BATI MERKEZLİ GÖRME BİÇİMLERİNİN TARİHTE DEĞİŞİMİ VE MEKÂN ALGISINA ETKİLERİ

Görme biçimleri, tarihten günümüze toplum, din, kültür ve teknoloji gibi faktörlerle değişim geçirmiştir. Bu değişimlerin dinamiklerini ve mekân algısına etkilerini anlayabilmek için dönemin sanatı ve düşünce tarihindeki yerinin irdelenmesi önemlidir. Çalışmada, görme biçimlerinin mekân algısındaki etkileri, örneklerin el verdiği ölçüde karşılaştırmalı tarihsel araştırma yöntemiyle incelenmiştir. Bu analiz için ele alınan her dönemden görsel mekân betimleri ve mimari temsil örnekleri seçilmiştir. Bu örnekler, dönemin görme rejimine dair söz söylemiş düşünürlerin bakışlarıyla yorumlanmıştır. Bir mekânın temsilinin, dönemin görme biçimi hakkında bilgi sunarken mekânın nasıl algılandığının bilgisini de içerdiği varsayılmıştır. Bu ön kabul ışığında, görme biçimlerindeki gözlemci-mekân ilişki değişiminin takibiyle söz konusu dönemlerin mekân algılarındaki öznel, nesnel ve imgesel boyutlar ortaya çıkarılmıştır. Duyuların evrimsel hiyerarşisi itibarıyla gözün önemi hiç kaybolmamışsa da tarihte farklılaşan görme rejimlerinin ve mekân algılarının kendinden önceki hâkim düşünceyi bastırarak oluştuğu görülmüştür. Tarihsel sürecin önemli bir kısmını oluşturan göz-merkezci edimler günümüzde ise mekân-beden etkileşimini azaltarak mekânın metalaşmasıyla sonuçlanabilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Göz-merkezcilik, mimari temsil, görme biçimleri, mekân algısı, duyular

Evolution of the Western-Centric Ways of Seeing Throughout History and Its Influences on Space Perception

Ways of seeing have changed from the past to the present with factors such as society, religion, culture, and technology. In order to understand the dynamics of this change, it is important to examine the art of the period and its place in the history of thought. In this research, the influence of ways of seeing on spatial perception was examined through a comparative historical research method within the bounds of possibility of examples. For this analysis, depictions and architectural representation works were selected from each period examined. These examples were interpreted with references of critical thinkers during the relevant period in question. While the representation and image of space provide information about seeing regimes of periods, hypothesized that it includes the knowledge of how the space is perceived.In the light of this presupposition, the subjective, objective, and imaginary dimensions of space perceptions of the periods which examined in the research were revealed by following the observer and space relationship change in ways of seeing. Although the importance of the eye has never been lost in terms of the evolutionary hierarchy of the senses, different vision regimes and spatial perceptions have progressed by the suppressing the previous dominant thoughts. Today, occular-centric approaches which dominate the space perception along the history can cause commodification of space by reducing the body-space interaction.

Keywords:

ways of seeing, architectural representation, senses, occular-centricism, space perception,

