DÜNYA EDEBİYATLARINDA RÜYA MOTİFİ: KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Psikanalizde bireyin bilinçaltındaki düşüncelerini açıklayan temel unsurlardan biri olarak kabul edilen rüyalar, edebiyatta önemli bir yere sahiptir. İlkel dönemlerde, rüyaların, Tanrı tarafından gelen kehanet, ilahi bir ses veya ruhun bedeni terk etmesi ve başka âlemlere gitmesi (Yücesoy, 2001: 74-75) olduğuna inanılmıştır. Modern dönemlerde, özellikle Freud ve Jung gibi psikanalistlerin çalışmaları sayesinde, rüyaların sebepleri, yorumlanmaları ve işlevleri insanoğlu için daha açıklayıcı ve kabul edilebilir hale gelmiştir. Edebî metinlerde sıklıkla karşılaştığımız “rüya” motifinin birçok amacı vardır. Rüya motifi, önseme veya ilahi uyarı; içsel yolculuk veya bilinçaltının dışa vurumu ve yazarın mesajlarını okuyucuya aktarmak adına kullandığı estetik bir araç olarak yorumlanır. Psikanalizde, bireyin psikolojik yapısını anlamak için kullanılan “rüya”, edebî metinlerde de eserlerin bağlamsal ve içerik olarak yorumlanmasına yardımcı olur. Bu çalışma, edebi eserlerde sıklıkla kullanılan “rüya” motifini Karşılaştırmalı Edebiyat analizleri çerçevesinde inceler. Bu bağlamda, belirli edebiyat eserlerindeki “rüya” motifleri Sigmund Freud ve Carl Gustav Jung’un rüya üzerine yaptıkları psikanaliz söylemleri doğrultusunda açıklanmıştır. Çalışmanın ilk kısmında, “rüya” ve edebiyatta motif olarak kullanım amaçları açıklanmaktadır. İkinci kısımda, dünya edebiyatlarından örnekler kullanılarak farklı kültürlerdeki rüya motifi karşılaştırılmıştır. Analizleme bölümünü, Nathaniel Hawthrone’un “Doğum Lekesi” (“The Birthmark”) hikayesi, David Herbert Lawrence’ın Tilki (The Fox) novellası, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Aydaki Kadın romanı ve “Rüyalar” öyküsü, Charles Dickens’ın “Bir Noel Şarkısı” (“A Christmas Carol”) hikayesi, Anton Çehov’un “Kunduracı ile İblis” öyküsü ve Halide Edip Adıvar’ın Handan romanı oluşturmaktadır. Bu çalışmada, “rüya” kavramının edebiyatta birçok işlevi olduğu ve farklı kültürlerden birçok yazar tarafından farklı amaçlar için tercih edildiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Rüya, Sigmund Freud, Carl Gustav Jung, Karşılaştırmalı Edebiyat, Motif

Dream Motif in World Literature: A Comparative Analysis

Accepted as one of the major elements of psychoanalysis, which explains the subconscious thoughts, dreams have an important place in literature. In ancient times, dreams were oracles deriving from God, a divine voice, or the soul’s journey towards different worlds while the body was sleeping (Yücesoy, 2001: 74-75). In modern periods, due to the studies of psychoanalysts as Sigmund Freud and Carl Gustav Jung, the causes, interpretations, and functions of dreams became more accurate and acceptable. Frequently observed in literary works, as a motif, “dreams” have many aims. Dream motif is foregrounded in stylistic analyses and is interpreted as foreshadowing or God’s warning, inner journey or reflection of subconsciousness, and the aesthetic device used by the writer to convey the messages to the readers. “Dream,” used in psychoanalysis to comprehend an individual’s psychological state, provides the interpretation of texts in terms of cohesion and context. This study examines the “dream” motif in significant literary works in world literature within Comparative Literary Analysis. Within this scope, the “dream” motif in certain literary texts is explained following the psychoanalytical discourse of dreams by Sigmund Freud and Carl Gustav Jung. The first part of the study involves “dream” and its functions in literature. In the second part, the dream motif is comparatively analyzed via samples from the world literature. Nathaniel Hawthrone’s story, “The Birthmark”, David Herbert Lawrence’s novella The Fox, Ahmet Hamdi Tanpınar’s novel Aydaki Kadın (The Woman in the Moon) and short story “Rüyalar” (“Dreams”), Charles Dickens’s story “A Christmas Carol”, Anton Chekhov’s short story “The Shoemaker and the Devil” and Halide Edip Adıvar’s novel Handan constitute the analysis part. The study concludes that “dream” has many functions as a motif and is vastly preferred by writers for various purposes in different cultures.

