Mehmet İzzet’in Kayıp Eseri: ‘Ahlak’

Mehmet İzzet çağdaş Türk düşüncesinin önde gelen isimlerinden birisidir. Darulfünun’da ahlak ve sosyoloji dersleri vermiş, sosyoloji eserleriyle tanınmıştır. Fakat onun ahlak çalışmaları bilinmemektedir. Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kısaca Mehmet İzzet tanıtılmakta, ikinci bölümde şimdiye kadar sadece ismen bilinen Ahlak adlı eserin metni yer almaktadır. Bugün için makaleleri bir kenara bırakılırsa, Mehmet İzzet’in (1891-1930) üç ahlak eserinden söz etmemiz gerekmektedir. Bunlar, Dârulhilafetilaliyye Medresesi’nde verdiği Psikoloji (ilm-i ruh), Dârulfünûnda verdiği Ahlak Mebahisi ve Ahlak adlı eserleridir. Birincisi Abel Rey’den çevrilmiş, Kant’ın felsefesini temel alan bir eserdir. Her üçünün ele aldığı felsefe insan temelli modern ahlak felsefesidir. İlm-i Ruh’ta felsefe ilimlerini tanımlamakta, insanı bir şuur varlığı olarak iyi yaşamak isteyen canlı olarak ortaya koymakta, şuurun varoluş tarz ve niteliklerini ele almaktadır. Ahlak Mebahisi’nde ahlakın tanımını, konularını ve gayelerini; Ahlak adlı eserinde ise Kant’ın ahlak metafiziğini (örf mâbadettabiiyâtı) ele almakta ve terimleri Türkçeleştirmektedir. İnsan şuur yani irade varlığıdır (mevcûd-ı âkil), irade amelî akıldır. İnsan iyi yaşamak isteğiyle kendini kendinde iyi kabul eder. Vazifeyi, yasaya uygun olarak yapar. Yasaya hürmet eder. Ancak kişinin davranış yasası bireysel olmayıp tümel/bütünsel olmalıdır. Zira onu diğer erdemlerden ayıran en temel özellik budur. Bu düşünceyle akıllı varlık, kendisinin yasakoyucu irade olduğunu kabul eder, toplumsal sözleşme fikriyle hem yasakoyucu, hem yasaya itaat edici olur. İsteme özgürlüğü de yasakoyucu olduğu fikriyle hareket etmekten ibarettir. Mehmet İzzet’in ahlakı, ahlak olarak bir metafiziktir ve Türk düşüncesinde Kantçı yeni bir etiktir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İslam Felsefesi, , Mehmet İzzet, , Ahlak, , Dârulfünûn, , Kantçı etik.

Mehmet İzzet’s Lost Work, Entitled ‘Ahlak’ (Ethics)

Mehmet İzzet is one of the leading names of modern Turkish thought. He lectured on ethics and sociology at Dar al-funun. He is known for his sociology works, but his moral studies are not known. The paper consists of two parts. In the first part, Mehmet Izzet Bey is introduced briefly, and the second part contains the work Ahlak which is only known by name. For today, when his articles are not taken into account, we should mention Mehmet İzzet’s (1891-1930) three works on morality. These are Psychology (Ilm al-ruh) he taught in Dâr al-khılafah al-aliyye Madrasah, and The studies of Ethics (Ahlak Mabahisi) and Ethics (Ahlak) he taught in Dâr al-funun. The second one is a work based on Kant’s philosophy, translated from Abel Rey. The philosophy that all three deal with is the human-based modern philosophy of morality. In the Ilm al-ruh, he defines the sciences of philosophy, reveals the human being as a living who wants to live well as a being of consciousness, and analyzes the existence style and characteristics of consciousness. He represents a definition of morality, its subjects, and aims in the Ahlak Mabahisi, and in his work Ethic, he deals with the metaphysics of Kant’s morality (örf mâbadettabiiyâtı) and makes the terms Turkish. Human is consciousness, that is the will (mawjud-i âkil) and the will is the practical mind. Human accepts himself well at himself with the desire to live well. He realizes his duty by the law. He respects the law. However, the law of behavior of the person should not be individual but should be universal. Because the key feature that distinguishes most from other virtues is this. With this idea, the intelligent being accepts that he is the lawmaking will, and becomes both lawmaker and obedient to the law with the idea of the social contract. Freedom of will consists in acting with the idea that it is a lawmaker. Mehmet Izzet’s morality is a metaphysic as morality and Kantian new ethics in Turkish thought.

Keywords:

Ottoman Islamic Philosophy, , Mehmet İzzet, , Morality, , Dârulfünûn, Kantian ethics.,

PDF

___

Kaynakça Anay, Harun, Ödev Ahlakının Türk Düşüncesine Girişi ve Baha Tevfik’in Kant Hakkındaki Yazıları, Dinî Araştırmalar, Ocak-Haziran 2010, cilt 13, sayı 36, s.159.
Bircan, Ufuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Türk Düşünürü: Mehmet İzzet, Dicle İlahiyat Dergisi (DİD), 2018, cilt 22, sayı 2.
Darulfünûn Edebiyat Fakültesi, 1335-1336 Sene-i Tedrisiyesi İkinci Şuhuru Dersiyesi Talebe Rehberi, Şehzadebaşı: Evkaf Matbaası, 1335.
Darulfünûn Edebiyat Fakültesi, 1335-1336 Sene-i Tedrisiyesi İlk Devre Dersiyesi Talebe Rehberi, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1335.
Darulfünûn Edebiyat Fakültesi, 1337-1338 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi, İstanbul: Matbaa-i Amira, 1337.
Darulfünûn-ı Şâhane Nizamnamesi, neşr. Seyyid Mehmet Tahir, Dârulhilafetilaliyye: Matbaa-i Tahiriyye, 1318.
Değirmencioğlu, Coşkun, Mehmet İzzet (1891-1930) ve Ulusalcı Sosyal Felsefesi, Kültür Bakanlığı, Ankara: 2002.
Değirmencioğlu, Mahmut Coşkun, Mehmet İzzet (1891-1930) ve Ulusalcı Sosyal Felsefesi, (Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002), 32;
Dölen, Emre, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darulfünûnda İlahiyat Öğretimi, Darulfünûn İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri, İstanbul: 2010.
Görkaş, İrfan, 19.Yüzyıl Osmanlıda Felsefe Mehmet Arif Bey’in Felsefî Görüşleri, Ankara: Berikan Yayınevi, 2015.
Güneş, Melek Yıldız, Dârulfünûn’da Ahlak Dersleri ve Temayülleri, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı V, İstanbul: 2016.
İstanbul Dârulfünûnu, 1338-1339 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi, Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1338.
İstanbul Dârulfünûnu, 1339-1340 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi, İstanbul: Matbaa-i Amira, 1339.
Kızıloluk, Hakkı, Ülkemizde Sosyolojinin Tanınmasında ve Gelişmesinde Katkıları Olan Bir Düşünür: Mehmet İzzet, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, 2008.
Topaloğlu, Aydın, “Mehmed İzzet”, İslam Ansiklopedisi, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 28: 492-493.
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu, 1341-1342 Sene-i Dersiyesine Aid Talebe Rehberi, İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz..
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu, Talebe Rehberi 1926-1927, İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz.
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu, Talebe Rehberi 1926-1927 Sene-i devriyesi, İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz..
Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Dârulfünûnu, Talebe Rehberi 1926-1927, İstanbul: Yeni Matbaa, Trsz..