XIX. Yüzyılda Kaleme Alınmış Bir Eserin İnşâ ve İlm-i Belâgat Kısımları Üzerine Bir Değerlendirme

Tanzimat Dönemi’ndeki yeniden yapılanma çabalarının sonucunda Osmanlı eğitim kurumlarına yönelik olarak yenilik arayışlarına girilmiş ve orta öğretim kurumları yaygınlaştırılmıştır. Bu okulların ders programlarına, dil bilgisi ve yazışma konularının öğretilmesi amacıyla “usûl-i kitâbet ve inşâ” gibi derslerin yanı sıra “belâgat” de alınmıştır. Bu derslerde okutulmak üzere “inşâ, kitâbet ve münşeât kitabı” gibi adlar altında çeşitli kitaplar hazırlanmıştır. Bu kitapların bir kısmı doğrudan doğruya okullardaki yazı derslerinde okutulmak üzere inşâ, mektup ve belge yazma usul ve yöntemlerini konu edinmiştir. Bu dönemdeki öğrencilerin Arapçayı çok iyi bilmemeleri de Türkçe belâgat kitaplarının yazımını zorunlu kılmış ve bu alanda pek çok eser kaleme alınmıştır.Bu çalışmada Milli Kütüphane Yz A 9216/2 arşiv numarasında İlm-i Belâgat adıyla kayıtlı olan bir eserin İnşâ Kitabı ve İlm-i Belâgat başlıklarını taşıyan kısımları ele alınarak incelenmiştir. XIX. yüzyılda yazılan eserde yazarın kimliğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Eserin yazılma sebebine dair herhangi bir açıklama bulunmamakla birlikte; içerik ve üslubu göz önüne alındığında, döneminin eğitim kurumlarında okutulmak üzere hazırlanmış bir ders kitabı olduğunu söylemek mümkündür. İnşâ Kitabı’nda çeşitli makamlara hitaben yazılacak resmî ve özel yazılarda kullanılması gereken hitap sözleri, yazışma tür ve şekilleri ve bunların usullerinin öğretilmesine dair kuramsal bilgiler yer almakta; uygulamaya yönelik olarak da 74 adet temsilî yazı örneği bulunmaktadır. İlm-i Belâgat ise belâgati üç şubesiyle ele alan bir eserdir. Eserde belâgat terimleri, soru-cevap yöntemi kullanılarak açıklanıp örneklendirilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda, varlığı daha önce bilinmeyen bu eserin Türk edebiyatı çalışmalarına katkı sunması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İnşâ, münşeât, belâgat, İnşâ Kitabı, İlm-i Belâgat

HYMN AND PRAYER JOURNAL NUMBERED 13229 IN KONYA METROPOLITAN MUNICIPALITY KOYUNOĞLU MUSEUM AND LIBRARY

The subject of this article is the hymn and prayer journal numbered 13229 found in Konya Metropolitan Municipality Koyunoğlu Museum and Library. According to catalog records, the work was completed by the calligrapher Mustafa Hilmî in 1284 (G. 1868). This small-volume journal consisting of twenty-two leaves is in a very good state physically and was written with a perfect line. The content of the journal consists of verse and prose texts all of which have religious characteristics. There are ten poems and twelve pieces of prose. Most of the poems, which have many inconveniences in terms of form-related features such as cadence and rhyme/repeated voice (radif), are in the form of hymn and only four have pseudonyms (Yûnus, Niyâzî, Mahfî). Proses are also composed of prayers such as forgiveness, salah, food and grave etc. as well as mühr-i şerîf (exalted seal) and virtues. The aim of our study is to eliminate -as far as possible- the uncertainties regarding this journal and its compiler based on its form and content characteristics, and thus to try to determine its place in the tradition of journal. In the study, all texts included in the work will primarily be transferred into Latin letters with transcription and thus the content of the journal will be obtained. Afterwards, the identity of the compiler of the journal will be tried to be determined through this transcription. Based on the work's physical characteristics, page designs, writing, the characteristics of the texts and the information obtained regarding its compiler, various determinations will be made about the journal. Within this scope, it will be discussed when, for what target audience and for what purpose the journal was compiled.

PDF

___

Ayverdi, İlhan (2005). Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C.2. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Berkes, Niyazi (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bilgegil, M. Kaya (2015). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
Derdiyok, İ. Çetin (1994). XV. Yüzyıl Şâirlerinden Mesîhî’nin Gül-i Sad-Berg’i. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
Derdiyok, İ. Çetin (1997). “Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim”. Türk Kültürü. 415: 665-671.
Durmuş, İsmail (2000). “İnşâ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 334-337.
Gökyay, O. Şaik (1974). “Tanzimat Dönemine Değin Mektup”. Türk Dili Mektup Özel Sayısı. XXX (274): 17-23.
Gültekin, Hasan (2009). “İnşâ ve Tarihi Gelişimi”. International Journal of Central Asian Studies. 13: 317-341.
Gültekin, Hasan (2015). Türk Edebiyatında İnşâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Haksever, H. İbrahim (1996). Eski Türk Edebiyatında Münşe’âtlar ve Nergisi’nin Münşe’âtı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Haksever, H. İbrahim (1998). “Münşe’ât Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1: 65-76.
İnalcık, Halil (1988). “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hâl ve ‘Arz-ı Mahzar’lar”. Osmanlı Araştırmaları. 7-8: 33-54.
Kılıç, H (1992). “Belâgat”. İslâm Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 380-383.
Kütükoğlu, Mübahat (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
Kütükoğlu, Mübahat (2004). “Mektup: Osmanlı Bürokrasisinde Mektup ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18-21.
Olgun, Tahir (1994). Edebiyat Lügatı. (Haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun Kitabevi.
Saraç, M. A. Yekta (2014). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe.
Uzun, Mustafa (2000). “İnşâ: Türk Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 338-339.
Uzun, Mustafa (2006). “Münşeat”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18-20.
Yetiş, Kazım (1992). “Belâgat: Türk Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 384-387.
Yetiş, Kazım (1996). Talîm-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sâhasında Getirdiği Yenilikler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Yetiş, Kazım (2006). Belâgattan Retoriğe. İstanbul: Kitabevi Yayınları.