Bizans’ın kilisesi, Osmanlı’nın cȃmiîsi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin müzesi olan Ayasofya hakkında inşasından günümüze kadar pek çok dini, tarihi ve edebi eser yazılmıştır. Bu mabede ilişkin çalışmalar ve araştırmalar hâlâ devam etmektedir. Bizans döneminde yazılmış olan İstanbul’un tarihini anlatan “Patria” adlı eserlerin “Diegesis” denilen Ayasofya hakkındaki bölümleri Fetihten sonra II. Mehmet’in isteğiyle Türkçe ve Farsça’ya tercüme edilmişlerdir. Bu tercüme faaliyeti daha sonra da devam etmiş ve böylece Osmanlı döneminde “Ayasofya’nın Tarihi” konulu pek çok eser meydana getirilmiştir. Gerek Bizans, gerekse Osmanlı dönemlerinde yazılmış olan Ayasofya tarihleri muhtevaları açısından genellikle birbirlerinin tekrarı niteliğindedir. Bununla birlikte Osmanlı döneminde oluşturulan eserlerde Ayasofya anlatımları çeşitlenmiş ve İslȃmî motifler ilave edilmiştir. Bu sûretle Fatih’ten itibaren başlayan çeviri sürecinde oluşan Ayasofya risaleleri konu, kapsam ve anlatım bakımından birtakım değişikliklere uğramışlardır. Kanuni Sultan Süleyman devrinin önemli devlet adamlarından olan Koca Nişancı Celȃlzȃde Mustafa Çelebi’nin “Tȃrih-i Kal‘a-i İstanbul ve Ma‘bed-i Ayasofya” adlı Farsça’dan tercüme ettiği eser bunlardan sadece bir tanesidir. Bu çalışmada Celȃlzȃde’nin “Tȃrih-i Kal‘a-i İstanbul ve Ma‘bed-i Ayasofya” adlı eseri incelenecektir. Öncelikle kullandığımız yazma eserin nüshaları, bu nüshaların özellikleri ve eser hakkındaki tartışmalar ele alınacaktır. Son olarak eserin tamamı konularına göre tasnif edilecek ve Hz. Muhammed’i konu edinen anlatılar değerlendirilecektir.

Numerous religious, historical and literary works have been written about Hagia Sophia which is Byzantine church, Ottoman mosque and the museum of the Republic of Turkey from construction until today. Studies and researches on this shrine still continue. “Diegesis” sections which are about Hagia Sophia of the “Patria”  which told the history of Istanbul and written in Byzantine period were translated into Turkish and Persian by Conqueror Mehmet’s request after the conquest. This translation activity continued later and thus many works were created on the subject of “History of Hagia Sophia” during Ottoman period. The history of the Hagia Sophia, written in both Byzantine and Ottoman periods, is generally a repetition of each other in terms of their content. However, in the works created during the Ottoman period, “Hagia Sophia legends” were diversified and Islamic motifs were added. In this way, the works on Hagia Sophia in the translation process starting from Conqueror Mehmed has been subject to some changes in terms of subject, scope and expression. This is one of the works of Mustafa Celebi, who is one of the most important statesmen of the period of Suleiman the Magnificent, translated from the Persian name “Tȃrih-i Kal‘a-i İstanbul ve Ma‘bed-i Ayasofya”. In this study, Mustafa Celebi’s work “Tȃrih-i Kal‘a-i Istanbul ve Ma‘bed-i Ayasofya” will be examined. Firstly, the copies of the manuscripts we use, the properties of these copies and the discussions about the work will be evaluated. Finally, the whole work will be classified according to the subjects and the narratives about Prophet Muhammad will be evaluated.