PDF

___

Akpınar, B., Şen, S. ve Beşgen, A. (2021). Mekânın duyusal paradoksları: Blindness (Körlük) filmi üzerinden bir pandemi okuması. YDÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 3(2). 92-114.
Alpan, Z. ve Kuran, İ. (2018, Aralık 21-23). Sanal Gerçeklik Ortamında Edimsel Mekân Üretimi [Konferans sunumu]. Poedat Conference, İstanbul. https://www.researchgate.net/publication/342589740_Sanal_Gerceklik_Ortaminda_Edimsel_Mekan_Uretimi Artefacts Scientific Illustration & Archaeological Reconstruction (2018, Haziran). İslamic Miniatures in 3D. https://www.artefacts-berlin.de/wp-content/uploads/2018/06/miniatures-002.png [Erişim tarihi: 09.08.2021]
Avanoğlu, B. (2021). Şiir/mimarlık. (11. Baskı). İletişim Yayınları.
Aydın, İ. (2001). Ebû Bekir Râzi’de beş ezeli ilke. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(0), 108-144.
Bacou, R. (1975). Piranesi etchings and engravings. New York Graphic Society.
Batuman, B. (2012). Mimarlığın ABC’si. Say Yayınları. Bazin, G. (2015). Sanat tarihi, sanatın ilk örneklerinden günümüze. (Selahattin H. Çev.). Kabalcı Yayınları.
Beksaç, E. (2000). Avrupa sanatına giriş. Engin Yayıncılık.
Berger, A. (1989). Seeing is believing-an introduction to visual communication. Mayfield Publishing Company.
Berger, J. (2019). Görme Biçimleri. (Yurdanur S. Çev.). Metis Yayınları.
Bozkurt, N. (1995). Sanat ve estetik kuramları. (Genişletilmiş Baskı). Sarmal Yayınevi.
Crary, J. (2004). Gözlemcinin teknikleri: On dokuzuncu yüzyılda görme ve modernite. (Elif D. Çev.). (1. Baskı). Metis Yayınları.
Çelik, F. ve Özgür, F. (2019). Aydınlanma, karşı aydınlanma ve karşı devrim kavramlarına kısa bir bakış. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR), 5(2), 79-89.
Çetin, Ç. (2020). Mimari çizimin görünmeyen içeriği ve eylemselliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
Çetin, İ. (2021). Fotoğrafik düşünme sisteminin kısa tarihi: Mekâna bakışımızın gelişiminin fotoğraf üzerinden irdelenmesi. H. Arapgirlioğlu (Ed.), Güzel sanatlarda araştırma ve değerlendirmeler içinde (105-121). Gece Kitaplığı.
Daudén, J. (2018, 8 Temmuz). The importance of the section in architectural representation and practice. Archdaily. https://www.archdaily.com/896353/the-importance-of-the-section-in-architectural-representation-and-practice [Erişim tarihi: 14.05.2022].
Dilek, Y. (2021). Eski Yakındoğu’da göz sembolizmi ve düalizm: Mezopotamya, Mısır ve İsrail. İÜ Tarih Dergisi, 2(74), 1-30.
Doğan, Ç. E. (2009). Mimarinin görselliği ve temsil. F. Doğan (Ed.), dosya 17, mimarlık ve mekân algısı Aralık 2009 içinde (32-36). TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
Donald, T. (1962). Archival view of P112404. CDLI (Cuneiform Digital Library Intiative). https://cdli.ucla.edu/search/archival_view.php?ObjectID=P112404 [Erişim tarihi: 09.08.2022].
Evangelatou, M. (2019). Textile mediation in late Byzantine visual culture: Unveiling layers of meaning through the fabrics of the Chora Monastery. Dumbarton Oaks Papers, 73, 299–354.
Egypt Independent. (2020, 22 Ekim). Photos: Sun lights up the face of Ramses II in Abu Simbel in biannual illumination. https://egyptindependent.com/photos-sun-lights-up-the-face-of-ramses-ii-in-abu-simbel-in-biannual-illumination/ [Erişim tarihi: 18.04.2022].
Enciclopedia de Historia. (2018). Las Meninas. https://enciclopediadehistoria.com/las-meninas/ [Erişim tarihi: 10.09.2022].
Esparza, D. (2017, 24 Mayıs). Who’s who in Raphael’s School of Athens. Aleteia. https://aleteia.org/2017/05/24/whos-who-in-raphaels-school-of-athens/ [Erişim tarihi: 18.06.2022].
Fabrizi, M. (2015, 1 Kasım). A growing, incremental time: “Victims” a project by John Hejduk (1984). Socks Studio. https://socks-studio.com/2015/11/01/a-growing-incremental-place-incremental-time-victims-a-project-by-john-hejduk-1984/ [Erişim tarihi: 14.05. 2022].
Florenski, P. (2013). Tersten perspektif. (Y. Tükel Çev.). Metis Yayınları.
Foster, H. (1988). Vision and visuality. Bay Press.
Foucault, M. (2017). Kelimeler ve şeyler. (M. A. Kılıçbay Çev.). İmge Kitabevi Yayınları.
Graafland, A. (1996). Architectural bodies. 010 Publishers.
