Dijital Film Arşivlerinden Hareketle Türk Belge(sel) Sineması ve Yabancıların Rolü

Osmanlı’dan günümüze Türk belgeselinin evrimi üç ana bölümden oluşmaktadır: Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine kadar belgeseller, Cumhuriyet’ten İkinci Dünya Savaşı’na kadar belgeseller ve İkinci Dünya Savaşı’ndan günümüze kadar belgeseller. Osmanlı topraklarına sinematograf aygıtının girişi ile ilk belge filmler çekilmiştir. Fransızlar ve özellikle İngilizler Osmanlı topraklarında 1897’den 1923’e kadar pek çok belge(sel) çekmiştir. Bu filmler çoğunlukla haber, gezi, askeri ve propaganda içeriklidir. Türklere ait ilk belge(sel) ise Fuat Uzkınay’ın çektiği Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı (1914) filmidir. Çalışmada, Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine kadar belgesel filmler incelenmiş ve Osmanlı topraklarında yabancıların çektiği filmler ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, yabancıların çektiği ilk belge filmlerden hareketle, Türk belgesel sinemasının gelişiminde iktidarın ve yabancıların rolünü ortaya koymaktır. Bu bağlamda, doküman analizi yöntemi ile yabancı dijital (çevrim içi) film arşivleri ve resmî devlet arşivleri araştırılmıştır. Belgesel filmler görsel bir belge olarak resmî devlet arşivleri ile yoruma dayalı metinler arasında bir denge oluşturmaktadır. Sonuç bölümünde, dijital film arşivlerinden ve resmî yazışmalardan derlenen nicel veriler ışığında, olaylar arasındaki neden sonuç ilişkileri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Belgesel Film, Arşiv Belgeleri, Dijital Film Arşivleri, Osmanlı’da Sinema, Türk Belgesel Sineması

Turkish Documentary Cinema and the Role of Foreigners Based on Digital Film Archives

The evolution of the Turkish documentary from the Ottoman to the present day consists of three main parts: documentaries from the Ottoman to the Republican period, documentaries from the Republic to the Second World War, and documentaries from the Second World War to the present. The first documentary films were made with the introduction of the cinematograph device to the Ottoman lands. The French and especially the British made many documentaries on Ottoman soil from 1897 to 1923. These films are mostly news, travel, military and propaganda. The first documentary of the Turks is the film The Fall of the Russian Monument in Ayastefanos (1914), shot by Fuat Uzkınay. In this study, documentaries from the Ottoman period to the Republican period were examined and the films that were shot by foreigners in the Ottoman lands were discussed. The aim of the research is to reveal the role of power and foreigners in the development of Turkish documentary cinema, based on the first documentary films shot by foreigners. In this context, foreign digital film archives and official state archives were investigated by document analysis method. Documentary films form a balance between official state archives as a visual document and interpretative texts. In the conclusion section, cause and effect relationships between events are discussed in the light of quantitative data collected from digital film archives and official correspondence.

Keywords:

Documentary Film, Archive Documents, Digital Film Archives, Cinema in the Ottoman, Turkish Documentary Cinema,

PDF

___

Adalı, Bilgin, Belgesel Sinema, İstanbul: Hil Yayıncılık, 1986.
Akbulut, Durmuş, Belgesel ve Deneysel Sinema. İstanbul: Etik Yayıncılık, 2012.
Aytekin, Hakan, Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema, İstanbul: BSB Sinema Eserleri Meslek Birliği Yayınları, 2017.
Balkaya, Füsun, Türkiye’de Belgesel Film Çalışmaları, Ankara: Basım ve Grafik Yayıncılık, 1997.
Baş, Türker ve Akturan, Ulun, Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
BNF, Bibliothèque Nationale De France. https://www.bnf.fr/fr [Erişim Tarihi: 11.06.2020].
Çelikcan, Peyami. “Osmanlı’dan Sinema Manzaraları Üzerine Bir Değerlendirme”. TSA: Türk Sinema Arşivi, http://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/47/-osmanli%E2%80%99dan-sinema-manzaralari--uzerine-bir-degerlendirme---1 [Erişim Tarihi: 27.04.2019].
Çelikcan, Peyami, “Türkiye’de Belgesel Sinemanın Kısa Bir Tarihçesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi: Türkiye’de Sinema Çalışmalar 1, Cilt 18, Sayı 36, ss. 529-542, 2020.
Ekinci, Tolga, Barış, Sinemada Yeni Dil Arayışları, Ankara: Gece Akademi, 2018.
Evren, Burçak, Türkiye’ye Sinemayı Getiren Adam: Sigmund Weinberg, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1997.
Evren. Burçak, “Balkanların ve Türk Sinemasının İlk Yönetmenlerinden Manaki Kardeşler”, Hayal Perdesi Dergisi, ss. 72-76, 2013.
Evren. Burçak, “Belge yoksa, tarih de yok: Bir 100.Yıl Masalı”, CineBelge, ss. 7-18. 2015.
Gündeş, Simten, Belgesel Filmin Yapısal Gelişimi: Türkiye’ye Yansıması, İstanbul: Alfa Yayınları, 1998.
McLane, Betsy, A, A New History of Documentary Film. London: Continuum Press, 2012.
Nichols, Bill, Belgesel Sinemaya Giriş, çev. Duygu Eruçman, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2017.
Odabaş, Battal, “Türk Sinemasının Kuruluşunda Ordunun Rolü, Belgesel Film ve Kurtuluş Savaşı Filmleri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, ss.205-212, 2006.
OADB, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Gösteri Sanatları, İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2015.
Özuyar, Ali, Sinemanın Osmanlıca Serüveni, Ankara: De-Ki Yayınları, 2008.
Özuyar, Ali, Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895-1922), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
Rotha, Paul, Belgesel Sinema, çev. İbrahim Şener, İstanbul: İzdüşüm Yayınları, 2000.
Sağanak, Mehmet, Pelikül Haberler, İstanbul: Doğu Yayınları, 2016.
Saunders, Dave, Belgesel, çev. Ali Nejat Kanıyaş, İstanbul: Kolektif Kitap, 2014.
Servet-i Fünûn Dergisi Veritabanı “İstanbul Postası”. http://www.servetifunundergisi.com/sayi/301/ [Erişim Tarihi:12.12.2020].
Susar, Filiz, Türkiye’de Belgesel Sinemacılar, İstanbul: Es Yayınları, 2004.
Thomen, Çeliktemel, Özde, “Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbul’unda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909)”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, ss.155-179, Sayı:75, 2016.
Thomen, Çeliktemel, Özde, “TRT Arşivlerinin Erken/Sessiz Dönem Film Koleksiyonu: Türkiye’de Ulusal Film Arşivine Giden Yol”, Görsel İşitsel Miras Alanı ve Korunması, Ed. Deniz Bayrakdar ve Özlem Avcı Aksoy, ss. 75-84. İstanbul: Bağlam Yayınları. 2017.
Ulutaş, Birgül, “Döküman Analizi”, Nitel Araştırma: Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları, Ed. Fatma Nevra Seggie ve Yasemin Bayburt, ss. 279-298, Ankara: Anı Yayınları. 2017.
Yıldırım, Ali ve Şimsek Hasan, Sosyal Bilimlere Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayınları, 2016.
Yılmaz, Ayşe, “Osmanlı’da Bir ‘Ecnebi’: Sigmund Weinberg”, TSA: Türk Sinema Arşivi,http://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/115/osmanli%E2%80%99da-bir-%E2%80%98ecnebi%E2%80%99--sigmund-weinberg [Erişim Tarihi: 15.02.2019].