Nev’î Divanı’nda Atasözleri, Deyimler ve Bunların Kullanımı Üzerine

Şair ve yazarlar, edebiyatın her döneminde ve eserinde anlatımlarını güçlendirmek, zenginleştirmek gayesiyle dil malzemesi atasözleri, deyimler ve halk söyleyişlerinden istifade etmişlerdir. Halkın yıllar boyu edindikleri deneyimlere ve genel kaidelere dayanan, öğüt verici, bilgece, kalıplaşmış sözler atasözü; öğüt vermekten çok bir durumun yahut kavramın belli kalıplar içerisinde, çoğunun gerçek anlamının dışında bir anlamı ihtiva ettiği birden fazla sözcükten oluşan yine kalıplaşmış söz öbekleri de deyim olarak tanımlanır. Klasik Türk edebiyatı şairleri de az sözle çok şey anlatabilmek, ifadeyi daha akıcı kılmak için şiirlerinde deyim ve atasözlerini kullanmışlardır. XVI. asır şairlerinden Nev’î (d. 1533-ö. 1599) de; yetiştiği sanatsal, kültürel çevre ve aldığı eğitimin tesiriyle, şiirlerinde bu kalıplaşmış söz öbeklerini ziyadesiyle kullanan şairlerden biridir. Bilge bir şair olması nedeniyle sahip olduğu bilgi birikimini, amaçları doğrultusunda, daha geniş kitlelere aktarabilmek için yalın bir dil kullanmak gerektiğini şiirlerinde sıklıkla dile getirir ve uygular. Nitekim Nev’î’nin divanında 15 civarında atasözü, yaklaşık 100’ün üzerindeki mecazlı söyleyişler de dâhil edilirse, 2000’e yakın deyim tespit edilmiştir. Bu çalışmada tespit edilen deyim, atasözleri ve bunların nasıl, ne kadar sıklıkla kullanıldıklarından bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Deyim, atasözü, XVI. yüzyıl

HYMN AND PRAYER JOURNAL NUMBERED 13229 IN KONYA METROPOLITAN MUNICIPALITY KOYUNOĞLU MUSEUM AND LIBRARY

The subject of this article is the hymn and prayer journal numbered 13229 found in Konya Metropolitan Municipality Koyunoğlu Museum and Library. According to catalog records, the work was completed by the calligrapher Mustafa Hilmî in 1284 (G. 1868). This small-volume journal consisting of twenty-two leaves is in a very good state physically and was written with a perfect line. The content of the journal consists of verse and prose texts all of which have religious characteristics. There are ten poems and twelve pieces of prose. Most of the poems, which have many inconveniences in terms of form-related features such as cadence and rhyme/repeated voice (radif), are in the form of hymn and only four have pseudonyms (Yûnus, Niyâzî, Mahfî). Proses are also composed of prayers such as forgiveness, salah, food and grave etc. as well as mühr-i şerîf (exalted seal) and virtues. The aim of our study is to eliminate -as far as possible- the uncertainties regarding this journal and its compiler based on its form and content characteristics, and thus to try to determine its place in the tradition of journal. In the study, all texts included in the work will primarily be transferred into Latin letters with transcription and thus the content of the journal will be obtained. Afterwards, the identity of the compiler of the journal will be tried to be determined through this transcription. Based on the work's physical characteristics, page designs, writing, the characteristics of the texts and the information obtained regarding its compiler, various determinations will be made about the journal. Within this scope, it will be discussed when, for what target audience and for what purpose the journal was compiled.

PDF

___

Aksoy, Ömer (2014). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Çavuşoğlu, Mehmet (2014). Divanlar Arasında. İstanbul: Kitabevi Yay.
Dilçin, Cem (2013). Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
Deniz, Sabahat (1992). 16.Yüzyıl Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî-Fuzȗlî-Hayâlî Beg-Nev’î-Yahyâ Beg). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Dinçer Arslan, Sedanur (2017). Nev’î Divanı Sözlüğü (Bağlamsal Dizin ve İşlevsel Sözlük (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Doktora Tezi. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Edirneli Ahmed Bâdî Efendi (2004). Armağan (Dîvân Şiirinde Atasözleri ve Deyimler). Hazırlayanlar: Süreyya Ali Beyzadeoğlu, Müberra Gürgendereli, Fatih Günay. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yay.
Elçin, Şükrü (2001). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
Eyüboğlu, E. Kemal (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, Deyimler-(Tabirler), I-II. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi Anonim Şirketi.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Yay. GÜRBÜZ, Bilal (2006). Türk Atasözleri ve Deyimleri. Ankara: Nobel Yayınevi.
İsen, Mustafa (1999). Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yay.
Karahan, Abdülkadir (1980). Trabzonlu Figânî’de Atasözleri ve Deyimler, Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası. 43-53.
Kaya, Bayram Ali (2011). Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, 11-54.
Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
Mengi, Mine (1986), Necâtî’nin Şiirlerinde Atasözlerinin Kullanımı. Erdem Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4, 47-56.
Sefercioğlu, Nejat (2001). Nev’î Dîv ânı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yay.
Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, II. Ankara: Akçağ Yay.
Tulum, Mertol ve M. Ali Tanyeri (1977). Nevʿî Divan (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.