Phrygler Dinsel Mekânlarını Nasıl Koruyordu? Midas Vadisi Kaleleri

Dağlık Phrygia Bölgesi’nde yer alan derin vadiler, yüksek ve dik tüf kayalıkları ile korunaklı bir set oluşturmaktadır. Bu vadilerden Yazılıkaya/Midas Vadisi’nde Phryg Dönemi’ne tarihlenen 5 adet kale yerleşmesi bulunmaktadır. Ulaşılması güç, yüksek tepelerin üzerindeki kayalık alanlarda, vadilerin girişçıkışlarını kontrol edebilecek noktalarda yer alan kalelerin etrafı tarım ve ormanlık arazilerle çevrilidir. Bu kalelerin tümü Midas Kale’ye ulaşan yol güzergâhı üzerinde olup, birbirlerine yakın mesafede konumlanmışlardır. Böylece yol güzergâhı kalelerden rahatlıkla kontrol edilebilmektedir. Vadide bulunan kalelerde (Akpara, Gökgöz, Pişmiş, Kocabaş, Yazılıkaya/Midas Kale) ana kayanın işlenmesiyle oluşturulan mekânlar, silolar, sarnıçlar, merdivenlerle birbirlerine bağlanan yaşam alanlarına ait mekânlar, bazı kalelerin çevresindeki, kayalıklarda, farklı dönemlere tarihlenen kaya mezarları da yer alır. Bu yaşam alanlarına dair mimari kalıntıların yanı sıra bazı kalelerde ve kalelerin çevresinde dinsel uygulamalar için yapılmış, kült anıtları bulunmaktadır. Bunlar, Phryglerin M.Ö. 1200’lerde Thrakia’dan Anadolu’ya geldiklerinde, Anadolu’daki ana tanrıça inancını benimseyerek adeta tek tanrı olarak inandıkları Matar, Matar Areyastin, Matar Kubileya için yapmış oldukları küçük ve anıtsal boyutlardaki fasad, altar ve nişlerden oluşan kült anıtlarıdır. Bu anıtlar, doğada hazır bulunan ve kolay işlenebilen tüf kayalıklar kullanılarak, yerleşim alanlarının girişlerinde, yüksek yerlerde, su kaynakları yakınında ve tarla kenarlarında, bazen de kalelerin girişlerinde, berekete, bolluğa ve korunmaya yönelik ritüel eylemler için yapılmıştır. Bu çalışma ile vadide bulunan kaleler ve bu kalelerin Phryglerin dinsel alanı olarak görülen Yazılıkaya/Midas Kale ayrıntılı olarak irdelenecektir.

How did the Phrygians Protect Their Religion Spaces? The Fortresses of Midas Valley

With its deep valleys and steep tufa rockwork, the Highlands of Phrygia Region is protected in itself. Of these valleys, the Yazılıkaya/Midas Valley located approximately 70 kilometers south of Eskisehir is home to five fortress settlements dated to the Phrygian Period. Perched atop inaccessible rocky hills, the fortresses built-in position to control entrance and exit to the valleys were surrounded by forest and agricultural land. All of these fortresses were located along the route heading to Midas Fortress and were positioned close to one another. Thusly, transport along the route could be easily controlled from these forts. In addition to the bedrockcarved residences, silos, cisterns, and living spaces connected with stairs or ladders of the fortresses found in this valley (Akpara, Gökgöz, Pişmiş, Kocabaş, Yazılıkaya/Midas), some of the rockwork surrounding the fortresses are also home to rock-cut tombs of varying periods. Along with architectural remains belonging to these living spaces, there are also cultic monuments built for religious practices in or around some of these fortresses. These consist of fairly small and monument-sized facades, altars, and niches built in honor of the mother goddess Matar, Matar Areyastin, Matar Kubileya who the Phrygians embraced to the point of believing her to be the single, unrivaled deity after they migrated from Thrace to Anatolia in the 12th century BCE. These monuments were built using the easily-carved volcanic tufa found in nature and placed at the entrances to settlements, in high places, near sources of water and alongside fields, and at times at the entrance to fortresses to be used in ritual practices meant to protect and bring fertility and plenty. In this paper, we’ll discuss the fortresses in this valley and what can be described as a religious sanctuary of the Phrygians living in these fortresses: the Yazılıkaya/Midas Fortress.

