Hüsrev Kethüda Vakfı ve Selanik’teki Gelir Kaynakları

XVI. yüzyıl Osmanlı devlet adamlarından Vezir Kara Ahmed Paşa ile Sokullu Mehmed Paşa’nın kethüdası olan Hüsrev Kethüda, geniş bir coğrafyada oluşturduğu vakıflarla ön plana çıkmış bir idari görevlidir.O’nun başta İstanbul olmak üzere Anadolu ve Rumeli’de kurduğu vakıflar, toplumsal ihtiyaçları karşılamada önemli bir yere sahip olmuştur. Hüsrev Kethüda’nın, 1573 yılında hazırladığı vakfiyesi ile 1582 yılınıtaşıyan zeyl vakfiyesinde toplumsal ihtiyaçlar içinde önemli bir yer işgal eden suya ayrı bir önem verdiğigörülmektedir. Birçok Osmanlı şehrinde hamam, çeşme, sebil, şadırvan ve karlık gibi suyun merkez olduğuçok sayıdaki müesseseyi hayata geçiren ve insanların hizmetine sunan Hüsrev Kethüda, bu müesseselerinvarlığını sürdürmesi için yüzlerce gayrimenkul vakfetmiş, görevliler tayin etmiş, tamir ve bakımları içinvakıf gelirlerinden pay ayırmıştır.Bu çalışmada, Hüsrev Kethüda’nın Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan ve 74 varaktanoluşan vakfiyesi ve vakfiye zeyli tanıtılarak vakıf eserlerinin bir fihristi çıkarılacak ve gelir kaynaklarınaişaret edilecektir. Ayrıca özelde Selanik’te bulunan çifte hamam (Yeni Hamam veya Hüsrev Kethüda Hamamı), kervansaray, han, dükkân, serhâne ve diğer gayrimenkullerine temas edilerek bu yapıların tarihisüreçte geçirdiği değişikliklere yer verilecektir. Özellikle Selanik’te yüzyıl öncesine kadar kullanılan çiftehamamın şehirdeki fonksiyonu ele alınacak, şehrin kültürel dokusundaki yerine temas edilecektir.

Waqf of Hüsrev Ketkhuda and It's Sources of Income in Thessaloniki

Being the chamberlain of the Vizier Kara Ahmed Pasha and Mehmet Pasha Sokolovic and one of the Ottoman statesmen in the 16th century, Hüsrev Kethüda was an administrative attendant who was prominent with the foundations on a vast geography. The foundations that were established by him in Anatolia and Rumelia, particularly in Istanbul, had an important place in meeting the societal needs. It was observed that both the endowment of Hüsrev Kethüda prepared in 1573 and his addendum endowment dated to 1582 placed a premium on the water, which had a significant place in societal needs. Establishing and dedicating to the people numerous lots of facilities such as hamams (Turkish Bath), fountains, public fountains, shadirvans and snow holders in many Ottoman cities, Hüsrev Kethüda endowed hundreds of real properties, appointed officials, and allocated funds for maintenance and repairing in order to continue their existence. In this research study, endowment and endowment addendum of Hüsrev Kethüda will be introduced, which is composed of 74 leaves in the archives of General Directorate of Land Registry and Cadastre, and additionally the historical artifacts of the foundation will be listed emphasizing their sources of income. Moreover, referring to particularly the double hamam (the New Hamam or Hüsrev Kethüda Hamam) in Thessaloniki, caravansaray, khan, shop, serhâne other properties, this research study will mention about the changes in these historical artifacts through the course of history. Particularly the function of the double hamam, which has been used until before the century, in the city will be handled, and its place in the cultural fabric of the city will be touched upon.

