19. yüzyıl başlarında Bursa’da âyanlık ve âyanlık mücadelesi

Toplumun ileri gelen kimseleri olarak âyan, 18. yüzyıldan 19. yüzyılın ikinci çeyreğine kadar Osmanlı şehir yönetiminin baş aktörü konumundadır. Âyanlar Çağı da denilen bu dönemde ortaya çıkan âyan aileleri imparatorluğun birçok yerinde bulundukları bölgenin fiilî hâkimiyetini ele geçirmişlerdir. Yapılan araştırmalar bu süreçte Bursa’da da âyanlığın güçlendiğini ve bir takım âyan ailelerinin türediğini göstermektedir. Bu makalede konuyla ilgili ayrıntılı bilgi içerdiği tespit edilen Bursa’da Âyanlık Mücâdeleleri adlı risâleye dayanılarak, 19. yüzyıl başlarında Bursa’da âyanlık ve âyan reisliği için yapılan mücadeleler ele alınmıştır.

The ayanship and the struggle for being the chief of ayans in early 19th century Bursa

As being the dignitaries of society, âyan was the central figure of the Ottoman urban administration from 18th century to the second quarter of the 19th century. In this period, also called as “the age of âyans”, âyan families obtained de facto control in the regions they resided in. The researches about this process reveal that, âyan gained power and some âyan families arose in Bursa too. In this paper, relying on the pamphlet (risâle) named Bursa’da Âyanlık Mücâdeleleri, I will take into account the ayanship and the struggles for being the chief of âyans in Bursa at the beginnings of 19th century.

PDF

___

BOA, Fon Kodu: Hat, Dosya No: 286, Gömlek No: 17171.
BOA, Fon Kodu: Hat, Dosya No: 284, Gömlek No: 17038.
BOA, Fon Kodu: Hat, Dosya No: 251, Gömlek No: 14211.
BOA, Fon Kodu Hat, Dosya No:1320, Gömlek No:51489.
BOA, Fon Kodu: Cevdet Dahiliye, Dosya No: 121, Gömlek No: 6047.
Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Âyanlık Düzeni Devri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 8-12, sa: 14-23, Ankara 1970-74, ss. 51-61.
Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, c. 2, Barış Kitap Basım Yay., Ankara 1999, s. 68.
Alkan Günay, Nilüfer, 18. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri (Bursa Örneği), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bursa 2010.
Baltacı, Cahit, “Arpalık”, c.3, TDVİA, İstanbul 1991 ss. 392-393.
BOA, Fon Kodu: HAT, Dosya No: 286, Gömlek No: 17171.
Çakar, Gülşen, Bursa Emir Sultan Mezarlığı’ndaki 18. ve 19. yüzyıl Mezar Taşları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
Çetin, Atilla, “Bursa’da Âyanlığın Kaldırılması”, Bursa Araştırmaları, sa: 29, Bursa 2010, ss. 24-27.
Daşçıoğlu, Kemal, Osmanlı’da Sürgün Osmanlı Devleti’nin Sürgün Siyaseti (XVIII. Yüzyıl), Yeditepe Yay., İstanbul 2007.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 23.b., Aydın Kitabevi, Ankara 2006.
Dilekçi, Fatih, Cizyedarzâde Ahmed Bahâüddin ve “Fetihnâme”si, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2003.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Klasik Dönemindeki «Eşraf ve A’yan» Üzerine Bilgiler, Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul 1982, ss. 105-118.
İnalcık, Halil, “Centralization and Decentralization in Ottoman Administration”, Studies in Eighteenth Century Islamic History, 1977, ss. 27-52.
Kara, Mustafa, Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler 2, Uludağ Yay., Bursa 1993.
Karataş, A. İhsan, Osmanlı Dönemi Bursa Sürgünleri (18. -19. Asırlar), Emin Yay., Bursa 2009.
Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, c. 2, haz. Hüseyin Algül vd., Bursa Büyükşehir Belediyesi Yay., Bursa 2009.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
Mehmed Şemseddin, Bursa Dergâhları, Yadigâr-ı Şemsî I-II, Haz. Mustafa Kara- Kadir Atlansoy, Uludağ Yay., Bursa 1997.
Mermutlu, Bedri- Hasan B. Öcalan, Tarihi Bursa Mezar Taşları –I Bursa Hazireleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi yay., Bursa 2011.
Mert, Özcan, “Âyan”, TDVİA, c. 4, İstanbul 1991, s. 195-196.
Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1985.
Mutafçieva, V.P., “XVIII. Yüzyılın Son On Yılında Ayanlık Müessesesi”, Tarih Dergisi, sa: 31, İstanbul 1977, ss. 163-182.
Şahin, Canay, The Rise and Fall Of An Âyan Family In Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizâdes (1737-1808), Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2003.
Taş, Hülya, XVII. Yüzyılda Ankara, TTK Basımevi, Ankara 2006.
Türkmenzâde es-Seyyid Abdürrahim Efendi, Bursa’da Âyanlık Mücadeleleri, Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Genel 5041.
Yücer, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, 2. b., İnsan Yay., İstanbul 2004.
Zilfi, Madeline C., Dindarlık Siyaseti Osmanlı Uleması, Çev., M. F. Özçınar, Birleşik Yay., Ankara 2008.