UYGUR TÜRKLERİNİN ÇİN BASKISINA KARŞI VAR OLMA MÜCADELESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Uzun geçmişe, köklü bir kültür ve medeniyete sahip olan Uygur Türkleri, tarih boyunca dünya medeniyetine büyük katkı sağlamıştır. Ancak Uygur Türklerinin 1949 yılında bağımsızlıklarını kaybetmeleri ve Çin Komünizminin baskısına maruz kalmaları dolayısıyla bu durum siyasi ve ekonomik alanda olduğu gibi kültürel ve edebî hayatlarını oldukça etkilemiştir. Doğu Türkistan halkı işgal altında yaşamak zorunda kalmış, asırlardır elde ettikleri şanlı geçmişi unutturulmaya, zengin kültürü yok edilmeye, dili değiştirilmeye ve kuşakları asimile edilmeye mahkûm bırakılmıştır. Yıllardır Çin yönetimi tarafından bölgeye uygulanmakta olan "böl, parçala, yönet" mantığı hâlen devam ettirilmektedir. Bu çalışmada, öncelikle Doğu Türkistan halkı, bölgenin coğrafi açıdan önemi ve kurulan devletler konusunda bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra ender bir coğrafyaya ve birçok doğal zenginliğe sahip olan Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri başta olmak üzere genel olarak Türklere yönelik gerçekleştirilen Çin baskısı ele alınmıştır. Ayrıca bu topraklarda yetişen büyük âlimlerin edebî gelişmelere olan katkıları ve modern dönemdeki Çin baskısının Çağdaş Uygur Edebiyatı’nın gelişimini engellenmesine yönelik olumsuz etkileri üzerine değerlendirme yapılmıştır. topraklarda yetişen büyük âlimler ve Uygur edebiyatı sahası hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Coğrafi Konum, Çin, Kurulan Devletler, Çağdaş Uygur Edebiyatı

CHINESE OPPRESSION ON THE UYGUR TURKS AND DECLINING OF THE CONTEMPORARY UYGUR LITERATURE

Uyghur Turks, who have a long history and deep-rooted culture and civilization, have made great contributions to world civilization throughout the history. However, since the Uyghur Turks lost their independence in 1949 and were exposed to the pressure of Chinese Communism, this situation had a great impact on their cultural and literary lives as well as in the political and economic fields. East Turkistan’s people have been forced to live under occupation, their glorious past has been subjected to be forgotten, the rich culture has been destroyed, their language also has been subject to be changed and generations has been subject to be assimilated. The logic of "divide and rule", which has been applied to the region by the Chinese Administration for years, is still maintained today. In this study, firstly an evaluation has been made about the people of East Turkistan, the geographical importance of the region and the established states. Then, the Chinese pressure on Uyghurs and other Turks in East Turkistan, which has a vital geographic positions and abundant natural wealth, has been discussed. Finally, an evaluation has been made about the contributions of the great scholars who grew up in these lands to literary developments and the negative effects of the Chinese pressure in the modern times on the development of modern Uyghur literature.

Keywords:

East Turkistan, Geographical Location, China, Established States, Modern Uyghur Literature,

PDF

___

Abdulvahit Kaşgarlı, Raile (2017). Çağdaş Uygur Edebiyatı Tarihi. (Ed. Neşe Harbalioğlu). Ankara: Gazi Kitabevi.
Asena, G. Ahmetcan (2009). “İpek Yolu -1” Çin- Doğu Türkistan. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Azap, Samet (2013). “Kurtlar ve Mankurtlar”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(1): 279-287. Baran, Lokman (2007). “Çağdaş Uygur Edebiyatının Oluşması ve Gelişmesi”. Bilig, (42): 191-211.
Demirağ, Yelda (2014). “1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (3): 229-245.
Gültekin, Mevlüt. (2014). “Uygur Atasözlerinin Sentaksı Üzerine Bir Araştırma”. TÜBAR, (XXXV): 191-217.
Karakaya, Remziye (2021). “Modern Türk Lehçelerinin Alfabe Çalışmaları ve Ortak Yazı Dili Oluşumu”. Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. (Niğde, 2-5 Haziran 2021), TÜDAS: 467-477.
Karluk, Abdürreşit Celil (2017). “Uygur Türk Toplumunda Değişmenin Sonucu Olarak Aydınlarda Bölünmüşlük ve Kültürel Kopukluk”. TÜBAR, (12): 171-203.
Kasım, Mehmetali (2020a). "Çin Rüyası ve Doğu Türkistan/Chinese Dream And East Turkistan”. TURAN-Sam TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 12(47): 87-94.
Kasım, Mehmetali (2020b). “Türkistan’daki Türk Medeniyetinin Yükselmesi ve Düşüşü Üzerine”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, (48): 132-152.
Kasım, Mehmetali (2022). “Çin’in Doğu Türkistan’daki Zorlu Çalıştırma Kampları ve Ekonomik Çıkarları”. Turan-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 14 (54) :102-110.
Kasım, Mehmetali (2021). “Chinese Oppressive Policies Towards the Muslims in East Turkistan”. Journal of Muslim Minority Affairs, 41(1): 62-77.
Koraş, Hikmet. (2015). Vatan Şairi Bir Uygur Mehemmetimin Obulkasimov (Almasbek). Konya: Kömen Yayınları.
Kurban, İklil. (1992) Hocalar Devri. Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öger, Adem ve Güler, Hamide (2014). “Çağdaş Uygur Edebiyatı Yazarlarından Ehtem Ömer ve Hikâyeleri”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (3): 65-99.
Öztürk, Rıdvan. (2020). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tuna, Amine (2012). Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık. Ankara: İHH İnsani Yardım Vakfı.
Varoğlu, Abdulkadir (2009). “Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri: Dünü, Bugünü ve Yarını”. Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, Yuvarlak Masa Toplantısı Raporu.
Yeloğlu, Fatma. (2019). “Almas Zerriler” Kitabı Örneğinde Uygur Türkçesinde Cümle Bilgisi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.