Osmanlı imparatorluğu'nun kapitalist paternde sanayileşmesinin önündeki engeller üzerine bir inceleme

15. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı İmparatorluğu dünya genelindehâkimiyet kurmuştur. Bununla birlikte, 18. Yüzyıldan i tibaren İmparatorluk çöküş sürecine girmiş veAvrupa ülkeleri dünyaya hâkimiyet kurmaya başlamıştır. Bu gelişmeler büyük ölçüde SanayiDevrimine bağlıdır ve Osmanlı İmparatorluğu Avrupa ile rekabet edebilecek bir sanayileşmegerçekleştirememiştir. Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğunun sanayileşme anlamın da zayıfkalmasının nedenleri Doğu- Batı düzleminde ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucu ise,birçok sebebi olmakla birlikte, toplumsal ve politik faktörlerin sanayileşme açısından Osmanlıİmparatorluğunun zayıf kalmasında diğer faktörlere göre önemli olduğudur.

The review of the obstacles to industrialization of the Ottomanempire in the capitalist pattern

From the mid- 15th century until the end of 17th century, Ottoman Empire has established aworldwide domination. However, by the 18th century, Ottoman Empire started to decline a ndEuropean countries began to establish dominance in the rest of the world. These developments are theresult of the industrial revaluation to a great extent and Ottoman Empire has failed to achieve anindustrialization to compete with Europe. This paper attempts to evaluate the causes of the Ottomanindustrial weakness. The main conclusion of this paper is that there are many reasons for thissituation and social factors are more important than other factors in this weakness.

