Divan Şiirinde “Cân-fezâ” Tabiri Üzerine*

Şairlerin dil malzemesinin bütün anlam ilgilerinden derinlemesine yararlandığı klasik şiirde her tabirin, ibarenin farklı kullanımlarının ortaya konulması, metinlerin ve bu metinlerin yazıldığı dilin zenginliğini göstermesi bakımından önemlidir. Klasik şiirde şairlerin bir düzen içerisinde kurdukları beyitlerde bir tabirin yalnızca sözlüklerde kayıtlı olan ilk anlamları ile yorumlanması, yerleşik anlamınbaskın bir karakterde olmasını ve diğer metinlerde de benzer biçimde ele alınmasınasebepolmuştur. Klasik edebiyatın başlangıç ve klasikleşme öncesidönemleri birlikte düşünüldüğündecoğrafi ve kültürel anlamda ilişki içinde bulunduğu diğer dillerle etkileşimi yoğundur ve bu etkileşim incelendiğindebahsedilen yaklaşımlar sınırlı bir yorum alanında hareket edildiğini göstermektedir. Bu makalede klasik Türk şiirinde sevgiliye ait özelliklerin sıfatı görevinde ve taşıdığı anlam açısından tarihlerde sıkça kullanılan “cân-fezâ” tabirinin tespit edilen örneklerde “âb-ı hayât” karşılığında da kullanımına ilişkin tespitleryapılmış ve bu anlamıyla da metinlerde işlendiğigösterilmeye çalışılmıştır.

Related With Expression of “Cân-Fezâ” in Divan Poetry

In classical poetry, where poets take advantage of all the meaning of language material, it is important to reveal the different uses of each phrase and to show the richness of the texts and the language in which these texts are written. In classical poetry, the interpretation of a term with only the first meanings recorded in dictionaries in the couplets established by the poets in an order caused the established meaning to have a dominant character and to be treated similarly in other texts. When the early and pre-classical era of classical literature are considered together, the interaction with other languages in geographical and cultural terms is intense and when this interaction is examined, the mentioned approaches show that there is a limited field of interpretation. In this article, it has been determined that the term “cân-fezâ”, which has been used frequently in terms of the meaning of the features of the lover in the classical Turkish poetry, and in terms of the meaning it has, were determined in terms of “âb-ı hayât” and it was triedto be shown in the text.

PDF

___

Açıl, Berat(2005). Sırrî Râhile Hanım ve Dîvânı. Boğaziçi Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
Ak, Coşkun(1987). Muhibbi Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Arslan, Mehmet(2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.
Bilkan, Ali Fuat(2011). Nabi Divanı I-II. Anklara: Akçağ Yayınları.
Burhân-ı Katı/Mütercim Âsım Efendi; hzl. Mürsel Öztürk, Derya Örs(2009). Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
Çağbayır, Yaşar(2007). Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Çavuşoğlu, Mehmed(1977). Yahyâ Bey, Dîvan. İstanbul: Edebiyat Fak. Basımevi.
Devellioğlu, Ferit(2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (Eski ve Yeni Harflerle). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Eren, Abdullah(1999). Çankırılı İbrahim Hurrem Divanı. Karadeniz Teknik Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi). Trabzon.
Ertürk, Mustafa(1997). Havz-ı Kevser. TDVİA. C. 16. İstanbul.
F. Steingass(1998). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beyrut.
Gürgendereli, Müberra(2002). Mostarlı Ziyâî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Johnson, Francis(1852). Dictionary Persian, Arabic and English. London.
Kanar, Mehmet(2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
Karabey, Turgut(2015). Türk Edebiyatında Tarih Düşürme. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Karavelioğlu, A. Murat(2014). Şem’î Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Köksal, M. Fatih(2003). Yenipazarlı Vâlî Hüsn ü Dil (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Lügat-i Cûdî/İbrahim Cudi Efendi; hzl. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar(2005). Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Lügat-i Remzî; hzl. İsmail Ünver-Abdülkadir Gürer-Halit Biltekin(2003). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mehmed Salâhî(1313). Kâmus-ı Osmânî. İstanbul.
Olgun, İbrahim-Drahşan, Cemşit(1984). Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Elhan Kitabevi.
Öztürk, Furkan(2007). Bâkî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Parlatır, İsmail(2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
Saraç, M. A. Yekta(2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
Servet, Mansûr(1375). Ferheng-i Kinâyât. Tahran.
Şemseddin Sâmi(1317), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
Şentürk, A. Atilla-Boşdurmaz, Nurcan(2012). Molla Aşkî Dîvân. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tarlan, Ali Nihat(1970). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Tarlan, Ali Nihat(1992). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
Yazar, Sadık(2006). Seyyid Şerîfî Mehmed Efendî; Hayatı, Divanı ve Hilyesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi.
Zülfe, Ömer(2004). Yakînî [ö. 1568] Divan Tenkitli Metin-Tetkik-Dizin, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.