Bir Gazeteci ve Aydın Olarak Falih Rıfkı Atay (1893-1971)

Louis Althusser’in devletin ideolojik aygıtları arasında önemli bir yer verdiği basın, imparatorluktan ulus devlete geçişte sistemin kendini yeniden üretmesi noktasında önemli bir araç olarak kullanıldı. Gazeteciliğe 1912’de genç bir İttihatçı olarak Tanin Gazetesi’nde başlayan Falih Rıfkı Atay da bu aracı en etkili şekilde kullanan isimlerden biri olarak karşımıza çıkar. Atay, Cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte Cumhuriyet paradigmasının oluşmasında olduğu gibi, bunun halka götürülerek bir ulus inşa edilmesinde de ayrı bir yere sahiptir. Falih Rıfkı Atay, imparatorluktan ulus devlete geçişte ulusun ve devletin yeniden inşası noktasında önemli isimlerden biridir. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in en yakınındaki isimlerden biri olan Atay, hem Kemalizm’in teorileştirilmesi ve sistemleştirilmesi hem de halka açıklanması ve halkın bu ilkeler doğrultusunda inşası sürecine etkin bir şekilde katıldı. Özellikle gazeteyi Kemalizm’in halka götürülmesi ve benimsetilmesini sağlama noktasında yani Kemalizm’in propagandası için etkili bir araç olarak kullanan Atay’ın 1930’lardaki gezileri de son derece önemlidir. Geziler hem ulus devlet inşasında genç Cumhuriyet için en iyi örneği bulmak noktasında hem de halkın faklı rejimlere ve ülkelere dair bilgi kaynağı olması bakımından önemli bir yere sahipti.

Anahtar Kelimeler:

Falih Rıfkı Atay, gazete, Kemalizm, ulus devlet inşası

Falih Rıfkı Atay As A Journalist And Intellectual (1893-1971)

The press which was put into an important place among ideological apparatus of state by Louis Althusser was used as an important instrument in transition from empire to nation-state system in the process of reproducing itself. Falih Rıfkı Atay starting as a young Unionists in the Tanin Newspapers in 1912 was realized to be as the one who use this instrument most effectively, and who has an distinguished place both in the formation of paradigm of republic following the establishment of republic and in building the rings between public and republic. Falih Rıfkı Atay is one of the important names in the reconstruction of the state and nation in the process of transformation from empire to nation state. Atay, who was one of the closest names to the President Mustafa Kemal, participated both in the process of theorizing and systematizing Kemalism and in the process of explaining Kemalism to the public and the construction of the nation in accordance with these principles. He used the journal as an effective means of conveying Kemalism to the public and the adoption of Kemalism. His trips in 1930s are extremely important. Those trips had an important place in both discovering the best model for the young republic in the construction of nation state and being the source of information for the public about different regimes and countries.

Keywords:

