Kosova ıslahatı (1896-1905): Rumeli vilayet- i şahanesine mahsus mevadd-ı ıslahiyye layihası’nın kosova’da uygulanması

Osmanlı Devleti Berlin Antlaşması (1878) ile Hıristiyan azınlıkların yaşadıkları bölgelerde ıslahat yapma yükümlülüğü altına girmişti. Bu tarihten sonra konunun takipçisi olan batılı devletler, devlet otoritesinin nispeten zayıf olduğu bölgelerde gayrimüslim tebaanın çıkardığı isyanlar ve terör eylemlerine paralel olarak Hıristiyan tebaa lehinde ıslahat yapılması için Sultan Abdülhamid’i baskı altına aldılar. Konunun uluslararası görüşmelere bırakılmasını siyaset tarzına aykırı gören Sultan Abdülhamid, siyasî baskıları azaltabilmek için ıslahat projesinin bütün imparatorluk topraklarında uygulama kararı aldı ve Anadolu Islahatı Projesini başlattı. 1896-1906 yılları arasında uygulanan bu proje, dönemin siyasî ve ekonomik sorunlarını anlamak için çok önemli ipuçları sunmaktadır. Bu makale ile Kosova’da uygulamaya konulan “Rumeli Vilayet-i Şahanesine Mahsus Mevadd-ı Islahiyye Layihası” ele alınacaktır. Ferik Saadettin Paşa tarafından uygulamaya konulan layiha, bölgede vergi reformu, idarî yapılanma, güvenlik, ziraatın ıslahı, kan davalarının çözülmesi ve eğitimin yeniden yapılandırılması gibi önemli konular üzerinde durmaktadır.

The reform project of kosovo (1896-1905): The application of the report on the reform project of rumalia province (rumeli vilayet-işahanesđne ait mevadd-i islahiye layihasi) in kosovo

The Ottoman Empire was obliged to make reforms at the regions where the Christian minorities were living, after the Treaty of Berlin in 1878. After that, the European states, who were the followers of this issue, started to make pressure on Sultan Abdulhamid II for making reforms in favor of the Christian minorities, in parallel with the rebellions and terrorist activities of the non-Muslim minorities at the regions where the state authority was weakened. Sultan Abdulhamid II, who was opposing the international interventions against his way of ruling, started a reform program throughout the Empire for reducing the political pressures and started Anatolian Reform Project. This project, which was applied between 1896 and 1906, gives very significant information about the political and economic problems of the era. In this paper, the Report on the Reform Project of Rumalia Province (Rumeli Vilayet-i Şahanesine Ait Mevadd-ı Islahiye Layihası) is going to be mentioned. The report which was started to apply by Ferik Saadettin Paşa, was focusing on the important topics like tax reform in the region, administrative organization, security, agriculture reform, solving the feuds and re-organizing the education system.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
BOA. A. MKT. MHM 502/2 ; 677/5; 732/44; 73/ 1
BOA. BEO. 1352, 10360/4
BOA. Y. PRK. UM, 44/88
BOA.Y. PRK. MF, 3/31
BOA. DH KMS 50-3/25-12
BOA. DH. İD. 44/-2 /2, 1329
BOA. DH. İMMS. 45
BOA. DH. MB. HPS. 36/34; 22/55
BOA. DH. MKT 2755/1; 2131/ 102; 2905/79
BOA. DH. MUİ. 80-4 /11; 8/ 34-1;
BOA. DH. TMIK- S. 7/24; 11/18; 7/246; 3/81;5/63
BOA. MV. 1.54/ 75; 73/54; 22
BOA. TFR. I. A. 13 / 1261-1
BOA. TFR.1. KV 11/191; 209/20886; 69/6883; 221/22074; 169 /16882; 221/22074; 221 / 22093; 1/9; 128 /12748; 7/83; 2/23
BOA. Y. A. RES. 96/38; 24/56
BOA. Y. EE. 138/40.
BOA. Y. MTV. 231 /114; 187/14; 187/14;
BOA. Y. PRK. ASK 143/119; 138/46;
BOA. Y. PRK. BŞK 25/32; 6
BOA. Y. PRK. HR 34/85
BOA. Y. PRK. KOM. 8/19
BOA. Y. PRK. UM. 59/106; 77/ 70
BOA. Y. A. HUS. 1315.12.16
Yayımlanmış Eserler
ALPAN, Necip, P., Prizren Birliği ve Arnavutlar, Çağdaş Basımevi, Ankara 1978
ASLAN, Ali, “Arnavutça Eğitime Geçiş ve Buna Karşı Osmanlı Yönetiminin Tavrı”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti, Tiran-Arnavutluk, IRCİCA 2003.
BAYKAL, Bekir Sıtkı, “Lord Salisbury'nin Osmanlı İmparatorluğunu Taksim Plânı”, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Nr. 5, C.III, 1944, s. 773-782
BOZBORA, Nuray, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu'nun Gelişimi, Boyut Kitapları, İstanbul, 1997.
BRUNEİSSEN, Martin Van, Ağa, Şeyh ve Devlet Kürdistan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi, (Çev. Remziye Arslan), Özge Yay., Ankara, 2007.
ÇELİK, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, Büke Yay., İstanbul, 2004.
DİKİCİ, Ali, “Osmanlı Makedonya’sında Kurulan İlk Uluslararası Polis Barış Koruma Misyonu: Mürzsteg Reform Programı”, Karadeniz Araştırmaları, C. 6, S. 24, Kış 2010, s.75-108.
ERGİN, O. Nuri, Türk Maarif Tarihi, C. IV, MEB Yayınları, 1941.
GURULKAN, Kemal, “Arnavut Ulusçuluğu Sürecinde Anadilde Eğitim Sorunu, Osmanlı Devleti’nin Konuya Yaklaşımı”, Arşiv Belgelerinde Kosova ve Osmanlı Devleti Uluslararası Sempozyumu, (Basılmamış tebliğ metni), Kasım 2008.
KARACA, Ali, Anadolu Islahatı Umûmî Müfettişi Ahmet Şâkir Paşa ve İcraatı (1838-1899) (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1992.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara, 1991.
KOYUNCU, Muhlis, Aşiret Mektepleri, (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış master tezi), Ankara, 2003.
KÜLÇE, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk; İzmir, 1944.
LAZAREV, M.S., Kürdistan ve Kürt Sorunu, Jîna Nû Yayınları, 2008.
NECATİ, Gültepe, “Hamidiye Alayları”, Hayat Tarih Mecmuası, S. 7, Temmuz 1976.
ÖNAL, Sami, Sadettin Paşa'nın Anıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, İstanbul Matbaa-i Âmire, Sene 1321; Sene 1314.
Salname-i Vilayet-i Kosova, İstanbul Matbaa-i Âmire, Sene 1321.
SÖNMEZ, Banu Îşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, Yky.,İstanbul, 2007.
TAYYARZADE, Ahmed Ataullah, Tarih-i Atâ, Matbaa-i Amire, İstanbul,1876.
TOKAY, Gül, Makedonya Sorunu, Jön Türk İhtilâlinin Kökenleri (1903-1908) Afa yay. İstanbul 1996.
ÜNLÜ, Mucize, “II. Abdülhamit Döneminde Üsküp’te İmar Faaliyetleri,” GAMER, I, 2012, s. 165-186.
YAKUT, Kemal, “Arnavutluk Bağımsızlık Hareketinde Alfabe ve Eğitim Tartışmaları”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti, Tiran-Arnavutluk, IRCİCA 2003. s. 29-53.