PDF

___

Plinius, (1947), Naturalis Historia, (Çev.: H. Rackham), (Loeb).
Strabon, (1987), Coğrafya Anadolu: Kitap: XII-XIII-XIV, (Çev.: Adnan Pekman).
Stephanus Byzantinos, (1840), Etnicorum que supersunt, (Ed. A. Meineke).
Herodotos, (1991), Herodot Tarihi, (Çev. M. Ökmen).
Ayday, C. ve Göktan, R.M. (1990). “A Preliminary Engineering Geology Study Directed To The Conservation Of Midas Monument”, International Earth Sciences Congress On Aegean Regions, 1, (Edit. M.Y. Savaşcın ve A. H. Eronat), 102-108.
Ayday, C. ve Göktan, R.M. (1993). “Yazılıkaya (Midas) Anıtı Civarında Gözlenen Kaya Blok Devrilme ve Kayma Mekanizmaları”, Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 8, (Edit. Tuncay Ercan ve Sefer Örçen, 155-159.
Barth, H. (1860). Reise von Trapezunt Durch die Nördliche Hälfte Klein-Asiens nach Scutari im Herbst 1858. Gotha: Justus Perthes.
Belke, K.-Mersich, N. (1990), TIB 7. Phrygien und Pisidien, Viyana, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Berndt, D. (2002), Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobene Stätte im Anatolischen Hochland, Mainz Am Rhein, Verlag Philipp von Zabern.
Chaput, E. (1941), Phrygie. Exploration Archéologique I. Géologie et Géographie Physique, Paris, İstanbul Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü.
Çambel, H. (1948), “Pişmiş Kale Kazısı”, Türk Tarih Kongresi, Sayı: III, TTK Basımevi, 586–587.
Çambel, H. (1952), “Frikya’da, Midas Şehri Yanında Bulunan Prehistorik Mezar”, Türk Tarih Kongresi, Sayı: IV, TTK Basımevi, 228-229.
De Laborde, L. (1938), Voyage de L'Asie Mineure par Messeurs Alexandre de Laborde, Becker, Hall, et Léon de Laborde.
Erikan, F. (2019), “Yeni Buluntularla Yazılıkaya/Midas Vadisinde Yontmataş Buluntulara Dair İlk Gözlemler”, Arkeoloji Dergisi, XXIV, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, 23- 34.
Frankovich, G. (1990), Santuari e Tombe Rubestri dell’antica Frigia e un’indagine Sulle Tombe Della Licia, L’erma di Bretschneider.
Gabriel, A. (1948), “Frikya’da Midas Şehri Kazıları”, IV. TTK, 225-227.
Gabriel, A. (1952), “Frikya’da Midas Şehri Kazıları”, Türk Tarih Kongresi, Sayı: IV, TTK Basımevi, 225-228.
Gabriel, A. (1965), Phrygie Exploration Archeologique.
Haspels, C.H.E. (1948), “Phrygia’da Midas’ın Kentinde Yapılan Kazılar”, Belleten, Sayı: III, TTK Basımevi, 535-537.
Haspels, C.H.E. (1971), The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments. Princeton.
Haspels, C.H.E. (1981), “Midas Şehri Kazısı”, Belleten, XLV/II, Sayı:178, TTK Basımevi, 1-5.
Henrickson, R.C. (1994), “Continutiy and Discontinuity in The Ceramic Tradition of Gordion During The Iron Age”, Anatolian Iron Ages 3. A. Çilingiroğlu–D. French, (Ed.), The British Institute of Archaeology at Ankara, 95-131.
Kealhofer, L.-Grave, P.-Voigt, M.M. (2019), “Dating Gordion: The Timing and Tempo of Late Bronze and Early Iron Age Political Transformation”, Radiocarbon, Vol 61, Nr 2, 2019, 495- 514. https://doi.org/10.1017/rdc.2018.152
Kortanoğlu, R.E. (2008), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları, Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Körte, G. – A. Körte, (1904), Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. JDAI Erganzungsheft V,.
Leake, W.M. (1824), Journal of a Tour in Asia Minor. https://doi.org/10.1017/CBO9780511751097
Mordtmann, A.D. (1925), Anatolien Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien (1850-1859), Hannover.
Naumann, F. (1983), Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst. Istanbuler Mitteilungen, supp. 28. Tübingen.
Özçatal, M.F. (1992), “Yazılıkaya, Uluçayır ve Karasakaltekke Kazı, Onarım ve Çevre Düzenleme Çalışmaları”, II. MKKS, 209-232.
Özçatal, M.F. (1993), “Gerdekkaya ve Yazılıkaya’da 1991 Yılı Çalışmaları”, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara Üniversitesi Basımevi, 419-439.
