Hazar Havzası’nda Enerji Güvenliği ve Enerji Jeopolitiği

Hazar Havzası sahip olduğu petrol ve doğalgaz kaynakları ile küresel ve bölgesel güçlerin ilgisini çeken jeostratejik ve jeoekonomik bir öneme sahiptir. Bölgede etkili olmaya çalışan küresel aktörler, enerji kaynaklarının çıkarılmasını, dünya piyasalarına ulaştırılmasını ve enerjiyi kontrol etmeyi istemektedir. Hazar, sadece Rusya ve İran kontrolündeyken, SSCB’nin dağılmasıyla beş devletin ortak kullanımına açılmış ve Hazar’da güç mücadeleleri başlamıştır. Günümüzde halen devam eden Hazar’ın statüsünün belirlenememesi bu bölgede var olan enerjiye yeterli bir şekilde ulaşılamamasına ve istenilen şekilde uluslararası pazarlara transferinin sağlanamamasına neden olmaktadır. Hukuki boşluğun yanı sıra bölgede süren çatışma ve ayrılıkçı hareketlenmeler bölgedeki enerjinin ve nakil hatlarının güvenliğini olumsuz etkilemektedir. Bu sorunlara uluslararası aktörlerin kendi emelleri doğrultusunda izlediği dış politikalar da eklendiğinde Hazar Havzası karışıklıklar ve çözülmeyen sorunlar içinde kalmıştır. Bu makalede özellikle Hazar’da bulunan enerji ile birlikte enerji güvenliği üzerinde söz sahibi olmak isteyen bölgesel ve küresel aktörlerin yaklaşımları ile izledikleri politikalar incelenmiş, enerji güvenliğinin, bölgesel barışın ve istikrarın nasıl sağlanabileceği gibi temel sorunların çözümü için çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hazar Havzası, Enerji, Enerji Güvenliği

Energy Security and Energy Geopolitics in the Caspian Basin

The Caspian Basin has a geostrategic and geoeconomic importance that attracts global and regional powers with its oil and natural gas resources. Global actors who are trying to be effective in the region, want to take out the energy resources, reach the world markets and control the energy. The Caspian was once only under control of Russia and Iran, but with the disintegration of the USSR, the Caspian became a communal area of five states, and the conflicts in the area has started. Today, the inability to determine the Caspian Basin’s status, causes the existing energy in this region to be inadequately attained and transferred to international markets in the desired manner. Besides the legal gap, the conflicts and separatist movements in the region, affect the security of the energy and transmission lines in the region negatively. When we add the foreign policies of the other countries which they implement according to their national interest, the Caspian Basin remained with unresolved problems and confusion. This article will, especially, analyse the approaches and the policies of the global and regional powers which want to have a say in the issue of the Caspian energy and energy security. With this article work on how to solve basic problems such as energy security regional peace and stability.

Keywords:

Caspian Basin, Energy, Energy Security,

PDF

___

Aydın, Mustafa (2005). Çin’in Stratejik Hesaplarında Orta Asya. M. Aydın (Ed.). Küresel Politikada Orta Asya içinde. Ankara: Nobel Yayınları.
Ayhan, Veysel (2009). Avrupa’nın Enerji Arz Güvenliğinde Türkiye: Petrol, Doğal Gaz ve Entegrasyon. Uluslararası İlişkiler. Cilt: 5, Sayı: 20, s. 155-178.
Bilgici, Metin (2005). Hazar Enerji Havzasının Türkiye ve Çevre Ülkeler Açısından Stratejik Önemi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gebze: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Birsel, Haktan (2006). Eski Dünyanın Karanlık Yüzü Orta Asya Jeopolitiği. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, s. 78.
Birsel, Haktan (2007). Yeni Dünya Hakimiyet Ekseni: Türkiye-Güney Kafkasya. 2023. Sayı: 76, s 37.
Brzezinski, Zbigniew (2005). Büyük Satranç Tahtası. Y. Türedi (Çev.). İstanbul: İnkılap Yayınevi. s. 14.
Cicioğlu, Filiz. Saran, Muharrem. Babakuş, Sezai. (2012). Abhazya Cumhuriyeti’nin Yasal Statüsünün Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi. H. Çomak, A. Ercan, B. Ercan (Ed.). Uluslararası Kafkasya Kongresi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
Çelikpala, Mitat (2014). Enerji Güvenliği: NATO’nun Yeni Tehdit Algısı. Uluslararası İlişkiler. Cilt 10, Sayı 40, s. 75-99.
Davutoğlu, Ahmet (2004). Stratejik Derinlik. İstanbul: Küre Yayınları.
Dedeoğlu, Beril (2003). Yeniden Yapılanan Dünya Sistemi Çelişkileri, Çelişkiler Sistemi. 2023. s. 40.
Demir, Sertif (2015). NATO’nun Enerji Güvenliği Politikaları. H. Çomak, C. Sancaktar, Z. Yıldırım (Ed.). Enerji Diplomasisi içinde. İstanbul: BETA, s. 143-162.
Devlet, Nadir (2006). Enerji Hatlarının Güvenliğinde Ülkelerin İstikrar Sorunları. W. Gumpel, A. Alpay (Ed.). Avrupa ve Orta Asya Arasındaki Enerji Köprüsü Türkiye içinde. Konrad-Adenauer-Stiftung Yayını. s. 93-109.
Efegil, Ertan (2000). Washington’un Hazar Havzası Politikası ve Türkiye. Avrasya Dosyası. 6.2.
Ekici, Kübra Deren (2015). Enerji Diplomasisi ve Hazar Havzası. H. Çomak, C. Sancaktar, Z. Yıldırım (Ed.). Enerji Diplomasisi içinde. İstanbul: BETA. s. 333-345.
Gazigil, Orhan (2006). Rusya’da Avrasyacılık Düşüncesi ve Yeni Alternatif Arayışları. İ. Çomak (Ed.). Rusya Stratejik Araştırmaları-1 içinde. İstanbul: TASAM Yayınları.
Gündüzhev, Arzu (2013). Rusya Federasyonu’nun Kafkasya Politikaları ve Bölge Enerji Güvenliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gürpınar, B. Bulut ve Kesici, Abdulkayyum (2005). Clinton’dan Bush’a ABD’nin Hazar Enerji Politikası. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. No: 33, s. 165.
Hatipoğlu, Esra (2008). Avrupa Birliği-Orta Asya İlişkilerinde Yeni Bir Stratejiye Doğru (mu?). OAKA. Cilt: 3, Sayı: 5.
Jafalian, Annie (2003). Russia, “The United States And Central Asia: The New Version Of The Great Game”, French Strategial Military Yearbook, 2002–2003.
Jansen, J.C. ve M.G. Boots (2004). “Designing Indicators of Long-term Energy Supply Security”, ftp://ecn.nl/pub/www/library/report/2004/c04007.pdf
Kamalov, İlyas (2011). Rusya’nın Orta Asya Politikaları. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Raporu.
Kantarcı, Hakan (2006). Kıskaçtaki Bölge Kafkasya. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Karluk, S.Rıdvan (2008). Küreselleşen Dünya’da Avrupa Birliği’nin Orta Asya Ülkeleri İle Olan İlişkileri ve Bölgeye Yönelik Stratejisi. http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-2632014070721 sosbilkongre50.pdf (01.05.2016).
