tercih ederken, Hıristiyanlar yoğunlukla kırsal alanda yaşamlarınısürdürmüşlerdir. Ancak bu durum zamanla değişim göstermiştir. Çoğu kırsal alanda yaşayan gayrimüslim-lerin fetihten 1832’ye kadar geçen süre zarfında yavaş yavaş şehir merkezine yerleşmeye başladıkları tahrirdefterleri üzerinde çalışmalar yapmış olan tarihçiler tarafından tespit edilmiştir. Yüzyıllar içinde 70’e kadarçıkmış Üsküp şehrindeki mahalle sayısı 1832’de 47’ye kadar düşmüştür. Üsküp’e bağlı köy sayıları da deği-şiklik arz etmiştir. Gayrimüslimlerden alınan cizye vergisi ile askeri ihtiyaçlara yönelik Müslüman erkeksayısının tespit edilmesi amacına yönelik yapılan 1831 sayımı her ne kadar hatasız kabul edilemese deOsmanlı topraklarının sayım yapılan bölgelerindeki nüfusu hakkında fikir vermesi açısından büyük önemehaizdir. Çalışmanın amacı 1833 tarihli nüfus defterine göre Üsküp Kazası’nın nüfus yapısını ortaya koymak-tır. Çalışmanın temel kaynağını oluşturan BOA NFS.d. 5624 numaralı Nüfus Defteri Üsküp Kazası’nınmufassal defterlerinin icmallerinden oluşmaktadır. Defterdeki veriler Üsküp merkezi ve köylerindeki nüfusyoğunluğu ve nüfusun yerleşim yerlerine göre dağılımı hakkında bilgi verirken aynı zamanda nüfusun dinselaçıdan dağılımını da ortaya koymaktadır. Ayrıca gayrimüslimlerin ödemekle yükümlü oldukları cizye mik-tarına dair veriler Üsküp’te yaşayan gayrimüslim reayanın ekonomik durumu hakkında da bilgi vermektedir.

The Demographic Structure of Skopje from the 1833 Register

Skopje, the capital city of The Republic of Macedonia, is located on both sides of the Vardar. The city became one of the three important frontier regions in 1392 when it was conquered by the Ottoman State and, after 1463 the city gained county status. The size and quality of the population of Skopje began to change with the settlement of the Turkmen coming from the Saruhan region. The Muslim population occasionally preferred to live in the downtown area, while the Christian population preferred to live in rural areas, which, however, changed over the centuries. It is shown by scholars who have the studied tax records that the Christian population living in rural areas around the city since the conquest gradually, over the centuries moved towards the centre. The number of neighborhoods in the city increased to 70 while in 1832 this number was reduced to 47, and accordingly the number of villages changed. Although the 1831 census, taken in order to determine jizya tax levied on the Non-Muslims subjects, and for military service and the number of the male population, is not acknowledged as flawless, it provides some valuable information about the regions included in the census. The aim of this study is to show the population structure of Skopje according to the register of 1833. The register (BOA NFS.d. 5624), the main source employed in this study, contains various detailed records. The information recorded shows the size of the population in the city center and the villages of Skopje and the distribution of population in the settlements and in religious groups. In addition, the register also provides valuable information about jizya tax and the economic conditions of the non-Muslim citizens.

PDF

___

370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-İli Defteri (937/1530). Cilt I. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Ankara 2001.
Abaz N. (2012). 15.-17. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Dönemi Üsküp Şehrinin Mimari Gelişimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul 2012.
Başar F. (1997). Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730). Ankara 1997.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), NFS.d.5624 Numaralı Nüfus Defteri.
Çağ G. (2004). 217 Nolu Tapu-Tahrir Defterine Göre Paşa Sancağı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya 2004.
Çokuğraş I. (2013). “Osmanlı İstanbul’unda Bekâr Odaları”. Mimar.ist 47 (2013) 29-35.
Dede M. (2015). Üsküp Vakıfları -Bir Sosyal Tarih İncelemesi-. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara 2015.
Evliya Çelebi. (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: 1-6. Kitaplar. Cilt 1. Haz. S. A. Kahraman & Y. Dağlı. İstanbul 2013.
Hoca N. (1984). “Üsküb”. MEB İslam Ansiklopedisi (Cilt 13) 122-127. Ankara 1984.
İnbaşı M. (1995). Osmanlı İdaresinde Üsküp Kazâsı (1455-1569). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum 1995.
İnciciyan P. L. & Andreasyan H. D. (1973-74). “Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 2-3 (1973-1974) 11-88.
Kul E. (2013). XVII. Yüzyılda Üsküb Şehri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2013.
Stojkov R. (1970). “La Division Administrative de L’Eyalet de Roumélie Pendant les Années Soixante du XVII. Siècle Selon un registre Turc-Ottoman de 1668-1669”. Studia Balcanica 1 (1970) 205-227.
Stoyanovski A. (1974). “XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Makedonya’nın Osmanlı Hâkimiyeti Devrinde İdarî Taksimatı”. İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi 4-5 (1974) 213-230.
Turan Ş. (1963). “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı (H.1041/M.01630-32 Tarihli Bir İdarî Taksimat Defteri)”. Atatürk Üniversitesi 1961 Yıllığı (1963) 201-232. Ankara.