Perrot, G.-Chipiez, C. (1977), History of Art in Phrygia, Lydia, Caria and Lycia, Longwood Pres,.
Polat, Y. (2009), “Dağlık Phrygia Bölgesi Yerleşim Tiplerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile İncelenmesi”, Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, (Ed. Çabuk, A. ve Alanyalı, F.), Anadolu Üniversitesi Yayınları, 104-118.
Polat, Y.-Altan, M. (2012), “Yazılıkaya-Midas Vadisi’nde Bulunan Kalelerin Konumsal İlişkilerinin 2 ve 3 Boyutlu Modellenmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir, 12/1, 131-142.
Prayon, F. (1987), Phrygische Plastik. Tübingen.
Radet, M.G. (1895), “En Phrygie Rapport Sur Une Mission Scientifique en Asie Mineure”, Nouvelles Arrchives, VI, Paris, 425–594.
Ramsay, W.M. (1882), “The Rock Necropolies of Phrygia”, JHS, III, London, 1- 68. https://doi.org/10.2307/623525
Ramsay, W.M. (1888), “A Study of Phrygian Art I”, JHS, IX: 350-382, London. https://doi.org/10.2307/623681
Roller, L.E. (1999), Ana Tanrıça’nın İzinde, (Çev. B. Avunç), Homer Kitabevi.
Roller, L.E. (2012), “Frig Dini ve Kült Uygulamaları/Phrygian Religion and Cult Practise”, Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, (Ed. Taciser Tüfekçi Sivas ve Hakan Sivas) Yapı Kredi Yayınları, 202-233.
Steuart, J.R. (1842), A Description of Some Ancient Monuments With Inscriptions Still Existing in Lydia and Phrygia Several of Which are Supposed to be Tombs of the Early Kings, London.
Talbert A.-Richard, J. (2000), Barrington Atlas of The Grek and Roman World Map by Map Directory, Volume: II, Princeton University Pres.
Tamsü Polat, R. (2010), “Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve Bir Tipoloji Önerisi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1, 203-222.
Tamsü Polat, R. (2018), “Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kaya Mezarları”, OLBA XXVI, 261-284.
Tamsü Polat, R.-Polat, Y. (2018), “Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Araştırmaları”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, sayı: 44, 46-55.
Tamsü Polat, R.-Polat, Y.-Sancaktar, H.-Yürük, M.B. (2019), “Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Yüzey Araştırması 2017”, AST, 36/3, 261-278.
Texier, C. (1839), Description de 1'Asie Mineure, faite par ordre da gouvernement Français, De 1833 Al837, I.
Tüfekçi Sivas, T. (1999), Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Kaya Anıtları, Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Tüfekçi-Sivas, T. (2003), “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri 2001 Yılı Yüzey Araştırması”, 20. AST II, 285-298.
Tüfekçi-Sivas T. –Sivas, H. (2003), “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması, Arkeolojik Envanter Raporu”, TÜBA-TÜKSEK 1, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi, 2- 32. https://doi.org/10.22520/tubaked.2003.0001
Tüfekçi Sivas, T. (2012), “Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti/Phrygians Valleys and Sacret Yazılıkaya-Midas City”, Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, (Ed. Taciser Tüfekçi Sivas ve Hakan Sivas) Yapı Kredi Yayınları, 112-161.
Voigt, M.M. (2012), “The Unfinished Project of the Gordion Early Phrygian Destruction Level”, The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. C. Brian Rose (Ed.), Philadelphia, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 67- 300. https://doi.org/10.9783/9781934536599.67
von Diest, W. (1898), Von Tilsit nach Angora. Forschungsreise zweier preufsischen Stabsoffiziere im Frühjahr1896. Gotha: Justus Perthses.
von Reber, F. (1897), “Die phrygischen Felsendenkmäler: Untersuchungen über Stil und Entstehungszeit”, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften, XXI/III, 531-598.

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