___

  • Akça, G. ve Demirpolat, A. (2003) “ Heterodoxy -Orthodoxy Tartışmaları ve Türk Fütüvvet Teşkilatı (Ahilik) ” , Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 10: 203- 217.
  • Akdemir, C. ve Gülcan, Y. (2003) “Ekonomik Kalkınma ve Dinsel Öğreti: 100 Yıl Sonra Max Weber’in Düşündükleri”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 19(1 - 2): 239- 252.
  • Akkuş, Y. (2009) “Osmanlı ve Avrupa'nın İktisat Politikaları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz (XIV. ve XV. Asırlar )”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 52: 107- 140 .
  • Anbar, A. (2009) “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’yla Fi nansal Entegrasyonu: 1800 –1914”, Maliye Finans Yazıları, 84: 17- 37.
  • Andaç, F. (1994) “Osmanlı Dönemi'nde Ahilik Teşkilatı”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 11: 1 - 15.
  • Avcılar, S. B. (2002) “Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda”, Bilig, 22: 1 - 28. Avcıoğlu, D. (2001) “ Türkiye’nin Düzeni (Dün - Bugün – Yarın) ” , İstanbul: Tekin Yayınevi.
  • Barkan, O. L. (1975) “The Price Revolution of the Sixteenth Century: A Turning Point in the Economic History of the near East”, Ç ev. Justin McCarthy, International Journal of Middle East Studies , 6(1 ): 3 -28.
  • Barutçugil, İ. (1989) “ Cumhuriyetten Bu Yana Türkiye Ekonomisinin Gelişimi ve Geleceğe Bakış ”, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayını.
  • Bektaş- Öztaşkın Ö. (2007) “Osmanlı Reayası ile Avrupa Serfinin Karşılaştırılması”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16: 248 -264.
  • Belin, M. (1999) “Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi ”, Çev. Oğuz Ceylan, Ankara: Gündoğan Yayınları.
  • Boratav, K. (2003) “İktisat Tarihi (1908- 1980) ” , iç. Yakınçağ Türkiye Tarihi I , Haz. Sina Akşin, Milliyet Yayınları, 295- 380.
  • Buluş, A. (2002) “Japon Kapitalizminin Kökenleri ve Osmanlı Devleti ile Bir Karşılaştırma”, Dîvân, Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 13: 135 -195.
  • Bulut, M. (2000) “XVII. Yüzyılda Osmanlılar ve Merkantilistler”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 39: 23- 35.
  • Bulut, M. (2012) Osmanlı Ekonomi Politiği’ne Yeniden Bir Bakış ”, Bilig, 62: 63- 96.
  • Bulutay, T. (2004) “Kalkınma ve Büyüme”, İktisat, İşletme ve Finans , 214: 5- 91.
  • Cem, İ . (1970) “Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi”, İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Cin, H. (1978) “ Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması”, Ankara: Yenig ün Matbaası.
  • Clar k, E. C. (2006) “Osmanlı Sanayi Devrimi ”, Ç ev. Yavuz Cezar, iç. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Phoenix Yayınevi.
  • Divitçioğlu, S. (1981) “Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu”, Kırklareli: Sermet Matbaası .
  • Doğan, N. (2002 a) “Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi- I”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12: 127 - 158.
  • Doğan, N. (2002b) “Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi - II”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13: 77 -94.
  • Dönek, E. (2000) “Ahilik, Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli”, Kayseri: Kayseri Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği Yayını.
  • Duman, M. Z. (2007) “Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili”, Sosyoekonomi Dergisi, Ocak- Haziran 2007- 1: 33 -46.
  • Dumrul, C. (2006) “Atatürk’ün Kalkınma Modelinde Sanayiinin Önemi ve Günümüz Türk Ekonomisi İçin Öneriler ”, iç. Atatürk’ün Kalkınma Modeli İçinde Sanayiinin Yeri, Eskişehir Sanayi Odası Yayınları (Atatürk’ün Do ğumunun 125. Yılı Anısına), 78- 106.
  • Dura, C. (2004) “ Sömürgeleşen Türkiye” , İstanbul: İleri Yayınları.
  • Dündar, U. ve Dumrul, C. (2010) “İktisat Biliminin Sınırları Üzerine: Aykırı İktisat Yaklaşımı”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36: 239- 259.
  • Elvis, S. (2005) “ The Ottoman Empire's Inability to Industrialize” , http://www.allempires.com/article/index.php?q=The_Ottoman_Empires_inability_to_industriali , (03.07 .20 10).
  • Genç, M. (1999) “19. Yüzyıldada Osmanlı İktisadî Dünya Görüşünün Klâsik Prensiplerinde Değişmeler”, Divan İlmî Araştırmalar , 6: 1 -8 .
  • Genç, M. (2010) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi”, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • İnalcık, H. (2013) “Osmanlı ve Modern Türkiye, -Araştırmalar -” , İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Kennedy, P. ( 2002 ) Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri ( 16. Yüzyıldan Günümüze Ekonomik Değişim ve Askeri Çatışmalar ” , Çev: Birtane Karanakçı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Kongar, E. (1997) “İmparatorluktan Günümüzde Türkiye’nin Toplumsal Yapısı”, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Murphey, R. (1992) “Osmanlıların Batı Teknolojisini Benimsemedeki Tutumları: Efrenci Teknisyenlerin Sivil ve Askeri Uygulamalardaki Rolü”, iç. Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 7 -20.
  • Ongan, N. (2008) “İslam Ekonomisinde Bölüşüm”, Çalışma ve Toplum, 19: 213- 238.
  • Ortaylı, İ. (2006) “İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı”, İstanbul: Alkım Yayınevi.
  • Ortaylı, İ (2007) “Avrupa ve Biz”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Ortaylı, İ. ve Küçükkaya, İ. (2012) “Cumhuriyet’in İlk Yüzyılı” , İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Önsoy, R. (1984) “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(2): 5- 12.
  • Özbilgen, E . (2004) “Bütün Yönleriyle Osmanlı: Âdâb- ı Osmâniye”, İstanbul: İz Yayıncılık. Özkiraz, A. ve Hamdemir , B. (2009) “ Anayasacılık Hareketleri, Kapitalizm ve Osmanlı”, Gazi
  • Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (2): 59- 78.
  • Öztürk, S. ve Yıldırmaz, F. (2009) “Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Çöküşü ve Atatürk Dönemi İktisat Politikaları”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi , 10(2): 145- 163.
  • Pamuk, Ş. (2003a) “100 Soruda Osmanlı- Türkiye İktisadi Tarihi 1500- 1914”, İstanbul: Koç Yayınları.
  • Pamuk, Ş. (2003b ) “Osmanlı -Türkiye İktisadî Tarihi 1500 - 1914”, İstanbul: İletişim Yayınları. Pamuk, Ş. (2005a) “ Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme: 1820- 1913 ”, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Pamuk, Ş. (2008) “Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları ”, II. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Quataert, D. (2006) “Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Problemleri ” , Ç ev. Fatma Acun iç. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınevi, 447 455.
  • Savaş, V. F. (2007 ) “İktisatın Tarihi”, Ankara: Siyasal Kitabevi.
  • Seyitdanlıoğlu, M. (2009) “Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi (1839- 1876)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 28 ( 46): 53 –69.
  • Tabakoğlu, A. (2008) “Türkiye İktisat Tarihi”, İ stanbul: Dergâh Yayınları. Tanilli, S. (2006) “ Uygarlık Tarihi ”, İstanbul: Alkım Yayınları.
  • Tokgöz, E . (1997) “Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914- 1997) ”, Ankara: İmaj Yayınevi.
  • Toprak, Z. (1988) “İktisat Tarihi”, iç. Türkiye Tarihi 3: Osmanl ı Devleti 1600~1908, ed. Sina Akşin, İstanbul: Cem Yayınevi .
  • Torun, İ. (2002) “Kapitalizmin Zorunlu Şartı “Protestan Ahlâk”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(2): 89- 98.
  • Torun, İ. ( 2003) “Endüstri Toplumu’nun Oluşmasında Etkili Olan İktisadi ve Sina- i Faktörler”, C.Ü. İkt isadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4 (1): 181 - 196.
  • Ülgener, S. (2006) “Zihniyet ve Din: İslâm, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlâkı ”, İstanbul: Der in Yayınevi.
  • Wallerstein, I. ( 1979 ) “ The Ottoman Empire and the Capitalist World- Economy: Some Questions for Research”, Review 2 ( 3): 389- 398.
  • Yıldırım, K. (2009) “Osmanlı’da Milli İktisat Düşüncesi; Gelişimi ve Sonuçları”, Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası Davraz Kongresi 24- 27 Eylül, 1 - 18,
  • http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/kalkinma/ kalkinma53.pdf, ( 21.08.2010) .