Seyyid Mahmûd et-Tarazî ve Kur’an-ı Kerim’i Türkistan Diline Tercüme ve Haşiyesi
Bu çalışma Türkiye’de yeterince tanınmayan müfessir, muhaddis, fakih ve şair Seyyid Mahmûd et-Tarazî’nin tanıtılmasına katkı sağlamak amacını taşımaktadır. Seyyid Mahmûd et-Tarazî Türkistan dinî ilimler geleneğinin son temsilcilerinden ve bu geleneği yurt dışında başarıyla temsil eden âlimlerdendir. Sovyetler döneminin dini dışlayan sistemi ve baskıları sonucunda ülkesinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Yurt dışında da olsa bu düzene karşı mücadele ederek İslam’ın temel eserlerini Türkistan diline tercüme etmiştir. Bu doğrultuda Kur’an’ı “Kur’an-ı Kerîm Mütercem ve Muhaşşâ bi’l-Luğa et-Turkistâniyye” adıyla tercüme ve tahşiye etmiş ve yurt dışında neşrederek Türkistan’a ulaşmasını sağlamıştır. Türkistan’daki o dönemin siyasî ve dinî baskıları göz önünde bulundurulduğunda, Seyyid Mahmûd et-Tarazî’nin bu çabası onun değerini daha da artırmaktadır. Makalede Seyyid Mahmûd et-Tarazi’nin hayatını adadığı bu ve benzeri çabalarına özellikle işaret edilmiştir. Eserin adında Kur’an’ın çevrildiği dil olarak bahsedilen Türkistan dili ile ne kastedildiğini açıklığa kavuşturmak da makalenin amaçlarından birini oluşturmuştur. Makalede Tarazi’nin hayatı, ilmi faaliyetleri ve eserleri tanıtıldıktan sonra “Kur’an-ı Kerîm Mütercem ve Muhaşşâ bi’l-Luğa et-Turkistâniyye” isimli eseri çeşitli açılardan inceleme konusu edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Tarazî, Tefsir, Kur’an Tercümesi, Türkistan, Özbek Türkçesi
Sayyid Mahmud et-Tarazi and His Translation and Annotation of the Holy Quran to the Turkestan Language
This study aims to contribute to the introduction of Seyyid Mahmud et-Tarazi, a commentator, muhaddis, jurist and poet who is not well known in Turkey. Seyyid Mahmûd et-Tarazi is one of the last representatives of the Turkistan religious sciences tradition and one of the scholars who successfully represented this tradition abroad. He had to leave his country as a result of the system and pressures of the Soviet era that excluded religion. Even abroad, he struggled against this order and translated the main works of Islam into the Turkestan language. In this direction, he translated and annotaioned the Qur'an with the name of "The Qur'an al-Karîm Mütercem ve Muhaşşâ bi'l-Luğa et-Turkistaniyye" and ensured that it reached Turkistan by publishing it abroad. Considering the political and religious pressures of that period in Turkestan, this effort of Seyyid Mahmud et-Tarazi increases his value even more. In the article, this and similar efforts of Seyyid Mahmud et-Tarazi, to which he devoted his life, were especially pointed out. One of the aims of the article is to clarify what is meant by the Turkestan language, which is mentioned as the language in which the Qur'an is translated in the title of the work. In the article, after introducing Tarazi's life, scientific activities and works, his work named "Qur'an-ı Kerîm Mütercem ve Muhaşşâ bi'l-Luğa et-Turkistâniyye" has been examined from various perspectives.
Keywords:
Tarazi, Tafsir, Translation of the Qur, Turkistan, Uzbek Turkish ,
___
- Abâzah, Nizâr - el-Mâlih, Muhammed Riyâd. “et-Tarazî”, İtmâmu’l-A’lâm:Zeyl li-Kitabi’l-‘Alâm li-Hayru’d-Dîn ez-Ziriklî. Beyrut: Dâr Sâdr Yayınları, 1999.
- Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerîm Tarihi, İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
- Hamrokulova, Şohista. “Qozog’istonlik Olimlarning Islomshunoslik Fanining Rivojiga Qo‘shgan Hissasi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5/14 (2018), 171-179. İbn Yemîn. “Takriz”, Kur’an-ı Kerîm Mütercem ve Muhaşşâ bi’l-Luğa et-Turkistâniyye. Medine-i Münevvere: Mektebetu Dâru’l-İmân.
- Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lûğat-it Türk, Çev. Besim Atalay, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları, 2018.
- Mazman, Nevin. “Hindistan’da Basılmış Bir Kur’an Tercümesi: Mütercem ve Muhaşşa Bi’l-Lugati’t-Türkistâniyye”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3/1 (Haziran 2018) 131-153.
- Tarazî, Seyyid Mahmûd. Haj Kitobı, Dâru’l-Funûn Yayınları.
