Tatar adının kökeni üzerine

Türk tarihi çalışmalarında hal edilememiş meselelerden birisi Tatar adının kökenidir. Tatar adının mânâ ve kökenini açıklayan çeşitli görüşler vardır. Biz makalemizde Tatar adına dâir çalışmaları ve kaynakları bir araya getirmeye ve Çin kaynaklarına dayanarak Tatar adının çok daha erken devirlerde ve çok farklı bir mânâda kullanılmış olabileceğini ispata çalıştık. Adın menşei tetkik edilirken Han Shu, Hou Han Shu, Nan Ch’i Shu, Chin Shu, Sung Shu, Liang Shu, Wei Shu, Pei Shu, Sui Shu, Chou Shu gibi Çin yıllıklarına ve T’ung Tien, T’ung Chih, Tzu-chi T’ung-chien gibi ilk Çin genel tarihlerine ve kronolojilerine müracaat edilmiştir. Çin kaynaklarında geçen bu ad için Oğuz Kağan Destanı, Yüan Ch’ao Pi Shih, Cami’üt Tevarih, Şecere-i Terakime gibi Türkçe, Moğolca ve Farsça ana kaynaklar da gözden geçirilmiştir. Maksadımız etimolojik analizi tarihî ve coğrafî malûmatlarla eşleştirmektir.

On the origin of tatar name

One of issues could not be solved in studies on Turkic history is origin of the Tatar name. There are various opinions explaining the meaning and origin of the name. We have tried to collect studies and sources and to prove based on Chinese main sources that Tatar name was possibly used much earlier and in a different meaning. On the process of investigation of origin of the name, I have applied to some Chinese annals like Han Shu, Hou Han Shu, Nan Ch’i Shu, Chin Shu, Sung Shu, Liang Shu, Wei Shu, Pei Shu, Sui Shu, Chou Shu and some first comprehensive Chinese histories and chronologies as like T’ung Tien, T’ung Chih, Tzu-chi T’ung-chien. For the name recorded in Chinese sources, I examined Turkic, Mongolian and Persian main sources like Oğuz Kağan Destanı, Yüan Ch’ao Pi Shih, Cami’üt Tevarih, Şecere-i Terakime. Our purpose is to match etymological analyze with historical and geographical information.

