Antalya Müzesi'inde Bulunan Kuzey Suriye/Kilikya Sürahisi Üzerine Bazı Gözlemler

Some Observation on a North-Syrian/Cilician Jug in the Antalya Museum

13-11-99 envanter numarasıyla Antalya Müzesi depolarında koruma altında tutulan çalışma konusu eser çark yapımı olup 1999 yılında Antalya Müzesi'ne zoralım yoluyla gelmiştir. Eserin Antalya Müzesi'ne zoralım yoluyla getirilmesi, geliş yerinin ve atölyesinin karanlıkta kalmasına neden olmuş, ancak söz konusu malzemenin, ağız ucu haricinde, tam ve kırık-sız olması onun bir mezar buluntusu olabileceğini düşündürmüştür. Yonca ağızlı sürahinin geneline bakıldığında birinci sınıf işçiliği gözden kaçmamaktadır ve özellikle gövdesinin üst bölümündeki bezemeler oldukça dikkat çekicidir.Orta Bronz Dönemi (yak. İ.Ö. 2000-1750) boyalı seramikler grubuna ait benzer stilde boyanmış malzemelerin orijinlerinin Kuzey Suriye/Kilikya ve Amik Ovası olduğu düşünülmekte, ancak bu mal gurubu için farklı isimlendirilmeler yapılmaktadır. Farklı isimlendirmelerle sınıflandırılmaya çalışılan bu seramiklerin dağılımının Suriye ile sınırlı olmadığı, buna karşın Kuzey Suriye, Mezopotamya, Amik Ovası, Kıbrıs ve Kilikya'nm yanı sıra, Töroslar'm yukarısında kalan Kültepe'ye kadar yayılmış olduğu yapılan çalışmalarla anlaşılmıştır. Bu nedenle çalışmada Kuzey Suriye/Kilikya isimlendirmesi tercih edilmiştir.Söz konusu seramikler gerek boyama stilleri, gerekse formlarıyla rahatça tanmabilmek-tedir. Dikey çizgilerle ayrılmış panellere yerleştirilen geometrik ve/veya doğal öğelerle bezenen bu gruptaki seramikler açık ve kapalı olmak üzere iki ana formda görülür. Açık formlar genelde karınlı ve ayaklı kâseler ile kraterlerdir. Kapalı formlarda ise daha çok yonca ağızlı sürahiler karşımıza çıkar. Her iki formda da yatay bantlarla sınırlandırılmış frizler dikey bantlarla panellere bölünmüştür. Genel olarak açık formların bezemesi son derece basittir ve çoğunlukla doldurulmadan bırakılmış panellerden oluşur. En basit tasarım dikey çizgilerden oluşan paneller arasındaki frizlerden ibarettir. Kapalı kaplarda ise, çalışma konusu eserde olduğu gibi, istisnasız olarak tümü karın üzerine yerleştirilmiş bezemeler göze çarpmaktadır ve bezeme açık formlara oranla daha zengindir. Kapalı kaplardaki bezemeler arasında keçi ve su kuşu gibi hayvan figürleri ile kulp altındaki stilize ağaç dalı motiflerinin yanı sıra kelebek biçimli üçgenler, ışın ve dalga motifleri gibi geometrik bezemeler de sık olarak görülür. Kapalı kaplarda en çok kullanılan form olan yonca ağızlı sürahilerde bazen ağzın kenarına yerleştirilen göz bezemesiyle ağza "kuş başı" görünümü verilir. Seramikler genellikle sert, pembemsi, açık pembemsi ve kahverengimsi hamura sahiptirler. Üzerlerindeki boya kırmızımsı kahverengidir, koyu kahverengiden siyaha da dönebilmektedir ve çatlamaya meyillidir. Normalde tek renkli bezeme söz konusudur fakat sıra dışı durumlarda çift renkli olanlara da rastlanır.Bu grup seramikler ele geçtikleri kentlerdeki stratigrafik veriler ışığında tarihlenebil-mektedir. Grubun ilk temsilcisi olarak sayılabilecek örnekler Kültepe'nin IV. tabakasından (İ.Ö. 2100) ve Gözlü Kule Transisyonal Erken Tunç III/Orta Tunç ve Orta Tunç tabakalarından ele geçmiştir, ancak bunlara rağmen malzemelerin başlangıç kronolojileri tartışmalıdır. Söz konusu seramik grubunun üretiminin son tarihi için İ.Ö. 15. yüzyılı önerisi baskındır.Karşılaştırmalı bir çalışmayla burada sunulan Antalya Müzesi örneğinin birçok özelliğiyle Açana Höyük'ün XI. ve özellikle XII. katmanlarında ele geçen eserlerle örtüştüğü saptanmıştır. Woolley tarafından Açana'da yapılan erken tarihli araştırmalarda söz konusu katmanlar İ.Ö. 2700-2350 yılları arasına verilmiş, ancak son yıllarda yapılan araştırmalar bunların İ.Ö. 2. binyıl başı olduğunu göstermiştir. Bu doğrultuda Antalya Müzesi'nde bulunan eser için İ.Ö. 1900-1800 tarihleri arası uygun görülmektedir.Çalışma konusunu oluşturan ve Kuzey Suriye/Kilikya boyalı seramikler grubuna giren malzemenin ait olduğu Orta Bronz tabakaları (Tell Atchana XII ve XI. tabakaları) ve bunların tarihlendirmeleri söz konusu bölgedeki yerleşimlerde oldukça tartışmalıdır ve bu konuda ortak bir karara varılamamıştır. Bu doğrultuda, zoralım yoluyla Antalya Müzesi'ne getirilen eserin de söz konusu dönem tabakalarına ve stratigrafilerine bir açıklık getirmeyeceği bilinmelidir. Burada yapılan, ünik özellikleri ile hemen fark edilen ve Kuzey Suriye/ Kilikya seramikleri içerisine yerleştirilen bu eserin söz konusu seramik grubunun repertuarını zenginleştirdiği ve üretildiği yerleşim olan Açana'da parçalar halinde temsil edilen aynı atölye ürünü örneklerine bir bütün olarak örneklik ettiğinin belgelendirilmesidir.