Gültekin, T. ve Tokdil, E. (2017). Schiller Ve Guyeau’nun estetik görüşleri ekseninde Nedimeler tablosunun değişen görünümü ve estetiğe sosyolojik yaklaşım. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(6), 105-113.
Gürer, T. ve Yücel, A. (2005). Bir paradigma olarak mimari temsilin incelenmesi. itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, 4(1), 84-96.
Harvey, D. (2014). Postmodernliğin durumu. (S. Savran, Çev.). Metis Yayınları.
Kahvecioğlu, H. (1998). Mimarlıkta imaj: Mekânsal imajın oluşumu ve yapısı üzerine bir model [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
Kak, S. (1999). Concepts of space, time and consciousness in ancient India. arXiv. https://arxiv.org/abs/physics/9903010 [Erişim tarihi: 14.05.2022].
Kingwell, M. (2006). Crossing the threshold: Towards a philosophy of the interior. Queens Quarterly; Kingston, 113(3), 442-460.
Kocataş, İ. (2021). Mimarlık tarihyazımına dematerye okuma altlığı; İstisnai temsiller, Giovanni Battista Piranesi [Yayımanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Konak, R. (2014). Boşluk ve mekân düşüncesinin minyatür sanatına yansıması. Akdeniz Sanat Dergisi, 7(14), 34-54.
Loeil de la Photographie. (2018, 7 Eylül). Nathan Lerner (1913-1997): Photographs. https://loeildelaphotographie.com/en/nathan-lerner-1913-1997-photographs-dd/ [Erişim Tarihi: 10.05.2022].
Merleau-Ponty, M. (2014). Algılanan dünya. (Ö. Aygün Çev.). (4. Baskı). Metis Yayınları. Nişanyan, S. (2017). mekân. Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mekan [Erişim tarihi: 10.03.2022].
Onur, D. ve Zorlu, T. (2019). An experimental study on the relationship between sensory awareness and creativity in design education. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 48(1), 336-367.
Özbek, D.A. (2018). Beden etkileşimli mekân tasarımı. TOJDAC, 8(1), 133-142.
Özkuş B. (2005). Renkli rüyalar görmek, Archigram. Mimar.ist, Dosya: Ütopyalar, Anti-ütopyalar, 5(18), 84-86.
Öztürk, G. (2015). Mimariye dair bakış düzenlemeleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
Pallasmaa, J. (2011). Tenin gözleri: Mimarlık ve duyular. (A. Kılıç Çev.). YEM Kitabevi.
Panofsky, E. (1993). Perspective as symbolic form. Zone Books.
Platon (2009). Şölen. (Birdal A. Çev.). Şule Yayınları.
Porter, T. (1979). How architects visualize. Studio Vista.
Sakallı, M. (2018). Çağdaş sanatta beden kullanımı olarak çirkinin estetiği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Işık Üniversitesi.
Sever, O. (2021). Rönesans ve perspektif: Modern görme biçiminin temelleri. ViraVerita E-Dergi: Disiplinlerarası Karşılaşmalar. 13(Mayıs), 89-109.
Shaltout, M. (2015). Astronomical interpretation for sun perpendicularity in Abu Simbel Temple phenomenon. Desert Environment Research Institute, Minufiya University. http://dx.doi.org/10.13140/rg.2.1.1337.7448 [Erişim Tarihi: 11.05.2022].
Şensoy, G. ve Kandemir, Ö. (2019, 11-12 Ekim). Mekânların tasarım yoluyla tüketimi: Tasarımda görsellik. G. Aras (Ed.), II. Uluslararası Mimarlık ve Tasarım Kongresi. Sözel Sunumlar (s. 461-467). Güven Plus Grup Danışmanlık AŞ Yayınları.
Tanyeli, U. (2020). Yıkarak yapmak: Anarşist bir mimarlık kuramı için altlık. (1. Baskı). Metis Yayınları.
The Hans India, (2015, 5 Eylül). Art in Medieval India. https://www.thehansindia.com/posts/index/Education-and-Careers/2015-09-05/Art-in-medieval-India/174456 [Erişim tarihi: 17.06.2022].
Tonguç, A. (2019). Geleneğin yenilenmesi: Minyatür, bakış ve farklı görme rejimleri bağlamında “Fatih Portreleri” çözümlenmesi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(9), 193-216.
Tunalı, İ. (2016). Grek Estetik’i. Remzi Kitabevi.
Tutkun, B. (2019). Italo Calvino’nun görme kuramları üzerine sorgulamaları: Palomar örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. Undusk, R. (2015). The Renaissance concept of space: Notes on the interaction between arts and sciences in history, Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum, Autumn, 3(2), 66-81.
Urry, J. (1995). Mekânları tüketmek. (Rahmi Ö. Çev.). (2. Baskı). Ayrıntı Yayınları.
Yırtıcı, H. (2009). Çağdaş kapitalizmin mekânsal örgütlenmesi. (2. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.