PDF

___

Han Shu, Beijing, 1997.
Hou Han Shu, Beijing, 1997.
Chin Shu, Beijing, 1997.
Sung Shu, Beijing, 1997.
Nan Ch’i Shu, Beijing, 1997.
Liang Shu, Beijing, 1997.
Wei Shu, Beijing, 1997.
Chou Shu, Beijing, 1997.
Sui Shu, Beijing, 1997.
Pei Shih, Beijing, 1997.
Ming Shih, Beijing, 1997.
Tzu-chih T’ung-chien, Beijing, 1997.
T’ung Tien, Beijing, 2002.
T’ung Chih, Beijing, 1982.
Shan Hai Jing Quan-yi, (Modern Çinceye Çev., Yuan Ke), Guizhou, 1992.
Ebü’l Gazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime, (Haz., M. Ergin), tarihsiz. Ebulgazi Bahadır Han, Şecere-i Terākime (Türkmenleri Soy kütüğü), (Haz., Z. Kargı Ölmez), Ankara, 1996.
ERGİN, M., Orhun Abideleri, İstanbul, 2009.
Histoire des campagnes de Gengis Khan=Cheng-wou ts'in-tcheng lou, traduit et annote par P. Pelliot-L Hambis, Leiden, 1951.
Hudūd al-Ālam The Regions of the World, (Trans. and Expl. by V. Minorsky), London, 1937.
Moğolların Gizli Tarihi, (Çev., A. Temir), Ankara, 1995.
Oğuz Kağan Destanı, (Naşr., W. Bang ve G. R. Rahmeti), İstanbul, 1936
TEKİN, T., Orhon Yazıtları, Ankara, 20104.
Theophylactus Simocatta, Historiarum, Recognivit Immanuel Bekkerus, Bonnae, 1834.
Yüan Ch’ao Pi Shih, Haz., K. Shiratori, Tokyo, 1942.
Araştırma Eserleri
AHİNCANOV, S. M., Kıpçaklar, (Çev., K. Yıldırım), İstanbul, 2009.
ARSLANOVA, A., “K Voprosu ob Etnonime Tatarı”, Tatarica, I, 1997/1998, Kazan, 1997.
ATANIYAZOV, S., Şecere Ansiklopedik Türkmen Etnik Adları Sözlüğü, (Haz., Y. Karasoy-U. D. Aşçı), Tablet Yay., Konya, 2005.
AVİRMET, E., Kök Türk ve Uygur Çağındaki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Kültürel Durumları, (A.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2011.
BARTOLD, V. V., Soçineniya, V, Moskva, 1968.
BECKWITH, C. I., İpek Yolu İmparatorlukları, (Çev., K. Yıldırım), Ankara, 2011.
BİÇURİN, N.Ya., Sobraniye Svedeniy o Narodah Obitavşih v Sredney Aziy v Drevneyşiye Vremena, I-II, Almatı, 1998.
BLOCHET, E., Introduction A L’histoire Des Mongols de Fadlallah Rashid Ed- din, Leyden-London, 1910
BUŞAKOV, V. A., “Etnonim “Tatar” vo Vremeni i Prostransve”, Skvoz Veka Narodı Krıma, 2, Simferopol, 1996.
2CAFEROĞLU, A., Türk Kavimleri, İstanbul, 1988 .
Ch’i T’ang, Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslâm Dünyası ile Temasta Bulunan Şahsiyetler, İstanbul, 1970.
CHAVANNES, E., Batı Türkleri, (Çev. M. Koç), İstanbul, 2007.
CHIEN, Chiehhsien, “On The Romanization of Manchu Names in English Works”, Bulletin of The Institute of China Border Area Studies, 2, Taipei, 1971.
CLAUSON, G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.
CZEGLÉDY, K., Turan Kavimlerinin Göçü, (Çev. G. Karaağaç), İstanbul, 1999.
DEGUIGNES, M., Histoire Générale Des Huns, Des Turcs, Des Mogols et Des Autres Tartares Occidentaux, I, Paris, 1756.
GOLDEN, P. B., “Tatar”, EI, X, Leiden, 2000.
GÖKALP, C., Göktürk Devletinin Kuruluşundan Çingiz’in Zuhuruna Kadar Altaylarda ve İç Moğolistan’da Kabileler, Ankara, 1973.
GUMİLEV, L., “Dinlinskaya Problema”, İzvestiya VGO, 1, 1959.
GUMİLEV, L., Eski Türkler, (Çev. D. A. Batur), İstanbul, 20045.
GUMİLEV, L., “Kıpçaklar’ın Uzak Ataları Ting-lingler”, Avrasya’dan Makaleler-1, (Haz. ve Çev., D. A. Batur), İstanbul, 2006, s. 159-176.
HALİKOV, A. H., Proishojdeniye Tatar Povoljya i Priuralya, Kazan, 1978.
HALİKOV, A. H., Mongolı, Tatarı, Zolotaya Orda i Bulgariya, Kazan, 1994.