PDF

___

BOA, Saderet Mektubi Kalemi Deâvî Evrakı (A.MKT.DV), 35/85; 40/100-1, 40/100-2, 50/36-1, 50/36-2, 71/32-1.
BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), 25/23-1, 25/23-2.
BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), 129/91-1.
BOA, Evkaf Defterleri (EV.d), 12887.
BOA, Evkaf Haremeyn Muhasebeciliği Defterleri (EV.HMH.d.), 2773, 2824, 3200, 3201, 5517, 6164, 6385, 6730, 7364, 7427, 7516, 7649, 7706, 7782, 7826, 9045.
TKGMA, Vakf-ı Cedit Defterleri, nr.33.
VGMA, Osmanlı Arşivleri (OA), Evkaf Defterleri (EV.d), 16520.00004; 17501.00009; 18792.00007.
VGMA, OA, Evkaf Başkitabet (EV.BKB), 00178.00168.
VGMA, OA, Evkaf Haremeyn Muhasebeciliği Defterleri (EV.HMH.d.), 00103.00003.
VGMA, OA, Evkaf İdare Meclisi (EV.İDM), 00046.00026.
VGMA, OA, Evkaf Mektubi Kalemi (EV.MKT), 00034.00100; 00038.00184; 00039.00300; 00045.00198; 00059.00198; 00066.00058; 00076.00237; 00134.00106; 00213.00114; 00281.00200; 00304.00071; 01464.00149, 01574.00081; 02282.00094; 02282.00096; 02931.00132; 02948.00114; 02948.00115; 02948.00117; 02948.00118.
VGMA, OA, Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (EV.MKT.CHT), 00026.00158; 00026.00160; 00026.00162; 00195.00174.
VGMA, OA, Evkaf Tahrirat (EV.THR), 00184.00040, 00227.00118; 00250.00342; 00273.00054.
VGMA, VGM.Defter, 00708.00033; 02415.00008; 02415.00017; 02416.00023; 02418.00003. II. Araştırma ve İnceleme Eserler
Âşık Mehmed. (2007). Menâzırü’l-Avâlim (Metin). (Haz. Mahmut Ak). C. III, Ankara.
Ayvansarâyî Hüseyin Efendi-Alî Sâtı Efendi-Süleyman Besîm Efendi (2001). Hadîkatü’l-Cevâmi (İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mimârî Yapılar). (Haz. Ahmed Nezih Galitekin). İstanbul.
Bıçakcı, İsmail (2002). “Selanik’te Türk Mimari Eserleri”. Balkanlar’da İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri (Sofya 21-23 Nisan 2000). İstanbul. s. 433-447.
Boykov, Grigor (2013). Mastering The Conquered Space: Resurrection of Urban Life in Ottoman Upper Thrace (14th-17th C.). In Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in the Department of History İhsan Doğramacı Bilkent University. Ankara.
Doğan, Muzaffer (2016). Osmanlı Devletinde İçişlerinin Yönetimi Sadaret Kethüdalığı (1730-1836). Ankara.
Emecen, Feridun (2001). “Kara Ahmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 24. İstanbul. s. 357-358.
Erdoğan, Nevnihal-Hikmet Temel Akarsu-Seda Kaplan-Meltem Ezel Çırpı (2016). Kültür Köprüleri 1 Selanik ve Kavala Bölgesindeki Osmanlı-Türk Mimari Mirası. İstanbul.
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2003). 8. Kitap. (Haz.Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff). İstanbul.
Eyice, Semavi (1954). “Yunanistan’da Türk Mimari Eserleri”. Türkiyat Mecmuası. C.11 (1954), s. 205-230.
Eyice, Semavi (1989). “Ahmed Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 2. İstanbul. s. 115-116.
Kaçan Erdoğan, Meryem (2018). “II. Bayezid’in Selanik’teki Vakıf Akarları”. Türkiye Günlüğü. Sayı 133/ Kış 2018. s. 113-126.
Kayıcı, Haluk (2016). “Kypsela’dan İpsala’ya: İlçenin Tarihsel Gelişimi”. International Balkan and Near Eastern Social Sciences Konference Series. Repuclic of Macedonia. s. 83-96.
Oruç, Hatice (2014). 1320 Sene-i Hicriyyesine Mahsûs Selânik Vilâyet Sâlnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sâî Mustafa Çelebi (2002). Yapılar Kitabı Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları). İstanbul.
Selânik Vilâyet Sâlnâmesi, 1287/1870-1871 (def’a 1). İSAM Kütüphanesi.
Tali, Şerife (2009). “İstanbul Su Mimarisinde Eminönü Sebillerinin Yeri ve Önemi”. Sanat Dergisi, no.5, 47-64.
Turgut, Vedat (2016a). Yitirilen Mirasımız: Balkanlarda Kurulan Osmanlı Vakıfları (Fethinden XVI. yüzyılın
Sonlarına Kadar). Türk Dünyası Kültür Başkenti Vakfı Yayınları. Eskişehir.
Turgut, Vedat (2016b). Yitirilen Mirasımız: Siroz Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. yüzyılın Sonlarına Kadar). Türk Dünyası Kültür Başkenti Vakfı Yayınları. Eskişehir.
Turgut, Vedat (2016c). Yitirilen Mirasımız: Selanik Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. yüzyılın Sonlarına Kadar). Türk Dünyası Kültür Başkenti Vakfı Yayınları. Eskişehir.
Ünal, Neslihan (2015). İki Osmanlı Liman Kenti İzmir ve Selanik. Ankara.
Yaltkaya, Şerafettin (1942). “Kara Ahmed Paşa Vakfiyesi”. Vakıflar Dergisi, II (1942), s. 83-168.
Yapar, Berrin (2007). Yunanistan’daki Türk Eserlerinde Kitabeler (Dedeağaç, Dimetoka, İskeçe, Gümülcine, Selânik, Kavala, Yenice-Karasu). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
http://www.bakisarisakal.com/selanikburmalicami.pdf (E.T.29.05.2018).
http://www.eskiturkiye.net/tag/selanik/ (E.T. 25.05.2018)
http://selanikgezirehberi.blogspot.com.tr/2012/04/yeni-hamam-imaret-camii.html, (E.T. 02.05.2018).