İbn Sînâ Felsefesinde Ahlaki Öznellik

Sembolik hikâyeler, felsefî üslûp içinde önemli bir anlatı biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sembolik hikâyeyi yazanlar, alışılagelmiş kavramsal karşılıklar yerine, kullanımına bağlı olarak olguları kendine özgü başka anlamlara dönüştürmektedir. Bu bağlamda İbn Sînâ da ahlâkî öznelliğe dair temellendirmelerini daha çok sembolik hikâyeler üzerinden ortaya koyar. İbn Sinâ, nefs teorisine bağlı olarak inşa ettiği ahlâkî görüşlerini sembolik dilin yaratıcılığı ile genişleterek makullük-rasyonellik formatının sınırlarına taşımıştır. Bu bağlamda İbn Sînâ kendinden önceki pek çok filozofun yaptığının aksine olgusal gerçekliği sadece kavramsal analizlerle izâh etmemiş onun öznenin potansiyeline uygun biçimde yorumlanmasına olanak sağlamıştır. Nesneleştirmeden ziyade sembolik bir yaklaşımla ahlâkî öznelliğini inşa etmeye çalışan filozof bu bağlamda ilkelere yönelerek bunu “yolculuk” üzerinden temellendirmiştir. Bu bağlamda hikâyeler, hikâyede anlatılan olayları aşan bir ufuk ile varlığın idraki üzerine kurulu tecrübeyi seslendirir. İbn Sînâ’nın Hayy b. Yakzan, Salaman ve Absal ve Et-Tayr hikâyelerini merkeze alan çalışmamız, nihai anlamda onun ahlâkî görüşlerinin bugün ihtiyaç duyulan çoğulcu ve bütünlükçü ahlâkî yapılara ufuk verebileceğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, İbn Sina, Ahlak, Nefs Teorisi, Sembolik Hikaye, Öznellik

Moral Subjectivity in the Philosophy of Avicenna

Symbolic stories appear as an important narrative form in philosophical style. The writers of the symbolic story, instead of the usual conceptual equivalents, transform the facts into other specific meanings depending on their use. In this context, Avicenna also lays out his grounding on moral subjectivity mostly through symbolic stories. Avicenna expanded his moral views, which he built based on the theory of soul, with the creativity of symbolic language, and brought them to the limits of the reasonableness-rationality format. In this context, unlike many philosophers before him, Avicenna did not explain factual reality only with conceptual analysis, but allowed it to be interpreted in accordance with the potential of the subject. Trying to build his moral subjectivity with a symbolic approach rather than objectification, the philosopher turned to principles in this context and based on this "journey". In this context, the stories voice the experience based on the perception of existence with a horizon that transcends the events described in the story. Our study, which centers on the stories of Ibn Sina's Hayy b. Yakzan, Salaman and Absal and Et-Tayr, indicates that his moral views can ultimately give horizon to the pluralist and integrative moral structures needed today.

Keywords:

Islamic Philosophy, Avicenna, Moral, Theory of Soul, Subjectivity, Symbolic Story,

PDF

___

Brink, David Owen. Moral Realism and the Foundations of Ethic. New York: Cambridge University Press, 1989.
Cengiz, Yunus. “İbn Sīnā’nın Zihin Felsefesinde Eylem Süreci”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/2 (2014), 99-128. DOI: 10.1501/Ilhfak_0000001417.
Cengiz, Yunus. Doğa ve Öznellik: Cahız’ın Ahlâk Düşüncesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
Deniz, Gürbüz. “İbn Sînâ’nın Ahlaka Ait Risalesi (Risale Fi’l Birr Ve’l-İsm)”. Diyanet İlmî Dergi 50/1 (2014), 228-243.
Durusoy, Ali. İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2012.
Foucault, Michel. Cinselliğin Tarihi. çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 6. Basım, 2015.
Foucault, Michel. Özne ve İktidar. çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4. Basım, 2014.
Gutas, Dimitri. Avicenna and The Aristotelian Tradition. Leiden: E. J. Brill. 1988.
Gutas, Dimitri. İbn Sînâ’nın Mirası. çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2010.
Harman, Gilbert. Explaining Value and Other Essays in Moral Philosophy. New York: Oxford University Press, 2000.
İbn Sînâ. “Hayy bin Yakzan”, Hayy bin Yakzan. mlf. İbn Tufeyl. çev. M. Ş. Yaltkaya ve Babanzade Reşid. 33-51. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 28. Basım, 2020.
İbn Sînâ. “Risâle-i Hayy İbn Yakzan (İbn Sînâ) ve Şerhi”. İslam Felsefesinde Sembolik Hikâyeler, çev. Derya Örs. 23-77. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2004.
İbn Sînâ. “Risâletü’t-Tayr”. İslam Felsefesinde Sembolik Hikâyeler. çev. Derya Örs. 123-128. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2004.
İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Muhittin Macit, Ali Durusoy ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014
İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: İlahiyat Metafizik (I). çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik (II). çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ. Risaleler. çev. A. Açıkgenç ve M. H. Kırbaşoğlu. Ankara: Kitabiyât Yayınları, 1. Basım, 2004.
John Rogers Searle. Bilinç ve Dil. çev. M. Macit ve C. Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
Karlığa, Bekir. “İbn Sina’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Yeni Bir Ahlak Risalesi”, (y.y, t.y.), 4-84.
Kart, Berfin. Etikte Nesnellik ve Öznellik Tartışması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Kılıç, Emrullah. Metafiziksel İyi’den Değer’e: Ahlâkın Yolculuğu. Ankara: İlem Yayınları, 2022.
Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş. çev. Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 1985.
Ömer bin Sehlânî Sâvî. “Risâletü’t-tayr şerhi”. İslam Felsefesinde Sembolik Hikâyeler içinde (129-157). çev. Derya Örs. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2004.
Tiryaki, Mehmet Zeki. “İbn Sînâ’da Ahlâkî Önermelerin Kaynağı”, İslam Düşüncesinde Ahlâkî Önermelerin Kaynağı. Ed. Eşref Altaş ve Mervenur Yılmaz. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
Turğay, Fatma. İbn Sînâ’nın Sembolik Hikâyelerinde Ahlâk Felsefesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
Türker-Küyel, Mübahat. “İbn Sînâ’nın Felsefesi ve Ahlâk Anlayışı”. Erdem 27/9 (1997). 1279-1287. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44394/549686.
Türker, Ömer. “Ahlaki Tecrübenin İnşasında Başkanın Rolü”. Ahlak ve Başkası: Modern Felsefe ve İslam Düşüncesinde Öteki. ed. Lütfi Sunar – Selami Varlık. 165-189. Ankara: Nobel Yayınları, 2017.
Türker, Ömer. Ahlâk: Yeni Bir Yaklaşım. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.