Orta asya Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın parlamento yapılarının karşılaştırmalı analizi

Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın bulunduğu coğrafya şüphesiz dünyanın en stratejik bölgeleri arasında yer almaktadır. Sovyet Rusya’nın bölgedeki hâkimiyeti yaklaşık bir asır sürmüş ve 1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) parçalanmasıyla Orta Asya Cumhuriyetleri, bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Bu makalede SSCB’nin dağılması ile bağımsızlıklarını kazanan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’da devletin yeniden yapılandırılması konusu ve parlamentoların kuruluşuyla ilgili tarihsel süreç incelenmektedir. Bu bağlamda 1991-2012 yıllarını arasını kapsayan dönemde yaşanan gelişmelerin betimlenmesinden çok, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın demokratikleşmesi yönündeki etkiler incelenmektedir. Bölge ülkelerinin demokratik kimliğe kavuşması yolunda öncelikle bu devletlerin bağımsızlık sonrası geçirdikleri siyasi ve anayasal süreç ele alınmıştır. Sonrasında ise bu ülkelerin parlamento yapıları karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Yapılan analiz çerçevesinde parlamentoların yapısı bağlamında seçim süreçleri, seçilme şartları, seçilenlerin nitelikleri gibi ana konulara değinilmiştir. Bu ülkelerde parlamenter rejimin sıkıntıları da aktarılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede parlamenter sistemlerin genel özellikleri ve bu sistemlere özgü avantaj ve dezavantajlar anlatılmaktadır.

Comparative analysis of structures of the parliament of the central asian republics and Azerbaijan

Central Asian Turkic Republics and Azerbaijan's geography is undoubtedly one of the world's most strategic regions. In this article, reconstruction of state and parliamentary system in the Central Asian Turkic Republics and Azerbaijan which got their independence as a result of the disintegration of Union of Soviet Socialist Republics (USSR) in the year 1990 is examined. As such, rather than describing the developments that took place in the country between 1991 and 2012, it looks at the impact of these developments in terms of democratization in Central Asian Turkic Republics and Azerbaijan. Thus, primarily the time span of these states after their indepences was examined. Then, the parlimentary system of these states were compared and analyzed. Issues such as election processes, election conditions, the characteristics of the candidates, were analyzed with respect to parlimentary. In this contextgeneral characteristics of parliamentary systems are described together with the advantages and disadvantages of these systems.

