Uygur Halk İnanışları ve Yasak-Örtmece Üzerine

Tarihî İpek Yolu üzerinde yer alan Doğu Türkistan topraklarında yaşayan Uygurlar, zengin bir yazılı edebiyata ve sözlü kültüre sahiptir. Yaşadıkları coğrafya dolayısıyla merkezi konumda olan Uygurlar, Brahmanizm, Manihaizm, Budizm gibi dinî kültür çevrelerine girmiş ve son olarak da X. yüzyıldan itibaren İslamiyet’i kabul etmiştir. Uygur Türklerinin muhtelif halk inanışları bu dinlerden etkilenirken aynı zamanda eski mitolojik dönemin izlerini taşımaktadır. Bu inanışlar Türk mitolojisinin gelişmesini sağlarken yasak gibi insanın ve toplumların ortaya koyduğu dinamik bir sistemde yaşamaya devam etmektedir. Uygulamadaki davranış ve âdetler, yasağın (perhiz) bir diğer ifadesi olan örtmecenin de konusu olmuştur. Uygurların hayatında yasaklar, gündelik işlere, geçmişten bu yana uyguladıkları ritüellere, gökyüzü ve yeryüzü olaylarına, bitki ve hayvanlara karşı tutumlarına, vücut fonksiyon biçimi ile ilgili insan bedenine ve kişisel hayatına ilişkin konulara etki etmiştir. Bu çalışmada eski Türk dini ve inanışları, yasak-örtmece konuları değerlendirilecektir. Ayrıca Uygur Türklerinin inanç ve düşünce sistemine bağlı olarak şekillenen kültürel değerleri, halk inanışları ve yasak-örtmece konusu üzerinden analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Uygur, yasak, örtmece, folklor

HYMN AND PRAYER JOURNAL NUMBERED 13229 IN KONYA METROPOLITAN MUNICIPALITY KOYUNOĞLU MUSEUM AND LIBRARY

The subject of this article is the hymn and prayer journal numbered 13229 found in Konya Metropolitan Municipality Koyunoğlu Museum and Library. According to catalog records, the work was completed by the calligrapher Mustafa Hilmî in 1284 (G. 1868). This small-volume journal consisting of twenty-two leaves is in a very good state physically and was written with a perfect line. The content of the journal consists of verse and prose texts all of which have religious characteristics. There are ten poems and twelve pieces of prose. Most of the poems, which have many inconveniences in terms of form-related features such as cadence and rhyme/repeated voice (radif), are in the form of hymn and only four have pseudonyms (Yûnus, Niyâzî, Mahfî). Proses are also composed of prayers such as forgiveness, salah, food and grave etc. as well as mühr-i şerîf (exalted seal) and virtues. The aim of our study is to eliminate -as far as possible- the uncertainties regarding this journal and its compiler based on its form and content characteristics, and thus to try to determine its place in the tradition of journal. In the study, all texts included in the work will primarily be transferred into Latin letters with transcription and thus the content of the journal will be obtained. Afterwards, the identity of the compiler of the journal will be tried to be determined through this transcription. Based on the work's physical characteristics, page designs, writing, the characteristics of the texts and the information obtained regarding its compiler, various determinations will be made about the journal. Within this scope, it will be discussed when, for what target audience and for what purpose the journal was compiled.

PDF

___

Atalay, Besim, (1985), Divanü Lügât-it Türk Tercümesi III Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.Bang, W.-Arat, Reşit Rahmeti, (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, EdebiyatDemirci, Kerim, (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli folklor, Ankara: S. 77, 21-34 s.Eliade, Mircea, (2000), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına I. Cilt, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Eliade, Mircea, (2003), Dinler Tarihine Giriş (Çeviren Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Eliade, Mircea, (2016), Mitlerin Özellikleri (Çeviren Sema Rifat), İstanbul: Alfa Yayınları.Ergin, Muharrem, (2008), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.Fakültesi Türk Dili Semineri Neşriyatından, Burhaneddin Basımevi.Frazer, James George, (2017), Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Frazer, James George, (2019), Ruhun Tehlikeleri ve Tabu, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.Freud, Sigmund, (2018), Totem ve Tabu, İstanbul: Say Yayınları.Gumilev, L.N., (2016), Halkların Şekillenişi Yükseliş ve Düşüşleri, İstanbul: Selenge Yayınları.Güngör, Ahmet, (2006), “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum: TAED 29, 69-93 s.Güngör, Harun, (2012), Türk Din Etnolojisi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.Hoppal, Mihayl, (2001), “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı” (Çeviren Gürbüz Erginer), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (2001), Ankara: S. 41, 209-225 s.İnan, Abdülkadir, (1976), Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.İnan, Abdülkadir, (1998), Makaleler ve İncelemeler I-II Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Kafesoğlu, İbrahim, (1980), Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Kalafat, Yaşar, (2012), Türk Halk İnançlarında Tabu, Ankara: Berikan Yayınevi.Kanar, Mehmet, (1993), Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim.Killi, Gülsüm, (2006), “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (Eylül 2006), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 50-65. s.Korgan, Enver Samet, (2006), Uygurlarda Perhizler, Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.Morris, Brıan, (2004), Din Üzerine Antropolojik İncelemeler (Çeviren Tayfun Atay), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.Ospanova, Gülmira, (2016), “Kazak Türkçesinde Ölümle İlgili Tabu Sözler ve Örtmece Kullanımı”, Milli Folklor, Ankara: S. 109, 162-172 s.Ögel, Bahaeddin, (2014), Türk Mitolojisi I-II Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.Örnek, Sedat Veyis, (1971), Etnoloji Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları. Özkan, İsa, (2018), “Oğuz Kağan Destanında Tabakalar ve Oğuz Adı Hakkında Düşünceler”, II. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Cilt. 3, 921-936 s.Rahman, Abdulkerim, (1996), Uygur Folkloru (Çeviren Soner Yalçın, Erkin Emet), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.Roux, Jean Paul, (2011), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çeviren Prof. Dr. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Sığırcı, İlhami, (2015), “Kültürün Aktarımı: Türkçe ve Fransızcada Örtmece Sözlerin İncelenmesi”, Milli Folklor, Ankara: S. 108, 103-115 s.Tanyu, Hikmet, (1984), “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: C. 26, 155-172 s.