Farsça Kaynaklı Bir Atasözünün Divan Şiirindeki Görünümleri Üzerine:Kadr-i Zer Zerger-Şinâsed Kadr-i Gevher Gevherî

Toplumların inançları ve davranış biçimlerini aktarma aracı olarak kabul edilen atasözlerinde, ortaya çıktığı halkın geçirdiği tecrübeler ile bu tecrübeler sonucunda oluşmuş olan değer, düşünce, kanaat, yaklaşım ve geleneklerin izleri bulunur. Toplumların sosyal hayatları ve tecrübelerinin edebiyatlarına yansıması kaçınılmaz bir gerçek olduğuna göre atasözleri ve deyimlerin de edebî ürünlerde yer alması olağan bir durumdur. Soyut düşüncelerin atasözleri vasıtasıyla somut bir kalıba evrilmesi, anlatılmak istenen duygunun atasözleriyle pekiştirilmesi, edebî sanatların da yardımıyla vezinli ve kafiyeli bir söylemle şiirde karşımıza çıkar. Divan şairlerinin de özellikle Necâtî’den sonra her dönemde şiirlerinde atasözleri ve deyimlere yer verdikleri görülür. Bu çalışmada, “Altının kıymetini kuyumcu, cevherin kıymetini mücevherci bilir” anlamına gelen “Kadr-i zer zerger-şinâsed kadr-i gevher gevherî” atasözünün şairlerce nasıl kullanıldığı incelenmeye çalışılacaktır. Atasözününbulunduğu örnekler, divanlar, mesneviler, tarihî eserler, biyografik kaynaklar olmak üzere çok sayıda eser taranarak tespit edilmiştir. Söz konusu atasözünün lafzen aynı şekilde bulunduğu beyitlerin yanında, atasözünün bir bölümünün yer aldığı ya da atasözünü telmih eden örnekler de çalışmayadâhil edilmiştir. Özünde, bir varlığın kıymetinin ancak o işin ehli tarafından hakkıyla bilinebileceği anlamı yatan atasözünün, örnek beyitlerde; sevgilinin kıymetinin ancak aşktan anlayan, gerçek âşıklar tarafından bilineceği, şairin şiirinin değerinin ancak nükteden, şiirin inceliklerinden anlayan bu konuda ehil kişilerce bilineceği, kişinin insanî kıymetinin ancak onu hakkıyla tanıyanlar tarafından bilineceği şeklinde işlendiği görülmektedir.

On the Appearance of a Persian Source Proverb in Divan Poetry:Kadr-i Zer Zerger-Şinâsed Kadr-i Gevher Gevheri

The proverbs, which are accepted as a means of transferring the beliefs and behaviors of the societies, have traces of the people's experiences and the values, thoughts, opinions, approaches and traditions formed as a result of these experiences. Since it is an inevitable fact that the social lives and experiences of societies are reflected in their literatures, it is usual for proverbs and idioms to be included in literary products. It appears in poetry with the help of literary arts, to evolve abstract ideas into a concrete pattern through proverbs, to reinforce the emotion that is intended to be explained with proverbs. Divan poets are also seen to have proverbs and idioms in their poems, especially after Necâtî. In this study, it will be tried to examine how the proverb, “Kadr-i zer zerger-şinâsed kadr-i gevher gevherî” which means that gold knows the value of the jeweler and the jeweler knows the value of the ore. Samples with proverbs were found by scanning a large number of works, including divans, mesnevis, historical works, and biographical sources. In addition to the couplets in which the proverbial word in question is located, examples that include a part of the proverb or suggest the proverb are included in the study. In essence, the proverb, which means the value of an asset can only be known by the competent of that business, in the example the proverb in couplets; it is seen that the value of the lover will be known only by the true lovers, who understands the love, the value of the poet's poetry will be known only by those skilled in this subject who understands the nuance of the poetry, and that the human value of the person is known only by those who know him well.

PDF

___

Akkuş, Mehmet (2018). Nef’î Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 23.02.2020
Aksoyak, İsmail-Arslan, Mehmet (2018). Haşmet Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ekitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 23.02.2020
Büyüktapu Okan (2013). Mahmud Sabit Tarih-i Silistre. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akün, Ömer Faruk (2006). “Atalar Sözüne Dair”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S: XIX: 117- 119.
Batislam, H. Dilek (1997). “Nedim’in Şiirlerindeki Atasözleri ve Deyimler”, Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Fuat Özdemir Anısı: 107-123.
Dilçin, Cem (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Duru, Necip Fazıl (2003). Mevlevî Şeyhi Ağa-zâde Mehmed Dede ve Mesnevî’nin İlk Onsekiz Beytini Şerhi. Tasavvuf, yıl: 4, sayı: 11: 151-175
Genç, İlhan (2000). Tezkire-i Şu'arâ-yı Mevleviyye. İnceleme-Metin. Ankara: AKM Yayını.
Gıynaş, Kamil Ali (2017). Pervâne Bey Mecmuası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0 erişim tarihi: 24.02.2020
Gölpınarlı, Abdülbaki (1992). Hâfız Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
Harmancı, M. Esat (2017). Süheylî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 21.02.2020
İsen, Mustafa (1988).Usûlî: Hayatı, Sanatı ve Dîvânı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Kanar, Mehmet (2013). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
Kavaklıyazı, Ahmet (2010). Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesindeki 13450 Numaralı Mecmuanın Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaya, Bayram Ali (2011). Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6: 11-54.
Kaya, Tufan (2007). Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesindeki 13467 Numaralı Mecmuanın Metni. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Köksal, M. Fatih (2017). Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-Nezâ’ir. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0 erişim tarihi: 20.02.2020
Köşker, Hatice (2009). Mecmû’a-yı Bektaşiyye İsmail Baba (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kurnaz, Cemal (1997). “Divan Şiirini Halk Şiirine Yaklaştıran Bir Özellik: Atasözleri ve Deyimler”, Türküden Gazele. Ankara: Akçağ Yayınları.
Mengi, Mine (1986). “Necâtî’nin Şiirlerinde Atasözlerinin Kullanımı”, Erdem Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 4, c. II, s. 47-56.
Mert, Talip (2014). Tefsîrî Mehmed Efendi (Mehmed b. Hamza el-Ayntâbî). Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 2 Sayfa: 7-17.
Mert, Talip (2000). Kadıasker Musrafa İzzet Efendi. M. Uğur Derman Armağanı: Altmış beşinci Yaşı Münasebetiyle Sunulmuş Tebliğler. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
Muallim Naci (1322). Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Asr Matbaası.
Olcay, Osman Fevzi (2010). Amasya Şehri. Amasya Belediyesi, Kültür Yayınları. (Sadeleştirenler: Harun Küçük, Kurtuluş Altunbaş).
Redhouse, Sir James W. (1987). A Turkish and English Lexicon. Beirut.
Steingass, Francis (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012). Mu’îdî Divanı (Metin-Çeviri). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tarlan, Ali Nihad (1970). Zati Divanı, Gazeller Kısmı. C. 2, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Turgut, Elif (2013).16. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuasının İncelenmesi (1b-50a). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uçar, Abdullah (2017). Atatürk Kitaplığı Bel_Yz_K.1589 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının Mestap’a Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 22.02.2020
Vural, Emre (2013). Michigan Üniversitesi 356 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YILMAZ, Mehmet (2008). Kültürümüzde Arapça Farsça Asıllı Veciz Sözler Sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları.