Mehmet Onur HASDEDEOĞLU

TANZİMAT DÖNEMİ YAZARLARININ ROMAN KAHRAMANLARINDA OKUMA KÜLTÜRÜ

Tanzimat Fermanı ile bir devlet politikası olarak başlayan modernleşme, kısa bir süre içerisinde devletin bütün organlarına yayılarak toplumun gündelik hayatını da etkiler. Yüzyıllar boyunca Doğu kültürü ile yoğrulan Osmanlı toplumu, kendine özgü kültürünü yaratarak gelenek ve göreneklerini oluşturur. XIX. yüzyılda Tanzimat’la birlikte Batı kültürüyle yoğun biçimde temas kurmaya başlayan Osmanlı toplumu, yeni bir medeniyet dairesi içine girerek, kendi kültürel kimliğini sorgulamaya başlar. Bu dönemde, ilk etapta tercüme faaliyetleriyle şekillenmeye başlayan Türk edebiyatı, kısa bir süre sonra yayımlanmaya başlayan telif eserlerle toplumun meselelerine temas etmeye başlar. Sosyal fayda düşüncesini benimseyen Tanzimat yazarları, düşünsel ve edebi faaliyetlerini de toplumu aydınlatmayı amaçlayarak gerçekleştirirler. Ahmet Midhat Efendi başta olmak üzere, dönem içerisinde roman yazan pek çok Tanzimat aydını, Batılılaşma sürecini yaşayan toplumun muhtelif meselelerini eserlerinde konu edinir. Ancak, bu dönemin ilk yerli roman örneklerine bakılacak olursa, yazarların beslendikleri Batılı kaynakların, onlar üzerinde ne kadar büyük bir etkiyi haiz olduğu görülür. Bu çalışmada Tanzimat dönemi roman kahramanlarının okuma faaliyetleri incelenerek, dönemde bir okuma kültürü oluşup oluşmadığının irdelenmesi ve kahramanların okumalarına ilişkin genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, roman kahramanlarının okudukları eserlerin, onların genel dünya görüşü üzerinde etkisi olup olmadığı tespit edilerek incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı, Roman, Okuma Kültürü, Ahmet Midhat Efendi

PDF

___

Ahmet Midhat Efendi, Hasan Mellâh Yahut Sır İçinde Esrar, haz. Ali Şükrü Çoruk, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 433 s.
Ahmet Midhat Efendi, Felatun Bey ile Rakım Efendi, haz. Necat Birinci, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 345 s.
Ahmet Midhat Efendi, Süleyman Muslî, haz. Fatih Andı, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 217 s.
Ahmet Midhat Efendi, Paris’te Bir Türk, haz. Erol Ülgen, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 532 s.
Ahmet Midhat Efendi, Henüz 17 Yaşında, haz. Nuri Sağlam, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 213 s.
Ahmet Midhat Efendi, Karnaval, haz. Kâzım Yetiş, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 295 s.
Ahmet Midhat Efendi, Vah, haz. Kâzım Yetiş, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 195 s.
Ahmet Midhat Efendi, Müşahedat, haz. Necat Birinci, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 374 s.
Ahmet Midhat Efendi, Letaif-i Rivayat, haz. Sabahattin Çağın; Fazıl Gökçek, 1. bs., İstanbul, Çağrı Yayınları, 2001, 880 s.
BAYDAR Mustafa (haz.), Ahmet Midhat Efendi Hayatı, Sanatı, Eserleri, 1. bs., İstanbul, Varlık Yayınevi, 1954, s.
BERKES Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, 15. bs., İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2010, 598 s.
FAROQHİ Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, çev. Elif Kılıç, 7. bs., İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011, 406 s.
Fatma Aliye Hanım, Muhadarat, haz. Fazıl Gökçek, 1. bs., İstanbul, Özgür Yayınları, 2012, 384 s.
FINN Robert P., Türk Romanı (İlk Dönem/1872-1900), çev. Tomris Uyar, 1. bs., Ankara, Bilgi Yayınevi, 1984, 244 s.
GÜRPINAR Hüseyin Rahmi, İffet, haz. Emre Taylan, 1. bs., İstanbul, Everest Yayınları, 2011, 160 s.
HASDEDEOĞLU Mehmet Onur, Sosyal Değişimin Aracı Olarak Roman (1872-1896), Prof. Dr. Emel Kefeli (Dan.), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2013, 406 s. (Basılmamış Doktora Tezi).
KARPAT Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum, çev. Onur Güneş Ayas, 1.bs., İstanbul, Timaş Yayınları, 2009, 287 s.
MARDİN Şerif, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), 19. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2009, 366 s.
Mehmed Murat, Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, haz. Tacettin Şimşek, 2. bs., Ankara, Akçağ Yayınları, 2005, 376 s.
Nabizade Nazım, Zehra, haz. Özlem Fedai, 1. bs., İstanbul, Özgür Yayınları, 2004, 170 s.
PERİN Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, 1. bs., İstanbul, Pulhan Matbaası, 1946, 278 s.
Recaizade Mahmut Ekrem, Araba Sevdası, haz. Seyit Kemal Karaalioğlu, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, yy, 239 s.
QUATAERT Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, çev. Ayşe Berktay, 3. bs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2004, 299 s.
Sami Paşazade Sezai, Sergüzeşt, haz. Zeynep Kerman, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003, 78 s.