___

  • Alkım 1969 U. B. Alkım, "The Amanus Region in Turkey: New Light on the Historical Geography and Archaeology", Archaeology 22/4, 1969, 280-289.
  • Âström 1971 P- Âström, "Pictorial Motifs in the Middle Cypriote Bronze Age", in; C. F. A.Schaeffer (ed.), Alasia I (1971) 7-14.
  • du Bussiön 1927 R- du Mensil du Bussion, "Les Ruines d'el Mishrife au Nord-est de Homs (Emese)", Syria 8, 1927, 13-33.
  • Garstang - Goldman 1947 J. Garstang - H. Goldman, "A Conspectus of Early Cilician Pottery", AJA 51/4, 1947, 370-388.
  • Garstang 1953 J- Garstang, Prehistoric Mersin. Yumuk Tepe in Southern Turkey (1953).
  • Gjerstad 1934 E. Gjerstad, "Cilician Studies", RA 3, 1934, 155-203.
  • Goldman 1938 H. Goldman, "Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, 1937", AJA 42/1, 1938, 30-54.
  • Goldman 1940 H. Goldman, "Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, 1938", AJA 44/1, 1940, 60-86.
  • Goldman 1956 H. Goldman, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, II, From the Neolithic through the Bronze Age (1956).
  • Hrouda 1957 B. Hrouda, Die bemalte Keramik des zweiten Jahrtausends in Nordmesopotamien und Nordsyrien (1957).
  • Margueron 1968 J. Margueron, "Trois vases du Bronze", Syria 45, 1968, 75-96.
  • Matthiae 1989 P. Matthiae, "Jugs of the North-Syrian/Cilician and Levantine Painted Wares From the Middle Bronze II Royal Tombs at Ebla", in-, K. Emre - B. Hrouda - M. Mellink - N. Özgüç (ed.), Anatolia and the Ancient Near East, Studies in Honour of Tahsin Özgüç (1989) 303-313.
  • Merrillees - Tubb 1979 R. S. Merrillees - J. N. Tubb, "A Syro/Cilician Jug From Middle Bronze Age Cyprus", RDAC 1979, 223-229.
  • Özgüç 1950 T. Özgüç, Kültepe Kazısı Raporu 1948 (1950).
  • Özgüç 1955 Özgüç, "Kültepe Hafriyatı 1954, II. Kat Eserleri", Belleten 19, 1955, 445-452.
  • Seton-Williams 1953 M. V. Seton-Williams, "A Painted Pottery of the Second Millennium from Southern Turkey and Northern Syria", Iraq 15, 1953, 57-64.
  • Seton-Williams 1954 M. V. Seton-Williams, "Cilician Survey", AnatSt 4, 1954, 121-174.
  • Tubb 1981 J. N. Tubb, "Report on the Middle Bronz Age Painted Pottery", in; J. Matthers (ed),The River Qoueiq, Northern Syria, and its Catchment: Studies Arising from the Tell Rifa'at Survey 1977-79, BAR, International Series 98 (ii) (1981) 403-412.
  • Tubb 1983 J. N. Tubb, "The MBII Period in Paletsine: Its Relationship With Syria and Its Origin", Levant 15, 1983, 49-62.
  • Waechter et al. 1951 J. Waechter - S. Göğüş - V. Seton-Williams, "The Sakce Gözü Cave Site 1949", Belleten 15/58, 1951, 193-201.
  • Wild-Wülker 1977-78 G. Wild-Wülker, "Eine Kanne der Nordsyrisch/Kilikischen Ware im Allard Pierson Museum, Amsterdam", JEOL 25, 1977-1978, 35-44.
  • Woolley 1955 L. Woolley, Alalakh, An Account of the Excavations at Tell Atchana in the Hatay 1937-1949 (1955).
  • Yener 2006 K. A. Yener, "Açana Höyüğü 2004 Yılı Kazıları", KST 27.1, 2006, 37-46.