Keywords:

Dream, Sigmund Freud, Carl Gustav Jung, Comparative Literature, Motif,

PDF

___

ADIVAR, H. E. (2007). Handan. (21. b.). İstanbul: Can Sanat Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1922).
ADLER, A. (1973). İnsan Tabiatını Tanıma. (Çev. A Yörükan). Ankara: Tur Yayınları.
AKOT, B. (2010). Freud’un Rüya Yorum Metodu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(1), 213-235.
BRENNER, C. (1998). Psikanaliz Temel Kavramları. (Çev. İ. Savaşır & Y. Savaşır). Ankara: HYB Yayyınları (2. Baskı). (Orijinal yayın tarihi 1967).
ÇEHOV, A. P. (2019). “Kunduracı ile İblis”. (Çev. M. Özgül.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1888).
ÇELEBİ, I. (2008). Rüya. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXV, 306- 309. İstanbul: TDV Yayınları.
DICKENS, C. (1995). Christmas Books. Wordsworth Classics. (Orijinal yayın tarihi 1843).
DICKENS, C. (2010). Bir Noel Şarkısı. (Çev. M. Camcı). İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1843).
ERSEVİM, İ. (2002). Psikanalizin Temelleri Üzerine. İstanbul: Assos Yayınları.
FREUD, S. (1988). Ruh Çözümlemesine Giriş Konferansları. (Çev. E.Kapkın & A. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınevi.
FREUD, S. (2009). Düşlerin Yorumu I. (Çev. E. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınları.
FROMM, E. (1997). Rüyalar Masallar Mitoslar (Çev. A. Arıtan & K. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınları.
GEÇTAN, E. (2005). Psikanaliz ve Sonrası. (11. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
HAWTHORNE, N. (1998). “The Birthmark.” In B. Harding (Ed.), Nathaniel Hawthorne: Young Goodman Brown and Other Tales (ss. 175-192). New York: Oxford UP. (Orijinal yayın tarihi 1843).
HOWARD, J. (2012). Nathaniel Hawthorne’s “The Birthmark”. The Explicator 70(2), 133-136.
İMAMOĞLU, A. (2004). Psiko- Sosyal Açıdan Rüya ve İstihare. İstanbul: Değişim Yayınları.
İMAMOĞLU, A. (2010). Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(22), 21-47.
İNTERNET: http://tr.wikipedia.org/wiki/Astral_seyahat
JUNG, C. G. (1960). Psychogenesis in Mental Disease–The Collected Works Vol. 3. H. Read, M. Fordham & G. Adler (Eds.). New York: Pantheon Boks.
JUNG, C. G. (1997). Din ve Psikoloji. (Çev. C. Şişman). İstanbul: İnsan Yayınları (2. Baskı). (Orijinal yayın tarihi 1969)
JUNG, C. G. (2001). Anılar, Düşler, Düşünceler (Çev. İ. Kantemir). İstanbul: Can Yayınları.
JUNG, C. G. (2016). İnsan ve Sembolleri. (Çev. H. Mukaddes İlgün). İstanbul: Kabalcı Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1964)
KARABULUT, M. (2011). Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerine Psikanalitik Bir Yaklaşım. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Tukic, 6(3), 973-988.
KÖKSAL, İ. (2008). Rüyaların Fıkhi Boyutu. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 35- 53.
LAWRENCE, D. H. (1942). The Fox (Tilki) (Çev. F. N. Hansoy). İstanbul: İnkılap Kitabevi. (Orijinal yayın tarihi 1922)
MORAN, B. (1988). Edebîyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
OKAY, O. (2010). Bir Hülya Adamının Romanı, Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
SAMBUR, B. (2005). Bireyselleşme Yolu-Jung’un Psikoloji Teorisi. Ankara: Elis Yayınları.
SARIKAYA, E. (2016). Eski Türk Edebîyatında İlk Edebî Rüya: Odgurmış’ın Rüyası. Türkiyat Mecmuası, 26(2), 345-370.
ŞAHİN, İ. (2012). Haz ve Günah. İstanbul: Kapı Yayınları.
TANPINAR, A. H. (1969). Şiir ve Rüya I- II. Edebîyat Üzerine Makaleler. İstanbul: MEB Yayınları.
TANPINAR, A. H. (1983). “Rüyalar”. Hikâyeler: Yaz Yağmuru-Abdullah Efendi’nin Rüyaları. İstanbul: Dergâh Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1943).
TANPINAR, A. H. (1987). Aydaki Kadın. İstanbul: Adam Yayınları.
TANPINAR, A. H. (2013). Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Baş Başa. (Haz. İ. Enginün & Z. Kerman). İstanbul: Dergâh Yayınları.
TATÇI, M. ve ÇELTİK, H. (1995). Türk Edebîyatında Tasavvufi Rüya Tabirnameleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
TUĞLACI, P. (1972). Okyanus Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Pars Yayınları.
YÜCESOY, S. (2001). Uykudaki Bilgelik Rüyalar. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.