Neshin Filolojik Anlamlarının Terminolojik Anlamlara Yansıması

Nesih meselesi, fıkıh usûlünün ihtilaflı konularından biridir. İlk dönemlerden itibaren neshin vukû bulmasının mümkün olup olmayacağı veya keyfiyeti hakkında farklı görüşler öne sürülmüş, neshe verilen lügavî, şer‘î, örfî ve ıstılâhî anlamlar çerçevesinde değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, yapılan bu değerlendirmelere göre usul âlimlerinin nesih kavramının hangi anlamı üzerinden hangi görüşe vardıklarını tespit ve analiz etmektir. Bu görüşlerin analiz edilmesi için ilk lügatlerde neshe verilen manalar tespit edildikten sonra Hanefî, Mâlikî, Şâfiî, Hanbelî ve Zâhirîler’den usul eseri bulunan ulemânın nesih kavramına verdiği anlamlar tespit edilmiştir. Bu tespitler incelendiğinde nesih kelimesine verilen lügavî, şer‘î, örfî ve ıstılâhî anlamların ana hatları ile beyan, ref‘ ve bedâ arasında deveran ettiği görülmüştür. Bu anlamlar çerçevesinde usulcüler, sünnetin Kur’ân’ı nesh edip edemeyeceği, nesh eden delillerin neler olduğu gibi birçok farklı hüküm elde etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Usûl-i Fıkıh, Nesih, Lügat, Istılah.

Reflection of Philological Meanings of Naskh to Terminological Meanings

The issue of naskh is one in the controversial issues of the principles of Islamic jurisprudence. From the first periods, different opinions have been put forward about whether or not it will be possible for naskh or its nature, and evaluations have been made within the framework of the lexical, shar'i, customary and terminological meanings given to naskh. The aim of this study is to determine and analyze which view the scholars of the method have reached on the meaning of the concept of naskh according to these evaluations. In order to analyze these views, after the meanings given to naskh in the first dictionaries were determined, the meanings given to the concept of naskh by the ulama, who had a method of work from Hanafi, Maliki, Shafii, Hanbali and Zahiris, were determined. When these determinations are examined, it is seen that the lexical, shar'i, customary and conceptual meanings given to the word naskh circulate between declaration, ref' and bedâ. Within the framework of these meanings, the scholars have obtained many different judgments, such as whether the sunnah can abrogate the Qur'an or not and what are the abrogated evidences.

Keywords:

Jurisprudence, Principles of Islamic jurisprudence, Naskh, Lexical, Terminological,