Falih Rıfkı Atay Newspaper, Kemalism, Nation State Building, trips,

PDF

___

Akay, Hasan, Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatında Yeni Fikirler, İstanbul 1998.
Althusser, Louis, Devletin İdeolojik Aygıtları, İstanbul 1989.
Atay, Falih Rıfkı, Zeytindağı, Ankara 1957.
Atay, Falih Rıfkı, Denizaşırı, İstanbul 1931.
Atay, Falih Rıfkı, Batış Yılları, İstanbul 1963.
Atay, Falih Rıfkı, Çile, İstanbul 1955.
Atay, Falih Rıfkı, Eski Saat, Ankara 1998.
Atay, Falih Rıfkı, Faşist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmuş Makedonya, Ankara 1931.
Atay, Falih Rıfkı, Kurtuluş, İstanbul 2000.
Atay, Falih Rıfkı, Moskova-Roma, Ankara 1932.
Atay, Falih Rıfkı, Yeni Rusya, Ankara 1931.
Ateş ve Güneş, Osmanlıcadan çeviren; Muammer Sarıkaya, İstanbul 2008.
Baydar, Mustafa, Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar, İstanbul 1960.
Cemal Paşa, Hatıralar, Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul 2001.
Çavdar, Tevfik, İz Bırakan Gazeteler ve Gazeteciler, Ankara 2000.
Dizdaroğlu, Hikmet, “Falih Rıfkı Atay”, Türk Dili, S.1, (Mart 1981), s. 549-557.
Edipoğlu, Baki Suha, Falih Rıfkı Atay Konuşuyor, Ankara 1945.
Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, C. 3-4, İstanbul, 1977.
Felek, Burhan, “Falih Rıfkı Atay’ı Kaybettik”, Dünya, 4 Nisan 1971.
Gevgilili, Ali, “Dünya’da ve Türkiye’de Çağdaş Basının Gelişimi ve Sorunları”, Basın Yayın Yıllığı, Sayı: 1, No: 3, İstanbul 1988, s. 129-137.
Gramsci, Antonio, Hapishane Defteri, İstanbul 1997.
Gramsci, Antonio, Aydınlar ve Toplum, İstanbul 1985.
Irmak, Sadi, “Falih Rıfkı Atay”, Dünya, 4 Nisan 1971.
İnuğur, Nuri, Türk Basınında İz Bırakanlar, İstanbul 1988.
İskit, Server, Türkiye’de Matbuat Rejimleri, Matbuat Umum Müdürlüğü Yayını, İstanbul 1939.
İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:3, İstanbul 1960.
İzmir’den Bursa’ya, (Haz). Falih Rıfkı-Halide Edip vd Ankara, 1982.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Vatan Yolunda, İstanbul, 2003.
Karay, Refik Halit, Minelbab İlelmihrab, İstanbul 1992.
Kavaklı, Nurhan Kavaklı, Bir Gazetenin Tarihi Akşam, İstanbul 2003.
Köroğlu, Erol, Türk Edebiyatı ve I. Dünya Savaşı (1914–1918), İstanbul, 2004.
Kushner, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876- 1908), Cev. R. Ertem, F. Erdem, İstanbul 1979.
Kutay, Cemal , Atatürk’ün Son Günleri, İstanbul, 1981.
Landau, Jacob M., Pantürkizm, Ankara 1999.
Levend, Agah Sırrı, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara 1972.
Levent, Agah Sırrı, Türk Edebiyat Tarihi, Cilt:I, Ankara 1973.
Mardin, Şerif, Toplum ve Siyaset, İstanbul 1999.
Nayır, Yaşar Nabi, “ Falih Rıfkı Atay”, Varlık, Cilt:38, Sayı:764, 1971, s.5.
Özerdim, Sami N., Yazı Devriminin Öyküsü, Ankara, 2002.
Öztürk,Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM II. Donem (1923-1927), Ankara, 2004.
Rado, Şevket, “Türlü Yanları İle Falih Rıfkı Atay”, Dünya, 4 Nisan 1971.
Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1921–1931), İstanbul 1994.
Selçuk, Mustafa, “Falih Rıfkı Atay Biyografisine Katkı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt:44, Sayı:44 (2012), ss.197-208.
Şirin, Funda Selçuk , “Ulus Devlet İnşasında Basının Rolü: Falih Rıfkı Atay”, Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu Bildiri Kitabı, 21-22 Ekim 2010, ss.127-139.
Şirin, Funda Selçuk, “II. Dünya Savaşı Karşısında Bir Aydın: Falih Rıfkı Atay”, Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Ankara 2015, s. 357-377.
Şirin, Funda Selçuk, “Sovyet Rusya ve İtalya Gezilerinin Türk Siyasal Yaşamına Etkisi (1930-1932)” Folklor Edebiyat, Cilt: 19, Sayı 73, (2013/1), s.105-130.
Şirin, Funda Selçuk, “The Traumatic Legacy of the Balkan Wars for Turkish Intellectuals”, War and Nationalism, The Balkan Wars, 1912-1913 and Their Sociopolitical Implications, Edited by, Hakan Yavuz and Isa Blumi, The University of Utah Press, Utah 2013, ss.679-703.
Şirin, Funda Selçuk, “Türk Aydının Anadolu’ya Yönelişinde Balkan Savaşlarının Rolü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXVIII/2, (2013), ss.523-548.
Şirin, Funda Selçuk, “Ulus Devlet İnşasında Bir Aydın”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: X, S:1, (Yaz-2010), s.137-148.
Şirin, Funda Selçuk, İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Bir Aydın Falih Rıfkı Atay, İstanbul 2014.
Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923–1931), Ankara 1981.
Türk Meşhurları, İstanbul 1933–1935.
İnönü Ansiklopedisi, Cilt:4, Ankara 1950.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Dosya No: 37539, Sicil No: 463.
Urgan, Mina, Bir Dinazorun Anıları, İstanbul 2008.
Weber, Max , Sosyoloji Yazıları, İstanbul 1987.
Yenileşme Donemi Türk Edebiyatı Seçmeler, Falih Rıfkı Atay, Haz: Mustafa Yücel, Ankara, 2003, s. 12.
Yılmaz, Sevinç, “Celal Sahir Erozan ve Falih Rıfkı Atay’ın Kaynaklarda Rastlanmayan Bir Eseri: Yeni Kitap”, Turkish Studies, Volume 5/4 Fall 2010, s.1632-1653.
Yöntem, Ali Canip, Türk Edebiyatı Antolojisi, İstanbul 1931.