Kavramsal Bilgiye Ulaşma Yolu Olarak Tanım: İskilipli Âtıf Efendi de Tanım Teorisi

Bu makalede İskilipli Âtıf Efendi’nin tanım konusuyla ilgili görüşlerini inceleyeceğiz. Tarihsel süreçte mantık ilmi çeşitli evrelerden geçmiş ve günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Tanzimattan sonra da Türkiye’de eski mantık anlayışına bağlı olarak tercüme, telif vb. tarzında mantık kitapları telif edilmiştir. Bu eserler pedagojik amaçlar güdülerek, medrese ve mekteplerde okutulmak için yazılmıştır. Öğrenciye kolaylık sağlaması için soru- cevap veya manzum şeklinde yazılan bu eserler Ebherî’nin (öl. 663/1265) Îsâgûcî adlı eserinin planı göz önünde bulundurularak öğretimsel amaçlarla yazılmıştır. Osmanlı devletinin son dönemlerinde yaşamış olan İskilipli Âtıf Efendi de (öl. 1926) öğretimsel amaçlar güderek Mu’înü’t-Talebe adlı eserini soru cevap şeklinde kaleme almıştır. Söz konusu çalışmada mezkûr eserin mukaddimesiyle tasavvurât konuları içerisinde yer alan beş tümel ve tanım konusunu inceledik. Öncelikli olarak eserin yazılış amacı, mantığın tarifi konularını ele aldıktan sonra tanım konusuyla ilgili görüşlerine değindik. Bu şekilde mantık ilminin Tanzimattan sonra nasıl ele alındığını ve medreselerde okutulan eserler hakkında ön bilgi vermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, İskilipli Âtıf Efendi, Tanım, Medrese, Öğretim.

Definition as a Means of Reaching Conceptual Knowledge: Theory of Definition in Āṭif Afandi of İskilip

This paper will review the subject of definition specific to Āṭīf Āfāndī of İṣkīlīp. In the historical process, the science of logic has been through a variety of stages and survived until today. After the Reforms in Turkey, people wrote logic books like interpretation and copyright, depending on the former understanding of logic. These works were compiled to be taught in madrasah and schools for pedagogical purposes. The works were written as question-answer or verse for students to understand and for educational purposes based on al-Abharī’s (d. 663/1265) draft of the work titled Isagoge. Āṭīf Āfāndī of İṣkīlīp (death, 1926) who lived during the final period of the Ottoman Empire wrote his work titled Muʿînu’t-ṭalaba as quetion-answer for educational purposes. The present study examined the five universals and subject of definition included in the introduction of the aforementioned work and subjects of imagination. The study primarily discussed the purpose of the work and definition of logic and then the views on definition. By this way, the study aimed to give preliminary information on how the science of logic had been handled after the Reforms and the works taught in madrasah.

Keywords:

Logic, Āṭif Afandi of İṣkilip, Definition, Madrasa, Teaching.,

PDF

___

Altunya, Hülya. “Gelenbevi’nin İsaguci Şerhi İsimli Eseri Üzerine ‘Delâlet ve Tanım Konuları Bağlamında’ Bir İnceleme”. Eskiyeni 41 (Eylül 2020), 571-598.
Bingöl, Abdülkuddûs. Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 1993.
Bingöl, Abdülkuddûs. Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Daşdemir, Yusuf. İbn Sînâ Mantığında Modalite. İstanbul: Endülüs yayınları, 2021.
Ebherî, Esirüddin. Îsâgûcî-Mantığa Giriş-. çev. Hüseyin Sarıoğlu. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2. Basım, 2016.
Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 5. Basım, 2009.
Ensârî, Zekeriyyâ. Matla’ fî şerhi Îsâgûcî. Beyrut: Dar-ı İbn Hazm, 2012.
Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu’l-Burhân. çev. Ömer Türker - Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2012.
Fenârî, Molla. el-Fevâʾidü’l-fenâriyye. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2. Basım, 2015.
Gelenbevî, İsmail. Şerhu Îsâgûcî. thk. Câdallah Bessâm Salih. Ürdün: Dar-ı Nûr, 1. Basım, 2016.
Hûnecî, Efdalüddîn. Keşfü’l-esrâr ʿan ġavâmiżi’l-efkâr. thk. Khaled El-Rouayheb. Tahran: Iranian Institute of Philosophy and Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 1389.
İbn Sînâ, Ebû Alî. en-Necât. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’s-sekafeti’d-diniyye, 2013.
İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, Ebu Ali. Uyûnu’l-Hikme. thk. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 2. Basım, 1980.
İnati, Şems. “Mantık”. çev. Şamil Öçal - Hsan Tuncay Başoğlu. İslam Felsefesi Tarihi. ed. Seyyid Hüseyin Nasr - Oliver Leaman. İstanbul: Açılım Kitap, 2. Basım, 2017.
İskilipli Mehmet Atıf. Muînü’t-talebe. İstanbul: Ahmet Kamil Matbası, 1326.
Kâtî, Hüsam. Şerhu Îsâgûcî. thk. Kasım b. Naim. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-ilmiyye, 1. Basım, 2015.
Kayacık, Ahmet. “Osmanlı Medreselerinde Mantık Eğitimi Üzerine”. İslamiyat 2/4 (1999), 112-121.
Kömürcü, Kamil. Esîruddin el-Ebherî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
Kömürcü, Kamil. “Fârâbî’de Beş Tümel Kavram”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/Özel Sayı (2019), 261-273.
Kömürcü, Kamil. “Mantık Tarihinde İsagoci Geleneği”. Bilimname 2018/36 (2018), 45-62.
Mağnisevî, Mahmud Hasan. Muğni’t-Tullâb. thk. İsâm b. Mühezzeb es-Subûî. Beyrut: Dar-ı Beyrut, 1430.
Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 11. Basım, 2011.
Öner, Necati. Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı. İstanbul: Divan Kitap, 2. Basım, 2012.
Özpilavcı, Ferruh. Ebherî Îsâgûcî ve Şerhi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
Özpilavcı, Ferruh. Kâtibî Şemsiyye Risâlesi-Tahkik, Çeviri ve Şerh-. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
Özpi̇lavci, Ferruh. “Dâvûd-I Karsî’nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017), 2009-2068.
Pattanoğlu, Fatma Zehra. “Medreselerde Okutulan Mantık ve Felsefe Derslerinin Osmanlı Düşüncesindeki Yeri ve Önemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/32 (2014), 23-50.