HOLMGREN, J., Annals of Tai Early T’o-pa History According to the First Chapter of the Wei-shu, Canberra, 1982.
İZGİ, Ö., “Tatar Adı Hakkında”, Emel, 147, Mart-Nisan 1985.
JÄSCHKE, G., “Zur Geschichte des Namens “Tatar””, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, 1966.
KAFESOĞLU, İ., “Türk Tarihinde Moğollar ve Cengiz Meselesi”, Tarih Dergisi, V, 8, 1953, s. 105-136.
KALKAN, M., “Türk-Moğol Kavimleri Arasında Tatarlar ve Menşei Meselesi”, Türk Kültürü, XXXIV/393, Ankara, 1996.
KAMALOV, İ., “Tatar Adının Tarihçesi”, Avrasya Fatihi Tatarlar, (Haz. İ. Kamalov), İstanbul, 2007.
KARATAY, O., “Ötüken Yış:Dağ, Orman, Ülke”, Omeljan Pritsak Armağanı, Ed., M. Alpargu-Y. Öztürk, Sakarya, 2007, s. 131-139.
KARİMULLİN, A., Tatarı: Etnos i Etnonim, Kazan, 1988.
KARLGREN, B., Analytic Dictionary of Chinese and Sino-Japanese, Paris, 1923.
KLAPROTH, J., Asia Polyglotta, Paris, 1831.
KOÇ, D., Rus Kaynaklarına Göre İlk Müslüman Türk Devleti İtil Bulgarları, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2010.
KYUNER, N. V., Kitayskiye İzvestiya o Narodah Yujnoy Sibiri, Tsentralnoy Azii i Dalnego Vostoka, Moskova, 1961.
MARQUART, J., Über das Volkstum der Komanen, Berlin, 1914.
MORI, M., “’Böklü’, ‘Büklü’ Şeklinde Transkripsiyon Edilen Kelime Üzerine”, VIII. Türk Tarih Kongresi, 11-25 Ekim 1976 Ankara Bildiri Özetleri, Ankara, 1976, s. 40-42.
OLBRICHT, P., “Prolegomena zu einer Geschichte der Jou-jan”, Ural- Altaische Jahrbücher, XXVI, 1-2, 1954, s. 90-101.
Ögel, B., “Tatar”, İA, XII/1, İstanbul, 1979.
ÖGEL, B., Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, II, Ankara, 1981.
PELLIOT, P., “À Propos des Comans”, Journal Asiatique, XV, 1920.
POTAPOV, L. P., “O Narode Bökliyskoy Stepi”, Tyurkologiçeskiye İssledovaniya, Moskva-Leningrad, 1963.
PULLEYBLANK, E. G., Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin, Vancouver, 1991.
RAMSTEDT, G. J., “Alte türkische und mongolische Titel”, Journal de la Société Finno-ougrienne, no. 55, Helsinki, 1951.
SCHUESSLER A., ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Honolulu, 2007.
SERTKAYA, O. F., “Muss es Çölgi (A)zeri oder Çöl[l](ü)g iz(e)ri heissen?”, Journal of Turkish Studies, Cambridge, III, 1979, s. 291-294.
Sravnitelnıy Slovar Tunguso-Mançujurskih Yazıkov, II, Leningrad, 1975.
TASKİN, V. S., Materialı po İstorii Drevnih Koçevıh Narodov Gruppı Dunhu, Moskva, 1984.
Tatarı, (Ed., R. K. Urazmanova-S. V. Çeşko), Moskva, 2001.
TEMİR, A., “Tatar Sözünün Menşei Hakkında”, Kazan, III, İstanbul, 1971.
The Contemporary Chinese Dictionary, Beijing, 2002.
THOMSEN, V., Inscriptions de L’Orkhon Déchiffrées, Helsingfors, 1896
TOGAN, A. Z. V., Umumî Türk Tarihine Giriş, C. I, İstanbul, 1981.
VLADİMİRTSOV, B. Y., “Eski Türkçedeki Ötüken Yiş Kelimesi Üzerine”, (Çev. R. Adzhumerova-E. Atmaca), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, X, 1. Wang Kuo-wei, Kuan-t’ang-chi-lin, II, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing, 1959.
WITTFOGEL, K. A.-Feng Chia-sheng, History of Chinese Society Liao (907- 1125), Philadelphia, 1949.
YILDIRIM, K., Türk Tarihi İçin Eski Çince Türkçe Sözlük, İstanbul, 2010.
YILDIRIM, K., “Çin'in Bozkırlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juan-juan’lar Misâli (Milâdî III-VI. Yüzyıl)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 199, 2012, s. 226-228.
ZEKİYEV, M. Z., Türklerin ve Tatarların Kökeni, (Çev. D. A. Batur), İstanbul, 2006.