- Tarazî, Seyyid Mahmûd. Kur’an-ı Kerîm Mutarcam ve Muhaşşâ Billuğati’t-Turkistâniyye, Medine-i Münevvere: Mektebetu Dâru’l-İmân.
- Абдуллоҳ, Ҳожи Исматуллоҳ. Марказий Осиёда Ислом Маданияти. Тошкент: Шарқ Нашриёт-Матбаа Акциядорлик Компанияси Бош Таҳририяти, 2005. (Abdulloh, İsmatulloh Hojı. Markaziy Osiyoda İslom Madaniyatı. Toşkent: Şarq Naşriyoti- Matbaa Aksiyadorlik Kompanyası Boş Tahririyatı, 2005.)
- Абдулмажид, Ҳасанхон Яхё. “Ўзбек Тилидаги Қуръон Тафсирлари ва Таржималари Ҳақида”. (Abdulmecit, Hasanhan Yahya, “Özbek Tilidegi Qur’an Tafsirleri ve Tarcimeleri Hakıda”) Erişim 30 Mart 2022. http://quran.uz
- Бобир, Заҳириддин Муҳаммад. Бобирнома. Тошкент: Ўзбекистон ССР Фанлар Академияси Нашриёти, 1960. (Bobır, Zahiriddin Muhammad. Baburnoma. Toşkent: Özbekiston SSR Fanlar Akademiyasi Naşriyotı, 1960.) Жалилов, Сайфиддин. “Олтинхон Тўра”. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, Тошкент: Давлат Илмий Нашриёти, 2003. (Jalilov Sayfiddin. “Oltinhon Töra”. Özbekiston Milliy Ansiklopedyası, Toşkent: Davlat İlmiy Naşriyoti, 2003.)
- Жалилов, Сайфиддин. Бухорийлар Қиссаси, Тошкент: Тошкент Ислом Университети Нашриёт-Матбаа Бирлашмаси, 2006. (Jalilov Sayfiddin. Buhorilar Kıssası, Toşkent: Toşkent İslom Universiteti Naşriyoti, 2006.)
- Замонов, Муҳаммаджон. “Қуръони Каримни Ўзбекчага Ўгирган Илк Муфассир Олим”. (Zamonov M. Qur’onı Karimni Özbekçaga Ögirgan İlk Mufassır Olim). Erişim 30 Temmuz 2022 . https://oliymahad.uz/ Мукарамхонов, Нуруллохон. “Яқин Ўтмишимизнинг Буюк Мутафаккири”. (Mukaramhonov, Nurullohon. “Yaqin Ötmişimiznin Buyuk Mutafakkiri”) Erişim 30 Temmuz 2022. http://muslim.uz
- Тарозий, Саййид Маҳмуд. Нур ул-басар фи сийрати хайр ул-башар. Таҳрир: Абдул Азим Зиёуддин. (Tarazî, Seyyid Mahmûd. Nuru’l-Basar fî Sîrati Hayru’l-Başar, Muharrir: Abdu’l Azim Ziyauddin.) Erişim 30 Temmuz 2022. http://kitoblardunyosi.uz/
- Тўра. Ўзбек Тилининг Изоҳли Луғати, Таҳрир: З. М. Маъруфов. Москва: “Рус Тили” Нашриёти, 1981. (“Töra” Özbek Tilining İzohli Luğatı, Moskova: Rus Tili Naşriyoti, 1981.)
- Хашимов, Мурадхан. Религиозные и духовные памятники Центральной Азии. Алматы: Издательство САГА, 2001. (Haşimov Muradhan. Religiyoznıe i Duhovnıe Pamyatniki Sentralnoy Azii, Almaata: Saga Yayınevi, 2001.)
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Mustafa YİĞİTOĞLU
Sayıdaki Diğer Makaleler
Ebû Dâvûd'un es-Sünen'inde Sâlih Terimi: Sıhhat Düzeyi Açısından Bir Değerlendirme
Hz. Mûsâ Kıssasında Bazı Lafzî Müteşâbih Âyetler
Şihâbüddîn El-Hafâcî Ve Nahivdeki Yöntemi
Yeryüzünün Diriltilişinin Yeniden Diriliş İçin Delil Olması Meselesine Kur’anî Bir Bakış
Mustafa Sabri Efendi’nin Kaderle İlgili Bazı Ayetlere Dair Yorumlarının Mukayeseli Tahlili
Hz. Muhammed’in Üvey Çocukları
Müslüman Toplumlarda İslamofobi’nin Algılanışı ve Medyanın Etkisi Üzerine Bir Saha Araştırması
Seyyid Mahmûd et-Tarazî ve Kur’an-ı Kerim’i Türkistan Diline Tercüme ve Haşiyesi