PDF

___

Acem, Refîk. Mevsûatü keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1417/1996.
Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumey‘î, 1424/2003.
Bâcî, Ebü’l-Velîd. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1415/1994.
Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tâhir b. Muhammed. en-Nâsihu ve’l-mensuh. Amman-Ürdün: Dâru’l-Adevî, ts.
Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd es-sağîr. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib el-Mu’tezilî. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Dımeşk, 1384/1964.
Beydâvî, Kâdî Nâsıruddin Abdullah b. Ömer. Minhâcü’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. Beyrût: Dâr-ı İbn Hazm, 1429/2008.
Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûku İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Sarmaşık Yayınları, ts.
Birışık, Abdulhamit. “Nesih (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/584-586. İstanbul: TDV Yayınları, 1427/2006.
Buhârî, Abdülaziz Ahmed b. Muhammed. Keşfü Pezdevî. 4 Cilt. Dersaâdet: Şirket-i Sahâfiye-i Osmâniye, 1307/1889.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî . Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1417/1996.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî . Usûlü’l-fıkh el-müsemmâ bi’l-füsûl fi’l-usûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1415/1994.
Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcu’l-lüğa ve sıhâhi’l-arabiyye. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1399/1979.
Cürcânî, Ali b. Muhammed b. es-Seyyid eş-Şerif. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. Kâhire: Dâru’l-Fazîlet, 1425/2004.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf. el-Burhan fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Katar, 1398/1969.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin el-Ferrâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt. Riyad, 1414/1993.
Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüğa. 15 Cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
Ferâhidî, Halil b. Ahmed Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-ayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Mısır/Bulak: Matbaatü’l-Emîriyye, 1323/1905.
Habbâzî, Celâleddin Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed b. Ömer. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1403/1983.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Fakîh ve’l-mütefekkıh. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
Hâzimî, Ebû Bekir Muhammed b. Mûsâ b. Osman. Kitâbü’l-i‘tibâr fî beyâni’n-nâsihi ve’l-mensuh mine’l-âsâr. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1356/1937.
İbn Belban, Alâeddin Ali. Sahîh-i İbn Hibban. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
İbn Emîr, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasan. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
İbn Hâcib, Cemâleddîn Osmân b. Ömer b. Ebû Bekir el-Mısrî el-İsnevî el-Mâlikî. Muhtasaru müntehe’s-sü’li ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûl ve’l cedel. 2 Cilt. Dâr-ı İbn Hazm, 1427/2006.
İbn Hâcib, Ebû Ömer Osman vd. Şerhu muhtasari’l-Müntehê’l-usûlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfakı’l-Cedîde, 1403/1983.
İbn Kassar, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. Mukaddime fî usûli’l-fıkh. Riyad: Dâru’l-Muallime li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1420/1999.
İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. Ravzatü’n-nâzır ve cennetü’l-menâzır fî usûli’l-fıkh alâ mezhebi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. 2 Cilt. Mekke-Riyad-Beyrut: el-Mektebetü’l-Mekkiyye-el-Mektebetü’t-Tedmüriyye-Müessesetü’r-Riyad, 1419/1998.
İbn Manzûr, Cemâleddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-ı Sâdır, ts.
İbn Neccar, Muhammed b. Ahmed b. Abdülaziz b. Ali el-Fütûhî el-Hanbelî. Muhtasaru’t-Tahrir şerhu’l-Kevkebi’l-münir. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1414/1993.
İsfahânî, Râğıb. el-Müfredat fî garîbi’l-Kur’an. 2 Cilt. Mektebetü Mustafa el-Bâz, ts.
İsnevî, Cemâleddin Abdurrahim b. Hasen. Nihâyetü’s-sûl fî şerh-i Minhâci’l-usûl. 6 Cilt. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Karâfî, Şihâbeddin Ahmed b. İdris. el-Akdü’l-manzûm fi’l-husus ve’l-umûm. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye-Dâru’l-Kütüb, ts.
Koca, Ferhat. “Nesih (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/582-584. İstanbul: TDV Yayınları, 1427/2006.
Koçyiğit, Talat. “Kur’an ve Sünnette Nesh Meselesi”. AÜİF Dergisi 11/1 (1383/1963), 93-108.
Köksal, Asım Cüneyd - Dönmez, İbrahim Kâfi. “Usûl-i Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/201-210. İstanbul: TDV Yayınları, 1433/2012.
Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ömer b. Muhammed et-Temîmî. Îzâhu’l-mahsûl min burhâni’l-usûl. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, ts.
Merdâvî, Alâeddin Ebü’l-Hasen Ali b. Süleyman. et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
Nebhâ, Hıdır Muhammed. Tefsîru Ebî Müslim Muhammed b. Bahr el-İsfahânî, ts.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed Hâfızuddin. Metnü’l-menar fî usûli’l-fıkh. Istanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1316/1898.
Öznurhan, Halim. “Istılah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/575-576. Ankara: TDV Yayınları, 1441/2020.
Pezdevî, Fahru’l-İslam Ali b. Muhammed. Usûl-ü Pezdevî. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsul fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, ts.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Tefsîru’l-fahri’r-Râzî el-müştehir bi’t-tefsîri’l-kebîr ve mefâtîhi’l-ğayb. 32 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-Tenkîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1391/1971.
Safiyyüddin, Abdülmü’min b. Kemâleddin Abdülhak el-Bağdâdî. Kavâidü’l-usûl ve meâkıdü’l-fusûl muhtasarı Tahkîki’l-emel fî ilmeyi’l-usûli ve’l-cedel. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1408/1987.
Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdülcebbar. Kavâtıu’l-edille fi’l-usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Semerkandî, Alâeddin Şemsü’n-Nazar Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl el-muhtasar. Doha: Metâbiu’d-Dûhati’l-Hadîse, 1404/1983.
Serahsî, Ebû Bekir Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Alî. Cem‘u’l-cevâmi‘ fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/1993.
Sübkî, Takıyyüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Abdülkâfî b. Ali b. Temmam b. Hâmid b. Yahya es- Ahmed b. Abdülhalîm. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Matbaatü Mustafa el-Bânî el-Halebî, 1359/1940.
Şatıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât. 6 Cilt. Kâhire: Dâru İbn Affan, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Alî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakkı min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Riyâd: Daru’l-Fazîlet, 1421/2000.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. Bahreyn: Mektebetü Nizâm Ya‘kub el-Hâssa, 1434/2013.
Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzûâti’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
Tilimsânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Miftâhu’l-vusûl ilâ binâi’l-furû‘ ale’l-usûl. Mekke - Beyrut: el-Mektebetü’l-Mekkiyye-Müessesetü’r-Reyyân, 1419/1998.
Tûfî, Necmeddin Ebü’r-Rebî‘ Süleyman b. Abdülkavî b. Abdülkerim. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. 3 Cilt. Suûdî Arabistan: Vizâretü’ş’Şüûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da‘ve ve’l-İrşâd, 1419/1998.
Urmevî, Tâceddin Ebû Abdullah Muhammed b. Hüseyn. el-Hâsıl mine’l-Mahsul fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Bingazi: Câmiatü Kazyunus, 1415/1994.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1413/1992.