Klasik edebiyatla ilgili teorik eserlerde kafiye bahsinin mukayeseli olarak incelenmesi

Klasik edebiyat geleneğinde şiir; ‘mevzun ve mukaffa söz’ olarak tanımlanmakta ve dolayısıyla şiirin biçimini vezin ve kafiye oluşturmaktadır. Sözün şiir olması için vezinli ve kafiyeli olması koşulu, kafiyenin klasik şiir anlayışındaki yerini muhkem hâle getirmektedir. Arap ve Fars etkisiyle gelişen klasik şiir anlayışında yine geleneğin etkisiyle şiirde bulunması mutlak olan kafiye, müşterek edebî gelenekte bir ilim dalı olarak görülmüş ve konuyla ilgili Arap, Fars edebiyatı ve bu edebiyatların etkisiyle XVI. yüzyıl itibariyle Türk edebiyatında müstakil eserler verilmiş veya belagat kitaplarında konu ayrı bir bölüm halinde ele alınmıştır.Nazma dayalı metinlerin ağırlıkta olduğu klasik edebiyat döneminde, şiirin en önemli unsurlarından biri olan kafiye ile ilgili yazılan risaleler ve kafiye lugatleri konunun söz konusu dönemdeki önemini açıkça ortaya koymaktadır. Konuya verilen önem göz önüne alınarak yapılan bu çalışmada, klasik şiir kafiye telakkisinin anlaşılması ve Türk edebiyatında kafiye ile ilgili bilgi ve yaklaşımların nasıl geliştiğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Türk edebiyatında kafiye hakkında Türkçe yazılan metinler kronolojik bir sıra ile kafiyenin tanımı, harfleri ve tasnifi esas alınarak bu alt başlıklar altında incelenmiş ve metinler kafiyenin ele alınışı bakımından mukayese edilerek konu ile ilgili çelişkiler ve benzerliklere dikkat çekilmiştir.

A comparative analysis of rhyme in the rhetoric books of classical Turkish literature

Poetry is described as “measured and rhymed expression” and thus rhythm and rhyme constitute the form of poems in Classical Literature. The condition that an expression should be organized according to rhythm and rhyme in order to constitute a poem secures the place of rhyme in Classical poetry. Rhyme, which is seen as indispensable in Classical poetry that owes much to the Arabic and Persian tradions, is recognized as a discipline in the collective literary tradition, and books or chapters in books of rhetoric are written on it since XVIth century. Poetry is the predominant form in Classical Turkish Literature and the pamphlets and rhyme dictionaries of the period assert the importance of the issue. This paper aims to analyze the concept of rhyme in Classical poetry and how the knowledge of and approaches to rhyme has developed in Turkish Literature. Thus, Turkish texts on rhyme are analyzed in a chronological order focusing on the definition, letters and classification of rhyme. The texts are analyzed comparatively and the similarities and contradictions are indicated.

PDF

___

Ali Cemâleddin, Arûz-ı Türkî, Millet Kütüphanesi- Edebiyat Kısmı No: 307.
AŞICI, Murat, Bünyâd-ı Şi’r-i Ârif, (İstanbul Üniv. Sosyal Bil. Ens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul-1989.
GÜLEÇ, İsmail, Bahrü’l-Ma’ârif’e Göre Edebî Kavramlar, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,) 1997.
GÜRER, Abdulkadir, “Lem’î’nin Kafiye Risalesi: Risaletü’l-Kafiyeti’l- Vâfiye”, Türk Dilleri Araştırmaları, C.17, İstanbul, 2007. s.133-161.
KAHRAMAN, Âlim, “Mehmed Rifat”, TDVİA, C.28, Ankara 2003.
KILIÇ, Hulûsi; YAZICI, Tahsin YETİŞ, Kazım, “Belâgat”, TDVİA, C.5, İstanbul-1992.
KORKMAZ, Ramazan, “Abes-muktebes tartışması ve Servet-i Fünûn’un oluşumu”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.3, Kültür Bak. Yay., İstanbul, 2007.
Mehmed Rif’at, Mecâmi’ü’l-Edeb, Der-saadet Matbaası Bâb-ı Âli, İstanbul 1358.
Muallim Naci, Istılâhât-ı Edebiyye, (Haz. Yekta Saraç), Risale Yay., 2004.
Mütercim Asım, Kamus Tercümesi, İstanbul, 1305, Cild-i Râbi’.
ÖZTÜRK, Erdem Can, Ali Cemâleddin, ‘İlm-i Kavâfî, Sanâyi’-i Şi’riyye ve ‘İlm-i Bedî’ İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, (Bozok Ünv., Sosyal Bil. Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yozgat 2010.
Reşîd, Nazariyyât-ı Edebiyye, İstanbul, 1328.
SARAÇ, M. A. Yekta – ÇİÇEKLER, Mustafa, “Kemalpaşazâde’nin Kâfiye Risâlesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXVIII, 1998, s. 445-477.
SARAÇ, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi- Belagat, Gökkubbe Yay. İst. 2004.
SARAÇ, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi-Biçim Ölçü, Kafiye, 3F Yay., İstanbul, 2007.
SARAÇ, M. A. Yekta, Şeyhülislâm Kemalpaşazâde, Şule Yay., İstanbul, 1999.
Sürûrî, Bahrü’l-Meârif, Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin 455.
“Sürûrî Muslihiddin Mustafa”, Türk Dili ve Edebiyatı Ans., C.8. Dergah Yay., 1998.
ŞAFAK, Yakup, Sürûrî’nin Bahrü’l-Ma’ârif’i ve Enîsü’l-Uşşâk ile Mukayesesi, (Atatürk Ünv. Sosyal Bil. Ens., Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1991.
Şemseddin Sami, Kâmûsu’l-A’lâm, C.5., İstanbul, 1314.
Tahirü’l-Mevlevî, Edebiyat Lûgatı, Enderun Yay.,İstanbul, 1994.
UÇMAN, Abdullah, “Muallim Nâci”, TDVİA, C.30, İstanbul, 2005.
Vahîdü’t-Tebrîzî, Terceme-i Arûz, (Müt. Salâhî Abdullah Uşşâkî), Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi, 6201.