Kasım, Kamer (2006). Rusya-Ermenistan İlişkileri: Bölgesel Hegemon Güç İle Stratejik Ortağı Arasındaki İlişki. İ. Çomak. (Der.). Rusya Stratejik Araştırmalar-1 içinde. İstanbul: TASAM Yayınları. s. 243.
Kleveman, Lutz (2004). Yeni Büyük Oyun. H. Güldü (Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
Koçgündüz, Leyla Melike (2010). Hazar Bölgesi Enerji Politikaları. K. İnat, B. Duran, M. Ataman (Ed.). Dünya Çatışmaları 1. Cilt içinde. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. s. 487.
Kruyt, Bert (2009). Indicators for Energy Security. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301421509000883
Külebi, A. (2007). Yeni Dengeler Açığa Çıkıyor. Strateji. Cilt: 3, No: 139, s. 10.
Mert, Okan (2004). Türkiye’nin Kafkasya Politikası ve Gürcistan. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Meulen, Evert Faber Van Der (2009). “Gas Supply and EU-Russia Relations”, Europe-Asia Studies, http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09668130902905040
Nogayeva, A. (2007). Hazar’da Petrol Dansı. Strateji. Cilt: 3, No: 155, s. 20.
Nogayeva, A. (2011). Orta Asya’da ABD, Rusya ve Çin Stratejik Denge Arayışları, 1. Baskı, Karınca Yayınları, Ankara.
Oğan, G. (2007). Orta Asya Enerji Diplomasisi Hız Kesmiyor. Stratejik Analiz. No: 86, s. 8.
Olson, Robert (2002) "Turkey - Iran Relations, 2000 - 2001: The Caspian, Azerbaijann and the Kurds", Middle East Policy, Vol.IX, No.2, June 2002, 111 - 129.
Özalp, Osman N. (2011). Avrupa Birliği’nin Orta Asya Politikası. Civil Academy.
Pala, Cenk (2003). 21. Yüzyıl Dünya Enerji Dengesinde Petrol ve Gazın Yeri ve Önemi: Hazar Hatlarının Kesişme Noktası Türkiye. Avrasya Dosyası-Enerji Özel. Cilt: 9, No: 1, s. 17.
Pala, Cenk (2007). 20. Yüzyılın Şeytan Üçgeni: ABD-Petrol-Dolar Krizlerinin Perde Arkası. İstanbul: Yasak Elma Yayınları. 2. Baskı. s. 207.
Purtaş, Fırat (2006). Rusya’nın Orta Asya’ya Yeniden Dönüşü. İ. Çomak (Ed.). Rusya Stratejik Araştırmaları-1 içinde. İstanbul: TASAM Yayınları.
Saygın, Hasan ve Çelik, Ceyhan (2011). Jeo-Enerjik Bakış. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi.
Sevim, Cenk (2012). Küresel Enerji Jeopolitiği ve Enerji Güvenliği. Journal of Yaşar University. 26(7), s. 4378 – 4391.
Somuncuoğlu, Anar (2006). Orta Asya Enerji Oyununda Asya Devleri. 2023. Sayı: 66, s. 39.
Soligo, Ronald ve Amy Jaffe (1999). "China’s growing energy dependence: the costs and policy implications of supply alternatives." The James A. Baker III Institute for Public Policy, Rice University, Houston, Texas (1999).
Şensoy, Süleyman (2007). Demirden İpek Yolu: Traceca Projesi. http://www.tasam.org /tr-TR/Icerik/24/demirden_ipek_yolu_traceca_projesi (01.05.2016).
Tanrısever, Oktay (2001). Moskova’nın Çeçenistan Çıkmazı ve Çıkış Arayışları. Avrasya Dosyası. Ankara: ASAM Yayınları. Cilt: 6, Sayı: 4, s. 180-201.
Telatar, Gökhan (2005). Şangay İşbirliği Örgütü: 21. Yüzyılın Bölgesel/Global Çekim Merkezi. A. Sandıklı, İ. Güllü (Ed.). Geleceğin Süper Gücü Çin içinde. İstanbul: TASAM Yayınları.
Turan, Aslıhan P. (2010). Hazar Havzasında Enerji Diplomasisi. Bilge Strateji. Cilt: 2. Sayı: 2.
Ünal, Bekir (2015). İran Nükleer Anlaşması ve Türkiye’ye Etkileri. http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-7420150723211232 .pdf (22.04.2016).
Yılmaz, Sait (2009). Enerji Güvenliği. http://ees2.beykent.edu.tr/WebProjects /Uploads/yilmaz-haziran.pdf. (10.03.2016).
Yüce, Çağrı Kürşat (2007). Avrasya’da Yaşanan Enerji Savaşları Sürecinde Türkiye’nin Siyaseti Ne Olmalı?. 2023. Sayı: 77, s. 44.