Kars Halılarında Ejder Motifi

Ejder figürü Anadolu dokuma sanatında önemli yer teşkil etmektedir. Hem Orta Asya, hem Azerbaycan hem de Anadolu Türkleri tarafından kullanılmış olan bu motifin Türk mitolojisi unsurlarından biri olduğu görülmektedir. Doğu toplumlarında özellikle Türk ve Çin inançlarında ejder bereket, bolluk ve iyiliğin sembolü olmuştur. Bu görüşler yıllar boyunca Kafkas halılarına da yansımıştır. Ejder motifi, Kafkas halılarının 16. yüzyıldan günümüze kadar geliştirdiği ejder halılarının ana motifi olmuştur. Bu motif Kars ilinde çok fazla tanınmayıp yalnızca gücü ve şifayı temsil ettiği bilgisine ulaşılmıştır. Ayrıca bu konu ile ilgili çok fazla yayın yapılmamıştır. Bu nedenle bu çalışma, 2017-2022 yılları arasında Kars merkez, merkeze bağlı köyler, ilçe ve ilçelere bağlı köylerde yapılan saha araştırmasında tespit edilen yetmiş bir üründen ejder motif özelliklerini yansıtan yalnızca on iki el dokuması halı örneğini içermektedir. Bu araştırmanın amacı, Kars el dokuması halılarında Türk kültüründe güçlü bir yeri olan mitolojik kaynaklı ejder motifinin form ve biçim açısından incelemesiyle bölgede genel anlamının dışında yöresel anlamına dair bulgulara yer vermek olacaktır. Yapılan çalışmalardaki bu bilgiler fotoğraf ve bilgisayar çizimleriyle desteklenerek ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ejder motifi, Mitoloji, Ejderhalı halılar, Desen

PDF

___

Referans1 Akpınarlı, F.,& Üner, İ. (2017). İç anadolu bölgesi halılarında görülen figüratif sembol ve motifler. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 10(20), 630-651. https://doi.org/10.21602/sduarte.339715
Referans2 Bayat, F. (2009). Geçiş ritüeli bağlamında arınma. Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 2(9), 75-78.
Referans3 Bayraktaroğlu, S. (1990). Kırşehir ve mucur seccadelerindeıı18. yüzyıla ait örnekler. Kültür ve Sanat, 8, 39-43. Referans4 Boratav, P.N, (2012) Türk mitolojisi. (R. Özbay Çev.) Bilgesu Yayınları.
Referans5 Çevrimli, N. (2012). Değişik işlevli bir grup madeni eser üzerinde görülen ejder figürleri hakkında bir değerlendirme. Vakıflar Dergisi, 37, 193-222.
Referans6 Çoruhlu, Y. (1999). Türk mitolojisinin ABC’si. Kabalcı Yayınevi.
Referans7 Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınevi.
Referans8 Deniz, B. (2007). Tekstil ürünlerini saklamada kullanılan halı ve düz dokumalar. Sanat Dergisi, 3(12), 1-13.
Referans9 Duman, H. & Sağır, T. (2018). Antik dönem medeniyet ve inançlarında ejderha ve tanrı ilişkileri üzerine bir değerlendirme. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 4(11), 522-528.
Referans10 Ekiz, M. (2011). Niğde’deki hristiyan türk kiliselerinde yer alan ejder figürleri: ikonografik açıdan bir bakış. Sanat Tarihi Dergisi, 20(1), 39-62.
Referans11 Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze anadolu motiﬂeri. Kültür Bakanlığı Yayınlar.
Referans12 Esin, E. (1969). Evren selçuklu sanatı evren tasvirinin türk ikonografisinde menşeleri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 162.
Referans13 Esin, E. (1979). Türk kozmolojisi ilk devir üzerine araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Referans14 İlgar, Ö. (2020). Yüz yüze görüşme. Ev hanımı, Arpaçay-Tomarlı Köyü.
Referans15 İnal, G. (1971). Susuz Han'daki ejderli kabartmanın asya kültür evresi içindeki yeri. Sanat Tarihi Yıllığı 1970-1971, (IV), 153-181.
Referans16 Karakurt, D. (2012). Türk söylence sözlüğü, e-book, http://www.scribd.com/doc/75536480/Türk-Soylence-Sozlugu Referans17 Karamağaralı, B. (1976), Anadolu’da XII.-XVI. Asırlardaki Tarikat ve Tekke Sanatı Hakkında Ankara İlahiyat Fak. Dergisi, Ankara, s. 247-267.
Referans18 MEGEP, (2009a). El sanatları teknolojisi kafkas halı desenleri. Ankara.
Referans19 MEGEP, (2009b). El sanatları teknolojisi, hayvansal motif çizimi. Ankara.
Referans20 Ögel, B. (2002). Türk mitolojisi. C.II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Referans21 Öney, G. (1969). Anadolu selçuklu sanatında ejder figürleri. T.T.K. Belleten, 30(4), 171-216. Referans22 Paşayeva, V. & Paşayev, N. (2015). Ejder desenli azerbaycan halıları. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi/Journal Of Institute Of Fine Arts, 15, 103. Referans23 Ruedin, E. G. (1975). Le Tapis de L' Amateur, Office du Livre, Fribourg.
Referans24 Taşcı, F. (2020). Yüz yüze görüşme. Ev hanımı, Arpaçay-Tomarlı Köyü.
Referans25 Temel, F. (2019-2022). Fotoğraf 2, Kars-Merkez.
Referans26 Temel, F. (2020). Yüz yüze görüşme. Usta Dokuyucu, Kars-Merkez.
Referans27 Turan, A. (2017-2022). Fotoğraf 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12.
Referans28 Turan, A. (2020a). Kars yöresinde bulunan madalyonlu halıların tespiti. Euro Asıa Congress On Scıentıfıc Researches And Recent Trends-VII, Baku Euro Asian University, Azerbaıjan, Book Of Full Texts, 1, 329-347.
Referans29 Turan, A. (2020b). Motif çizim. Kars-Merkez.
Referans30 Wilkinson, K. (2019). Semboller ve &işaretler. (S. Toksoy Çev.) Alfa Yayınları.
Referans31 Yıldız, B. (2020). Yüz yüze görüşme. Halı Tüccarı, Kars-Merkez.