Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk At Yarışı Deneyimleri: Bucalı Atçılar ve Yarışseverler

Osmanlı İmparatorluğu topraklarında, bilinen Batılı anlamda ilk düzenli at yarışları 1856 yılında Buca’da koşulmuştur. İzmir-Aydın Demiryolu inşaatının başladığı sene, bu vesileyle koşulan ilk yarışlar, ticari faaliyetler yürütmek amacıyla bölgeye gelen Avrupalılar tarafından düzenlenmiş, İzmir ve çevresinin yerel halkı ise başlangıçta yılda bir kez düzenlenen fakat takip eden yıllarda sayısı artan bu etkinliğe büyük ilgi göstermiştir. Yüzyılın son çeyreğine kadar yabancıların ve imparatorluğun gayrimüslim tebaasının at sahibi ve jokey olarak katılabildikleri etkinliğe Müslüman tebaa yalnızca izleyici olarak alınmış, 1880’ler itibariyle onlar da atlarını koşturmaya başlamıştır. At yarışlarının Buca’da başlamasının nedeni, İzmir’in imparatorluğun Batı dünyasına açılan önemli bir kültür ve ticaret kenti olmasına dayanır. Burada yaşayan Levantenlerin ve yabancı yatırımcıların, kent yaşamına kazandırdıkları sosyal-kültürel faaliyetlerden biri olan at yarışları, kentin ve çevre yerleşimlerin ahalisi için yenilikçi ve ilgi çekici bir etkinlik olarak kabul görmüş, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz kente yaptıkları ziyaretlerde at yarışlarıyla yakından ilgilenerek Müslüman tebaanın da katılımını teşvik edici girişimlerde bulunmuşlardır. 19. yüzyılda Buca’da başlayan yarışlar, padişahlardan da gördüğü ilgiyle, İstanbul Kağıthane’de düzenlenen yarışlara ve Dersaadet Jokey Kulübü-Cemiyet-i Sipahiye’nin kuruluşuna doğrudan etki etmiştir. Günümüzde, Buca’daki Şirinyer Hipodromu’nda koşulan at yarışları, yaklaşık bir buçuk asır önce başlayan bu periyodik etkinliğin devamı olup, İzmir’in ülkenin en eski ve köklü atçılık kentlerinden biri olma özelliğini yaşatmaktadır. Bu çalışma, imparatorluk çatısı altında yaşayan Batılıların ve Levantenlerin Tanzimat ve Islahat Fermanlarıyla elde ettikleri ayrıcalıklar vesilesiyle ilk tohumlarını attıkları bir yüzyılı aşkın sportif, kültürel ve eğlence odaklı etkinliğin hangi koşullar altında ortaya çıktığını araştırmayı hedeflemektedir. Çalışma, araştırmacının YTÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü’nde Türkiye’de At Yarışlarının Etnografik Tarihi başlıklı doktora tez çalışması kapsamında, Türkiye Jokey Kulübü arşivinde, ilgili kurum arşivlerinde ve süreli yayın veritabanlarında yapılan arşiv taramalarında ulaşılan bilgi-belgeyle desteklenmiştir.

The First Horse Racing Experiences in the Ottoman Empire: Horse Breeders and Bookmarkers of Buca

The first modern horse racing meeting in Ottoman Empire dates back to 1856. This meeting held in Buca (İzmir) was organised by the Levantine entrepreneurs living in the neighborhood to celebrate the beginning of the construction of İzmir-Aydın Railway. The local people of İzmir showed much interest in this organization since its beginning. Until 1880s, only foreigners and non-muslim subjects of the empire could attend in the organization as breeders and jockeys. However during the last quarter of the 19th century, the muslims also began to register their horses in the courses. The reason why these meetings took root in Buca is the geographic and commercial aspects of İzmir where Ottoman and European cultures meet for centuries. Modern horse racing was one of the socio-cultural values that Levantine people and foreign merchants brought in daily life of İzmir. The Ottoman Sultans Abdülmecid and Abdülaziz paid much attention to the races when they visited the city and both of them tried to facilitate the entegration of muslim subjects into the organization. These first races held in Buca have important effects on the beginning of horse races in Kağıthane (İstanbul) and the establishment of the Ottoman Jockey Club. Today’s races in İzmir is the continuation of this periodical organization started in the mid 19th century. On the other hand, İzmir is one of the oldest horse breeding cities of Turkey thanks to this initiative dating to 1856. This research aims to reveal the circumstances in which this centenary sportive, cultural and entertaning organization took root in Buca by the Levantines and foreign people living around. The paper is a part of a dissertation named “The Ethnographic History of Horse Racing in Turkey” which continues in the Department of Atatürk Principles and History of Revolution in Yıldız Technical University and is fed by the documents from The Jockey Club of Turkey Archive and some other related databases.

