Sinematik İstanbul’un Temsilleri: İfadeler, Klişeler ve Dönüşümler

İstanbul sinema temsili açısından zengin bir kent olmasına rağmen, modern kente ışık tutacak niteliklere sahip yetkin filmler bulmak güçtür. Daha ziyade, bu filmlerin büyük bir kısmı kenti en popüler ve basmakalıp söylem ve imgelerden yararlanarak resmetmektedir. Hollywood ve Yeşilçam sinemasında İstanbul, ağırlıklı olarak üç renk üzerinden görselleştirilmiştir: egzotikliği vurgulayan pembe, kötücüllüğü ifade eden siyah ve kutsallığı çağrıştıran beyaz. Hollywood, daha çok Boğaziçi’ne ve Tarihi Yarımada’ya odaklanırken, Yeşilçam gecekondular ve göçmenlerin yaşamlarına yoğunlaşmıştır. Ancak, zamanla Hollywood ve Yeşilçam’ın bu renklendirme ve tasvirleri katı birer klişeye dönüştü. O kadar ki, her sosyal ve mekânsal ilişki ya gizemli bir güzellik ya da ölümcül bir çirkinlik olarak gösterildi, sanki kentteki hiçbir şeyin antitezi yokmuş gibi. Bu çalışma, sinematik İstanbul etrafında oluşan görsel ve metinsel külliyatı özetleyerek, geleneksel ifadelerin güncellenmesinin önünü açmaktadır. Nitekim sosyolojik anlamda İstanbul’a dönük bakış, büyük oranda bu sinemasal anlatıların üzerine inşa edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, Sinema, Yeşilçam, Hollywood, Klişe, Değişim

Representations of Cinematic Istanbul: Expressions, Clichés and Transformations

Although Istanbul is a rich city in terms of cinema representation, it is difficult to find competent films that shed light on the modern city. Rather, a large part of these films depicts the city utilising the most popular and stereotypical discourses and images. During the Hollywood and Yeşilçam eras, Istanbul has been cinematised and visualised predominantly through three colours: pink to exoticise, black to detract, and white to sacralise. Hollywood has focused mostly on the Bosphorus Strait and the Historic Peninsula, while Yeşilçam gained insight into the gecekondus (squatters) and internal immigrants’ lives. But, with time, each colourisation and depiction by Hollywood and Yeşilçam turned into a rigid cliché—so much so, in fact, that each social and spatial relationship was shown as being either a mysterious beauty or as a fatal ugliness, as if everything in the city were purely without antithesis. This study paves the way for updating traditional expressions by summarizing the visual and textual corpus of cinematic Istanbul. As a matter of fact, the sociological perspective towards Istanbul is largely built on these cinematic narratives.

Keywords:

Istanbul, Cinema, Yeşilçam, Hollywood, Clichés, Change,

PDF

___

Armes, Roy. Film and Reality: An Historical Survey, Harmondsworth: Penguin, 1974, pp. 85-86.
Arslan, Savaş. Cinema in Turkey: A New Critical History, Oxford and New York: Oxford University Press, 2011.
Batur, Afife. Yarın’ın Istanbul’u. In F. Türe (Ed.) Istanbul’un Dört Çağı: İstanbul Panelleri. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996, p. 95.
Baudrillard, Jean. Water, Empire, Gold, Primitive Stage. Atlas, 1999. Available at: http://www.wan-press.org/article3186.html,
Bayraktar, Deniz., and Akçalı, Elif. Istanbul Convertible: A Magic Carpet Ride through Genres. In Göktürk, D., Soysal, L. and Türeli, I. (Eds.) Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe. London and New York: Routledge, 2010, p. 175.
Dinçer, İclal., Som, Senem Kozaman., Evren, Yiğit., and Enlil, Zeynep. Istanbul’un Tarihi ve Doğal Miras Değerleri: Potansiyeller, Riskler ve Koruma Sorunları, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, p. 146.
Dorsay, Atilla. Benim Beyoğlum, İstanbul, Çağdaş Yayıncılık ve Basın Sanayi A.Ş, 1991.
Ebersolt, Jean. Constantinople Byzantine et les Voyageurs du Levant, Paris: E. Leroux, 1918.
Ebersolt, Jean. Bizans İstanbulu ve Doğu Seyyahları, İstanbul: Pera, 1996.
Erdoğan, Nezih. (2010) The Spectator in the Making: Modernity and Cinema in Istanbul 1896 – 1928. In Göktürk, D., Soysal, L. and Türeli, I. (Eds.) Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe. London and New York: Routledge, 2010.
Fikret, Tevfik. Rubab-i Şikeste, İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1945.
Göktürk, Deniz. Protecting Polyphony: Moving Images, Travelling Sounds. In Göktürk, D., Soysal, L. and Türeli, I. (Eds.) Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe. London and New York: Routledge, 2010
Işın, Ekrem. İstanbul’da Gündelik Hayat, İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
Keyder, Çağlar. Istanbul: Between the Global and the Local, Maryland and Oxford: Rowman and Littlefield Publishers, 1999, p. 233.
Kır, Semra. İstanbul’un 100 Filmi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, 2010.
Köksal, Özlem. World Film Locations: Istanbul, Briston and Chicago: Intellect, 2012.
Kuban, Doğan. Istanbul: An Urban History: Byzantion, Constantinopolis, Istanbul, Istanbul: The Economic and Social History Foundation of Turkey, 1996.
Kuban, Doğan. Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1998.
Levy, Emanuel. Argo: Shooting in Istanbul. Available at: http://emanuellevy.com/comment/argo-shooting-in-Istanbul/, 2012.
Özgüç, Agah. Türk Sinemasında İstanbul, İstanbul: Horizon International, 2010.
Perousé, Jean-François. İstanbul’la Yüzleşme Denemeleri: Çeperler, Hareketlilik ve Kentsel Bellek, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011, p. 18.
Richardson, John., Gorbman, Claudia., and Vernallis, Carol. The Oxford Handbook of New Audiovisual Aesthetics, Oxford and New York: Oxford University Press, 2013.
Scognamillo, Giovanni. Amerikan Sineması, İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 2004.
Scognamillo, Giovanni. Batı Sinemasında Türkiye ve Türkler, İstanbul: +1 Kitap, 2006.
Scognamillo, Giovanni. Giovanni Scognamillo’nun gözüyle Yeşilçam, İstanbul: Küre Yayınları, 2011.
Scognamillo, Giovanni. Cadde-i Kebir’de Sinema, Istanbul: Agorakitaplığı, 2008.
Sennett, Richard. Istanbul within a Europe of Cities. [pdf] London: LSE. Available at: http://v0.urban-age.net/publications/newspapers/istanbul/articles/05_ RichardSennett/en_GB/05_RichardSennett_en.pdf , 2009, p. 13.
Sudjic, Deyan. The city too big to fail. [pdf] London: LSE. Available at: http://v0.urban-age.net/publications/newspapers/istanbul/articles/01_DeyanSudjic/ en_GB/01_DeyanSudjic_en.pdf, 2009.
Suner, Asuman. New Turkish Cinema: Belonging, Identity and Memory, New York: I. B. Tauris, 2010.
Thalasso, Adophe and Zonaro, Fausto. Istanbul, the Gate to Bliss: Scenes from Turkish Life, Istanbul: Istanbul Buyuksehir Belediyesi Yayınları, 2009, p. 33.
Tuncer, Aslı Özge. Sinemada İstanbul: Kentsel İmgenin Beyazperdeki Serüveni, İstanbul: Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Yayınları, 2010.
Türeli, İpek. Istanbul through Migrants’ Eyes. In Göktürk, D., Soysal, L. and Türeli, I. (Eds.) Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe. London and New York: Routledge, 2010