Hurüfât or Askerî Rüznamçe Registers as Sources of Ottoman Social History and Their Significance: The Case of Kazâ-i Kudüs-i Şerîf

Çalışma, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde Hurâfât (Rüznâmçe) Defterleri adı altında muhafazaedilen defterlerin Osmanlı toplumsal tarihi bakımından önemini Kazâ--i Kudüs-i Şerif örneğindebilim dünyasına tanıtmayı amaç edinmiştir. Osmanlı idarî teşkilatında kaza idarî yapısı esas alınarakArap alfabesi harf sırasına göre tutulan Hurüfât Defterleri, Osmanlı toplumsal yapısı içerisinde Askerî zümre oIarak adlandırılan yönetici sınıfa ait tayin, terfi, azil gibi atama kayıtlarını içermektedir.Çalışmada, Kudüs Kazası'na ait 1102-1250/ 1690-1834 yılları arasını kapsayan 25 Hurüfât Defterikayıtları esas alınmıştır. Defterlerde yer alan vakıf, mahkeme ve esnaf teşkilatı ile şehir hayatındagörev yapan kişilerin isimleri, atanma biçimleri, görevde kalış süreleri ve ayrılış sebepleri gibi toplumsal tarih bakımından önemli bilgiler içeren kayıtların incelenmesiyle 17. ve 18. yüzyıl Osmanlı toplumsal yapısı Kudüs Kazası bağlamında ortaya çıkarılacaktır.

Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurüfât ya da Askerî Rüznamçe Defterleri ve Onemi: Kazâ-i Kudüs-i Şerîf Orneği

This study mainly aims at introducing the Hurüfât (Rüznâmçe) Registers found in the archive ofthe Directorate General of Foundations and discuss their importance for Ottoman social history.It utilizes the registerof the Kazâ--i Kudüs-i Şerif(District of Jerusalem). These registries were arranged according to the administrative units and the names of the districts are arranged in analphabetical order in Arabic. They are records of appointment, promotion and dismissal of theAskerî ruling class. This study is based on 25 Hurüfât Registers ofthe District ofJerusaIem coveringthe years between 1102-1250 and 1690--1834. Because of the association of these individuals inlocal courts, guild associations and waqfs research on their appointment, their office terms and the reasons for their departure will shed light to the 17th and 18th century Ottoman social structure of the District of Jerusalem.

