Altın Orda Devleti’nin İslamlaşmasında Bilinmeyen Bir Şahsiyet: Ebu Bekir Kalender Aksarayi ve “Kalendername” Adlı Eseri

Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından kurulan Altın Orda Devleti kurulduğu Deşti-Kıpçak bölgesinde Türk nüfus yoğunluğunun etkisi ile tarihi süreç içerisinde Türkleşmiştir. Devlette İslam dini Berke Han döneminde kabul edilmeye başlamıştır. Müslümanlığın yaygınlaşması ve devletin İslami görünüm kazanması ise Özbek Han’ın (1313-1342) hâkimiyeti yıllarında gerçekleşmiştir. Özbek Han şehirlerde cami, mescit ve medreseler yaptırarak İslam dininin gerektirdiği bütün kuralların tesisine önem vermiştir. Bu tarihi süreçte tarikat şeyhlerinin ve üyelerinin katkısı inkâr edilemez niteliktedir. Altın Orda Devleti’nin İslamlaşma sürecinde çok önemli bir rolü olan şahsiyetlerden biri de Özbek Han ve oğlu Canibek Han dönemlerinde yaşamış Türkiye ilim dünyasında henüz bilinmeyen Anadolu tarikat şeyhlerinden Ebu Bekir Kalenderi (Aksarayi) olmuştur. Anadolu Kalenderilik tarikatının az bilinen temsilcilerinden olan Ebu Bekir Kalender Aksarayi yaşamının önemli bir kısmını 1320-1340 yıllarında Altın Orda’nın Kırım emirlerinin ikametgâhı olan ve Eski Kırım olarak adlandırılan Solhat şehrinde geçirmiştir. İslamiyet’i tebliğ için geldiği bu topraklarda “Kalendername” adlı eserini yazmıştır. Özbekistan İlimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsünde muhafaza edilen bu el yazma eser, 400 varak olup Farsça mesnevi üslubunda kaleme alınmıştır. Eser 2017 yılında Rusçaya çevrilerek basılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Altın Orda, İslamiyet, Ebu Bekir Aksarayi, Kırım, Kalenderilik

An Unknown Person İn The İslamization Of The Golden Horde State: Ebu Bekir Kalender Aksarayi And His Work Called “Kalendername”

The Golden Horde State, which was founded by Genghis Khan’s the grandchild who is Batu Khan, has been Turkified in the historical period with the influence of the Turkish population density in the region of Deşti-Kıpçak. The religion of Islam in the state began to be accepted in the period of Berke Khan. The spread of Muslims and the İslamic appearance of the state were realized in the years of Özbek Khan's (1313-1342) domination. Özbek Khan built mosques, mosques and Madrasas in the cities and gave importance to the establishment of all the rules required by the Islamic religion. In this historical process, the contributions of the sect shadows and their members are undeniable. Ebu Bekir Kalenderi (Aksarayi) is one of the figures who played a very important role in the process of İslamization of the Golden Horde State. He lived in era of Uzbek Khan and his son Canibek. He is not yet known in science world of Turkey. Ebu Bekir Kalender Aksarayi is one of the less known representatives of the Anatolian Kalenderilik (Qalandariyya) sect. Much of his life was spent in the city of Solhat, the former Crimea, which was the residence of the Golden Horde’s Crimean commanders in 1320-1340. He wrote "Kalendername" in these lands where he came to notify İslam. This handwritten work preserved in the Institute of Oriental Sciences of the Academy of Sciences of Uzbekistan. It consists of four hundred pages. It was written in Persian mesnevi style. The work was translated into Russian in 2017 and printed.

Keywords:

Gold Horda, İslam, Ebu Bekir Aksarayi, Crimea, Kalenderilik (Qalandariyya),

PDF

___

BATUTA İbn, Ebu Abdullah Muhammed Tanci, (2004). İbn Batuta Seyahatnamesi, Çeviri İnceleme ve Notlar A. Sait Aykut, Cilt II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ÇELİK Aydın, GÜLER Önder, (Ekim 2010). “Altın Ordu İmparatorluğu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S 188, İstanbul, s. 139-162. GİBADULLİN, İ. R., (2017). Ebu Bekir Kalender Rumi Kalendername, İnstitut İstorii im Ş. Mardjani, AN RT, Kazan. GÜNDOĞDU, Abdullah, (24-26 Haziran 2005). “Altın Orda Sahasında İslamlaşma ve Sonuçları”, Volga-Ural Bölgesinde İslam medeniyeti İkinci Milletlerarası Sempozyum, IRCICA (Proceedings of The Second International Symposium on Islamic Civilasition in Volga- Ural region) Bildirileri, Kazan, Tataristan, s. 233-248. KAFALI, Mustafa, (1976). Altın Ordu Hanlığının Kuruluşu ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul. KAFALI, Mustafa, (1993). “Cengiz Han”, DİA, C.7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 367-369. KAMALOV, İlyas, (2007). Avrasya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yayınları, İstanbul. KOÇ, Dinçer, (2010). Rus Kaynaklarına Göre İlk Müslüman Türk Devleti: İtil-Bulgar Devleti, İstanbul, Yayınlanmamış Doktora Tezi. KONUKÇU, Enver, (1992 ).“Berke Han”, DİA, C. 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 506-507. KRAMAROVSKİY M., (2016). “Krım i Rum v XIII-XIV Stoletiyah (Anatoliyskaya Diaspora i Gorodskaya Kultura Solhata)”, Zolotoordınskaya Obozireniya, Kazan, s. 55-88. KURAT, Akdes Nimet, (1992). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyinde Kurulan Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Yayınları, 2. Baskı, Ankara, MALOV, N.M., MALIŞEV, A. B., RAKUŞİN A. İ., (1998). Religiya v Zolotoy Orde, Saratov. MİRGALEEV, İ.M., (2014). “Ebu Bekir Kalender Rumi. Kto on?”, Krımskoe İstoriçeskoe Obozrenie, Sayı 1, Kazan-Bahçesaray, s. 41-46.