PDF

___

ALKAN, Haluk, “Kırgızistan’da 2010 Anayasası ve Yeni Siyasal Rejim”, Avrasya Analiz, No:1, Ankara, Sonbahar 2010, s.4-16.
ALKAN, Haluk, “Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallaşma Süreci: Geçen Yirmi Yılın Bir Bilançosu”, Bilig, LXI, Ankara, Bahar 2012, s. 1-30.
ANDERSON, John “Constitutional Development in Central Asia”, Central Asian Survey, No:16-3, 1997, s. 301- 320.
AYDOĞDUYEV, Muhammed, “Türkmenistan”, Türkler Ansiklopedisi, C.XIX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 720-737
AZERBAYCAN ANAYASASI, http://www.ajb.az/site/konstitusiya.pdf., Erişim: 13.5.2012.
BÜLBÜL, Mahmut, “Kazakistan Cumhuriyetinde Yasama ve Yürütme Fonksiyonu”, Yasama Dergisi, No: VIII/1, Ankara, 2008, s.65-101.
CUMMİNGS, Sally. N., “Introduction: Power and Change in Central Asia”, Power and Change in Central Asia, (Ed. S. N. Cummings), London, Routledge Publications, 2002, s. 1-20.
DPT, Dünyada Küreselleşme ve Bölgesel Entegrasyonlar (AT, NAFTA, PASİFİK) Ve Türkiye (AT, EFTA, KEİ, Türk Cumhuriyetleri, İslam Ülkeleri, ECO) İlişkileri ÖİK: Türkiye-Türk Cumhuriyetleri İlişkileri Raporu Özeti, DPT Yayınları, Ankara, 1995.
GASIMOV, Musa, “Azerbaycan Cumhuriyeti”, Türkler Ansiklopedisi, C.XIX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 121-147.
GÖNENÇ, Levent, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XLVII/1-4, Ankara, 1998, s.185-220.
HAUSMANN, Ricardo, TYSON Laura, ZAHİDİ, Saadia D., The Global Gender Gap Report 2011, World Economıc Forum Press, 2011.
http://www.ipu.org/pdf/publications/wmnmap12_en.pdf. Erişim:18.6.2012.
İBA, Şeref, “Kırgızistan’ın Anayasa Serüveni ve Jogorku Keneş”, TİKA Avrasya Etüdleri, No:XXXVI/2, Ankara, 2009, s. 47-62.
İNCİOĞLU, Nihal, “Toplumsal Bölünmeler ve Siyasi Güçler”, Bağımsızlığın İlk Yılları: (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, ve Türkmenistan), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994, s.105-142.
KAZAKİSTAN ANAYASASI, http://www.parlam.kz/en/constitution. Erişim: 13.5.2012.
KAZIMLI, Elnur, “Azerbaycan Anayasasında Temel Hak ve Özgürlükler”, TİKA Avrasya Etüdleri, XXIX-XXX, Ankara, 2006, s. 191-205.
KHAİRMUKHANMEDOV, Nurbek, Ulus-Devlet Bağlamında Orta Asya Cumhuriyetlerinde Siyasal ve Hukuksal Değişim, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Genel Kamu Hukuku) Anabilim Dalı Doktora Tezi), Ankara, 2008.
KIRGIZİSTAN ANAYASASI, http://www.legislationline.org/search/ runSearch/1/key/ kyrgyzstan+ constitution/rows/10. Erişim: 13.5.2012.
KOZIBAEV, Manas K.–MAJİTOV, Sattar F., “Kazakistan Cumhuriyeti”, Türkler Ansiklopedisi, C.XIX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 322- 338.
LIJPHART, Arend, Demokrasi Motifleri, (Çev. Güneş Ayas-Utku Umut Bulsun), Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2006.
ÖZBEKİSTAN ANAYASASI, http://www.arbuz.com/Umid/Main/Uzbekistan/ Constitution/ html, Erişim: 13.5.2012.
ÖZDOĞAN, Günay Göksu, “Uzlaşmanın Dinamikleri”, Bağımsızlığın İlk Yılları: (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, ve Türkmenistan), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994, s.25-103.
SARAY, Mehmet, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
SARI, Yaşar, “Kırgızistan’da İktidarın El Değiştirmesi: Akayev ve Bakiyev’in Düşüşü”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, V/9, Ankara, 2010, s.27-47.
TİKA, Özbekistan Ülke Raporu, TİKA Yayınları, Ankara, 2009.
TİKA, Ülkelerin Anayasaları, TİKA Yayınları, Ankara, 1999.
TURAN, Erol – ÇEVİK, Savaş, “Devletin Kurumsal Dönüşümü: Orta Asya Cumhuriyetleri Perspektifinden”, Bilig, XLI, Ankara, Bahar 2007, s.205-224.
TÜRKMENİSTAN ANAYASASI, http://www.legislationline.org/search/ runSearch/1/key/turkmenistan +constitution/rows/10. Erişim: 13.5.2012.
YAVAŞGEL, Emine, Temsilde Adalet ve Siyasal İstikrar Açısından Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum, , Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2004.
YILDIZ, Nurçin, “18 Ağustos 2007 Kazakistan Parlamento Seçimleri ve Nazarbayev'i Anlamak”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, II/4, Ankara, 2007, s.173-202.
Ülke Parlamentoları İnternet Siteleri:
http://www.meclis.gov.az/,
http://www.parlam.kz/,
http://www.kenesh.kg/,
http://www.turkmenistan.gov.tm,
http://www.parliament.gov.uz/