PDF

___

Abou-El-Haj, R. (1991), Formation of the Modern State: The Ottoman Empire, Sixteenth to Eighteenth Centuries, Albany: SUNY.
Akdağ, M. (1971), Türkiye'nin iktisadi ve İctimai Tarihi II, Ankara.
Al-Alami, M. A. (2000), "The Waqfs ofthe Traditional Families of Jerusalem During The Ottoman Period", Ottoman Jerusalem: The Living City, 1517-1917, Sylivia Auld and Robert Hillenbrand (ed.), Londra: Altajir World of Islam Trust.
Alkan, M. (2007), "Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtlar Arşivi", Vakıflar Dergisi, XXX, Ankara, s. 1- 34.
(2010), "Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurüfât Defterleri: Adana Örneği", XV. Türk Tarih Kongresi: 11-15 Eylül 2006, C.4 A, 825-842.
Atalar, M. (1991), Osmanlı Devleti'nde Surre-i Hümâyün ve Surre Alayları, Ankara.
Ateş, İ. (1985), "Vakıf Belgeler Arşivi'nin Dünü Bugünü'j 2. Vakıf Haftası 3-9 Aralık 1984, Ankara, 5. 26-31.
Avcı, C. (2002), "Kudüs", DİA, c.26, Ankara, 327-329.
Avcı, Y. (2004), Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti, Kudüs (1890:1914), Ankara: Phoenix Yayınları.
Baltacı, C. (1979), "Kadî-asker Rüznâmçelerinin Tarihi ve Kültürel Ehemmiyeti", İslam Medeniyeti Mecmuası, vol., 4, no.1, 55-100.
Barbir, K. (1988). Ottoman Rule in Damascus, 1708-1758 (Princeton: Princeton University Press.
Barkey, K. (1994), Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to Centralization, New York: Cornell university Press.
Başol, S. ve A. Tüzen. (2009), "Hurüfât Defterleri Kayıtlarına Göre Halep Vakıfları, Halep Vakfılarına Toplu Bir Bakış", Yayınlanmamış Sempozyum Bildirisi, Halep.
Baykara, T. (1988), "Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivindeki Bir Deftere Göre XVII. Yüzyıl Başlarında Varna", Vakıflar Dergisi, 20, Ankara, s. 279-387.
(1990), Osmanlı Taşra Teşkilâtında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara: VG M. Yay.
Buzpınar, T. "Surre", DİA, XXXVII, s. 567-569.
Canbakal, H. (2009), 17. yüzyılda Ayntâb Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yay.
Cohen, A. (1989), Economic Life in Ottoman Jerusalem, Cambridge: Cambridge University Press.
Çal, H. (2001a), "1192 Numaralı 1697:1716 Tarihli Hurüfât Defterine Göre Bulgaristan'daki Türk Mimarisi'j Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (17-19 Mayıs 2000, Şumnu: Bulgaristan), c. 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 221:288.
(2001b) "Hurüfât Defterlerine Göre 19. Yy.da Küre Kazası", Kayseri: Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, 125:166.
(2011), "1192 Numaralı 1696-1716 Tarihli Hurüfât Defteri'ne Göre Yunanistan'daki Türk Mimarisi", Erdem, 58 Ankara, 93-242.
Demirtaş, H. (2012), "Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurüfât Defterleri: Kangırı Örneği", Vakıflar Dergisi, 37, Ankara, 5. 47-92.
EI-Aselî, K. C. (Al-Asâli, Kamal J.).( 2002), "Kudüs", DİA, c. 26, Ankara, 334:338.
Ergenç, Ö. (1982), "Osmanlı Klasik Dönemindeki "A'yan" ve "Eşraf" Üzerine Bazı Bilgiler", Osmanlı Araştırmaları, I", 105-118.
(1988), "Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler", Belleten, LII, 667:683.
(1995), Osman/I Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
Eroğlu Memiş, Ş. (2011), "17. ve 18. Yuzyıllarda Edirne'de Vakıf Kurucularının Toplumsal Statülerine İlişkin Bazı Tespitler", Vakıflar Dergisi, s. 36: 67-87.
Erünsal, İ. (1980), "Nuriosmaniye Kütüphanesinde Bulunan Bazı Kazâsker Rüznâmçeleri", islam Medeniyeti Mecmuası, voI.4 no. 3, 3-15.
Faroqhi, S. (1995), Hacılar ve Sultanlar, Osmanlı Dönemi'nde Hac:1517-1638 (terc. Gül Çağalı Güven), İstanbul.
Gökbilgin, M. T. (1992), Osmanlı Paleografya ve Diplomatika ilmi, Enderun Kitabevi.
Gündoğdu, İ. (2009), "Osmanlı Tarihi Kaynaklarından Kazaskerlik Rüznâmçe Defterleri ve Önemi", Uluslararası insan Bilimleri Dergisi, c. 6.
İbn-İ M. (1988), "Sarere", Lisânü'l:Arab, 7. Cilt, mad. s.323, ed. Ali Şîri, Beyrut: Dâr:ı İhyâi't:Türâsi'I:Arabî, 1. Baskı.
İnalcık, H. (1964), "The nature oftraditional society, Turkey". R. Warde ve D. Rustom, ed. Political Modernization in Japan and Turkey, Princeton.
(1990), "Osmanlı Toplumsal Yapısının Evrimi", Çev. M. Özden, F. UNAN, Türkiye Günlüğü, Sayı 11: 30-41.
(1998), "Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzar'lar," Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII: 33-54.
(2000), Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul: Eren Yayıncılık.
(2005), Osmanlı imparatorluğu Klasik Çağı (1300: 1600), istanbul: YKY Yay.
İpşirIi, M. (1997), "Osmanlı Devleti'nde Kazâskerlik (15II. yy.a kadar)" Belleten LXI (Aralık 1997): 597-700.
Hathaway, J. (1998), The Politics of Households in Ottoman Eygpt: The Rise of the Oazdağlıs, Cambridge: Cambridge Studies in Islamic Civilization.
(2004), "Rewriting Eighteenth Century Ottoman History", Mediterranean Historical Review, 19/ 1.
Jennings, R. C. "Limitations of the Judicial Powers of the KAdi in 17th Century Ottoman Kayseri", Studio lslamica 50, 1979.
Khoury, D. R. (1997), State and Provincial Society in the Ottoman Empire, Mosul, 1540-1834, Cambridge: Cambridge University Press.
KIICI, A. (2003), "Hurüfât Kayıtlarına Göre 18. ve 19. Yüzyıllarda Develi Vakıfları", Bütün Yönleriyle Develi (l. Bilgi Şöleni26:28 Ekim 2002), Develi Belediyesi, Develi, 339:346.
