BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN SICAĞINDA HAFIZ HAKKI PAŞA-SÜLEYMAN NAZİF TARTIŞMASI

Osmanlı Devleti’nin son dönemi hep savaşlarla geçmiştir. İtibarı başta olmak üzere kaybettiği toprakların bir kısmını kazanabilmek için hayalleri ve hedefleri olan Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’na büyük umutlarla girmiştir. Bu savaş artık Osmanlı Devleti için varlık-yokluk mücadelesidir. Osmanlı Devleti özellikle Kafkas Cephesini açarken Osmanlı Devleti’nin doğusunda kırk yıla yakın bir süredir devam eden Rus işgalini bitirmeyi hedeflemiştir. Sarıkamış Harekâtı bu cephede önemli bir savaştır. Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa komutayı bizzat ele almasına rağmen savaş büyük bir hüsranla sona ermiştir. Enver Paşa, hesaplandığı gibi gitmeyen/bitmeyen savaştan sonra adeta enkaza dönmüş haliyle komutayı İttihat ve Terakki’nin önemli isimlerinden Hafız İsmail Hakkı Paşa’ya devrederek İstanbul’a dönmüştür. Bir taraftan soğuk diğer taraftan tifüs gibi bir baş belasıyla mücadele ede(meye)n ordudan geri kalanlarla elden geleni yapabilme gayretinde olan Hafız İsmail Hakkı Paşa şartlar gereği olsa gerek bazen daha sert emirler vermiştir. Bu emirlerden birisini içeren telgraf Üçüncü Ordunun emri dışında kalan Bağdat Valisi Süleyman Nazif’e de ulaşmıştır. Vali Süleyman Nazif Bey telgraftaki ifadelere oldukça sert bir yanıt vermiştir. Olaya Dahiliye Nazırı Talat Bey ile Enver Paşa da dahil olmuştur. Arşivdeki belgelere bakıldığında olayın başlangıcı yanlışlıkla giden bir telgraf ve bu telgrafa alışılmışın dışında verilen sert bir cevapla büyüyen tartışmadır. Dahiliye Nazırı Talat Bey’in aklıselim davranmasıyla olay daha da büyümeden sonlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Kafkas Cephesi, Hafız Hakkı Paşa, Vali Süleyman Nazif Bey, Dahiliye Nazırı Talat Bey.

Hafız Hakkı Pasha-Süleyman Nazif Debate in the First World War

The last period of the Ottoman Empire has always passedthrough wars. The Ottoman Empire, which had dreams andgoals in order to gain some of the lands it lost, especially itsreputation, entered the First World War with great hopes. Thiswar is now a struggle for existence and absence for the OttomanEmpire. When the Ottoman Empire opened the CaucasianFront, it aimed to end the Russian occupation that had beengoing on for almost forty years in the east of the OttomanEmpire. Operation Sarıkamış was an important battle on thisfront. Although the Minister of War and Deputy Commanderin-Chief Enver Pasha took the command personally, the warended with great disappointment. Enver Pasha returned toIstanbul by transferring his command to Hafız İsmail HakkıPasha, one of the important names of the Committee of Unionand Progress. Hafız İsmail Hakkı Pasha, who was trying to dohis best with the rest of an army that failed to fight against atroublemaker like typhus on the one hand, and on the otherhand, gave harsher orders sometimes as required by thecircumstances. The telegram containing one of these ordersalso reached Baghdad Governor Suleyman Nazif, who wasoutside the order of the Third Army. Governor Süleyman Nazifgave a very harsh response to the statements in the telegram.Interior Minister Talat Bey and Enver Pasha were also involvedin the event. According to the documents in the archives of theOttoman state, it was tried to be evaluated before and after theevent.

Keywords:

First World War, Caucasian Front, Hafiz Hakkı Pasha, Governor Mr. Süleyman Nazif, Interior Minister Mr. Talat.,

PDF

___

ALKAN, N. (2020). İmparatorluğun Son Savaşı, İstanbul: Timaş Yayınları
ARI, K. (1997). Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları
AY, İ. (2016). Süleyman Nazif’in Dergi ve Gazetelerdeki Sanat ve Edebiyat Yazıları (1869-1927), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CEMAL PAŞA (2006). Hatıralar. İttihat ve Terakki Birinci Dünya Savaşı Anıları, yay. haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
GÜL, M. F. (2020). Savaşa Düşen Mahkûma Sarılır mı? 1. Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Devleti’nin Mahkûmlardan Faydalanma Düşüncesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.20, S.23, (741-759)
GÜL, M. F. Uzun, A. (2020). A New Memory Space: Sarikamiş (Kars/Turkey), Places of Memory and Legacies in an Age of Insecurities and Globalization, ed. Gerry O’Reilly, London: Spinger, (229-246).
GÜL, M. F. (2021). Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Kaldırılması Sonrasında Halkın Tepkilerine Dâir Bazı Tespitler. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, S.5, (732-754).
HAFIZ HAKKI PAŞA. (yty). Bozgun, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
HAFIZ HAKKI PAŞA. (2014). Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü. yayınlayan: Murat Bardakçı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
HEKİMOĞLU, S. (2019). Süleyman Nazif’in (1869-1927) Bütün Yazıları (Başlangıçtan 1909’a kadar) Metin-İnceleme-İndeks, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
İLTER, S. (2007). Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Hatıraları, yay. haz. Zekeriya Türkmen-Elmas Çelik, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
KAŞIYUĞUN, A. (2014). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin İttifak Arayışları ve I. Dünya Savaşına Girişi (1911-1914), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
MENTEŞE, H. (2019). Osmanlı Meclis-i Mebusan Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Ankara: Altınordu Yayınları.
ÖZTÜRK, Y. (2014). Süleyman Nazif’in Hadisat Gazetesindeki Yazıları (1918-1919) (İnceleme-Metin-Dizin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Rus Dışişleri Gizli Arşivinin Gizli Belgelerinde Osmanlı’nın Cihan Harbine Girişi (2018), çeviren ve hazırlayan: Azad Ağaoğlu, Ötüken Neşriyat.
TALAT PAŞA (2015). Talat Paşa’nın Anıları, yay. haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
TAŞÇI, C. (2015). Süleyman Nazif’in Hadisat Gazetesindeki Yazıları (1919) (İnceleme-Metin-Dizin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
SABİS, Ali İhsan (1990), Harp Hatıraları. Birinci Dünya Harbinden Evvelki Hadiseler Harbin Zuhuru ve Seferberlik İlanı, Harbe Nasıl Sürüklendik?, Nehir Yayınları.
SANDERS, L. (1999). Türkiye’de Beş Yıl, C.1, İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
SİVRİ, P. M. (2016). Manastır’dan Erzurum’a Hafız Hakkı Paşa (1879-1915), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.