Kılıç, R. Osmanlı Devleti'nde Seyyidler ve Şerifler (XIV-XVI. Yüzyıllar), Ankara: Kitap Yay., 2012.
Küçükdağ, Y. (2003), "Hurüfât Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Develi'nin Mektep, Medrese, Cami, Mescit ve Zaviyeleri", Develi Belediyesi, Develi: Bütün Yönleriyle Develi (l. Bilgi Şöleni 26:28 Ekim 2002), s. 267:276.
Kütükoğlu, M. S. (1992), "Berat", TDVİA, V, İstanbul.
(1996), Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
Lewis, B. ve A. Cohen. (1978), Population and Revenue in the Towns of Palestine in the Sixteenth Century, Princeton: Princeton University Press.
Mardin, Ş. (2001), Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 10. Baskı, İstanbul.
Masters, B. (1988), The Origins of Western Economic Dominance in the Middle East: Mercantilism and the Islamic Economy in Aleppo, 1600-1750, New York.
Orbay, K. (2005), "Vakıfların Bazı Arşiv Kaynakları (vakfiyeler, şeriyye sicilleri, mühimmeler, tahrir defterleri ve vakıf muhasebe defterleri)", Ankara: Vakıflar Dergisi, 39, Ankara, s. 27:41.
(2009), "Vakıfların İktisadi Boyutu: Yeni Arşiv Kaynakları ve İktisadi Yaklaşımlar", Ankara: Pulat Basımevi. 6. Uluslar arası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (21:26 Kasım 2005), c. |||.
Oruç, H. (2012), "Saraybosna Vakıfları (16. Yüzyıl Sonları- 19. Yüzyıl ilk Yarısı)", Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslar arası Sempozyumu, Ankara.
Öntuğ, M. M. (1999), "Hurüfât Defterlerine Göre Uşak'taki Eğitim Müesseseleri (1702:1824)", AKÜ. Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 3, 132:154.
Özergin, M. K. (1973-4) "Eski bir Rüznâmeye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri",lÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, 4-5, 263-290.
Pakalın, M. Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbuI:MiIIi Eğitim Basımevi.
Parmaksızoğlu, İ. (1982), Evliya Çelebi Seyahatnâme (Hatay, Suriye, Lübnan, Filistin), Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Powers, D. S. (1984), "Revenues of Public Waqfs in Sixteenth Century Jereusalem", Archivum Ottomanicum, Vol: 9, Wiesbaden:Germany, 163:202.
Rafeq, A. K. (1997), "Political Power and Social Networks: Popular Coexistence and State Oppression in Ottoman Syria", Islamic Urbanism in Human History, Political Power and Social Networks içinde, der. Tsugitaka Sato, Londra ve New York: Kegan Paul.
SaIzman, A. (1993), "An Ancien Regime Revisited": 'Privitatization' and Political Economy in the Eighteenth Century Ottoman Empire", Politics and Society, 21.
Şemseddin Sâmî, (1317 (1899)), Kamusu 'l-A'lâm, İstanbul.
Schilcher, L. S. Families in Politics: Damascene Factions and Estates of the 18th and 19th Centuries, Stuttgart: Steiner Verlag Wiesbaden, 1985.
Sertoğlu, M. (1958), Osmanlı Tarih Lügatv, Ankara: Enderun Kitabevi.
Singer, A. (1996), Kadılar, Kullar, Kudüslü Köylüler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
(2004), Osmanlıda Hayırseverlik: Kudüs'te Bir Haseki Sultan lmareti, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tibawi, A. L. (1978), "The Islamic Pious Foundations in Jerusalem", The Islamic Cultural Centre, London.
Uzunçarşılı, İ. H.(1988), Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: TTK.
Vakıf Kayıtlar Rehberi. (1939), Ankara.
Yediyıldız, B. (1980), "Vakıf Müessesesinin 15|||. Asırda Kültür Üzerindeki Etkileri", Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, yay. 0.0kyar, H.İnalcık, Ankara.
Yüksel, H. (1998), Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas.
Ze'evi, D. (2000), Kudüs: 17. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, çev. S. Çağlayan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Akıncı, H. (2007), "Hurüfât Defterlerine Göre Kırili Kazası", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Çınar, Z. (2009), "Hurüfât Defterlerine Göre Seferhisar-ı Günyüzü Kazası", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Eroğlu Memiş, Ş. (2012), "Hurüfât Defterleri Kayıtlarına Göre Kudüs Sancağı Vakıflarının Yeniden Değerlendirilmesi", (Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi), Ankara.
Genç, Y.İ. (1998), "Osmanlılarda Beratlar", (İTÜ Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
Öge, A. (2010), "Hurüfât Defterlerinde Niğde Bor", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Özdemir, G. (2005), "Hurüfât Defterleri Işığında Ilgın", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Parlak, M. (2009), "Hurüfât Defterleri Işığında Seydişehir", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Şanlı, A. (2010), "Hurüfât Defterlerine Göre Ayıntab Kazası'ndaki Vakıfların İşleyişi ve Yönetimi", (Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale.
Temel, E. (2008), "Hurüfât Defterlerine Göre Aksaray Kenti Klasik Eğitim Kurumları (15III- XIX. Yy.|ar Arası)", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Temel, İ. (2008), "Hurufât Defterlerinde Karaman Ereğlisi", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Yıldız, P. (2010), "Hurüfât Defterlerine Göre Maraş Kazası", (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.