PDF

___

Atabeyoğlu, C. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: İletişim Yayınları.
Beyru, R. (2000). 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Beyzatlar, M. A. (2010). The Impact of Railway Infrastructure on Economic Growth and Population in Turkey. Yayımlanmamış yükseklisans tezi, TC Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Birol Akkurt, H. ve Avcı Özbaran, F. (2010). “Modernist Konut Üretiminin Merkez Dışı Yayılımı: İzmir - Buca Örneği”. Mimarlık Dergisi (353) www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=367&RecID=2393 (erişim tarihi: 07.12.2019)
Buca Belediyesi. “Tarihçe”. www.buca.bel.tr/Buca-Hakkinda/1/tarihce/buca.html (erişim tarihi: 07.12.2019)
Davison, R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876: Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Reform Hamlesinin En Önemli Yılları. (Çev.) Orhan Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Derbi, (02.08.1949), “Sedat Evliyazade”, 4(156).
Dinçer, F. ve Yaşar, A. (2002). “Osmanlı Döneminde Atlı Sporlar”. Türkler Ansiklopedisi. Cilt 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Gallica – Bibliotheque National de France. “Map of the Ottoman Railway From Smyrna to Aidin, 1860”. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b53029398c/f1.item.zoom (erişim tarihi: 07.12.2019)
Güleç, E. (1996). Türk Arap Atı. Ankara: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
Güneş, G. (2005). “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla İzmir’de Futbol”. Toplumsal Tarih (142). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
İzmir ve Havalisi Asarıatika Muhipleri Cemiyeti. (1934). İzmir Rehberi (XI). İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
Karavasilis, N. (2010). The Whispering Voices of Smyrna. Pittsburg: Dorrance Publishing.
Kaya, K. (2007). “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. 26(41). http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/938/11688.pdf (erişim tarihi: 07.12.2019)
Kısakürek, N. F. (2003). At’a Senfoni. 3. Baskı. İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
Kidd, W. “MacAndrews & Forbes and the Forbes Family”. Levantine Heritage. www.levantineheritage.com/forbes-history.html (erişim tarihi: 07.12.2019)
Kurmuş, O. (1982). Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi. Ankara: Savaş Yayınları.
Levantine Heritage (2019a). “A Brief History of the Fidaos”- Levantine Diary Selections. www.levantineheritage.com/diaries.html (erişim tarihi: 07.12.2019)
Levantine Heritage (2019b). “A potted history of the Aliotti family in the Levant”. www.levantineheritage.com/testi77.htm (erişim tarihi: 07.12.2019)
Levantine Heritage (2019c). “A record of the origin and history of the Giraud and Whittall families of Turkey by Edmund H. Giraud”. www.levantineheritage.com/book1.htm (erişim tarihi: 07.12.2019)
Levantine Heritage (2019d). “Paterson family”. www.levantineheritage.com/paterf.htm (erişim tarihi: 07.12.2019)
Levantine Heritage (2019e). “Updating the Whittalls of Genealogy in 1996 and Organizing the Reunion of 1999”. www.levantineheritage.com/pdf/Updating-the-Whittalls-of-Turkeygenealogy-in-1996-Betty-McKernan.pdf (erişim tarihi: 07.12.2019)
Mansel, P. (2010). Levant: Splendour and Catastrophe on the Mediterranean. New Haven and London: Yale University Press.
Milliyet, (28.05.2012), “Ne Türk’üz ne de Avrupalı”. www.milliyet.com.tr/-ne-turkuz-ne-deavrupali--gundem-1545857/ (erişim tarihi: 07.12.2019)
Oban Çakıcıoğlu, R. (2006). İzmir’in Eski Kentsel Dokusunun Korunması ve Turizm Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. TC Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Oban Çakıcıoğlu, R. (2007). “Levanten Kavramı ve Levantenler Üzerine Bir İnceleme”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (22). http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/379/369 (erişim tarihi: 07.12.2019).
Öndeş, O. (2015). Modalı Vitol Ailesi. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
Özer, M. H. (2015). “Türkiye’de Devletçi İktisat Politikaları Çerçevesinde Yabancı Sermayeli İktisadi Teşekküllerin Millileştirilmesi ve Ekonomiye Yansımaları (1930-1939)”. E-Journal of New World Sciences Academy. 3C0126, 10(1). NWSA ID: 2015.10.1.3C0126. http://dx.doi.org/10.12739/NWSA.2015.10.1.3C0126
Özgentürk, N. (ty). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e At Sevdası. İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
Pamuk, Ş. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. 4. Baskı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Rees, Tom. Merchant Adventurers in the Levant. Talbot Publishing, 2003. Levantine Heritage. www.levantineheritage.com/testi46.htm (erişim tarihi: 07.12.2019)
Sarıbey Haykıran, A. (2013). Aydın Vilayeti’nde Çiftlikler (1839-1918). Yayınlanmamış doktora tezi. TC Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Son Dakika, (18.09.2009), “TCDD 23 Eylül’de 153. Yaşına Giriyor”. www.sondakika.com/haber/haber-tcdd-23-eylul-de-153-yasina-giriyor/ (erişim tarihi: 07.12.2019)
Şenel, O. ve Ata, Y. (2014). “Türkiye’de Protestan Müziği: İzmir Buca Baptist Kilisesi Örneğinde Müzik ve İbadet”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7(32). www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi32_pdf/8diger_sosyalbilimler/senel_onur_yaseminat a.pdf (erişim tarihi: 07.12.2019)
TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dosya No: 282. Gömlek No: 28.
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Buca”. www.izmirkulturturizm.gov.tr/EN,110151/buca.html (erişim tarihi: 12.07.2019)
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Buca” www.izmirkulturturizm.gov.tr/TR,77445/buca.html (erişim tarihi: 07.12.2019)
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. “Sirkeci Garı’nın Tarihçesi”. www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44028/istanbul-tcdd-istanbul-sirkeci-garidemiryolu-muzesi.html (erişim tarihi: 07.12.2019)
Toprak, Z. ve Karakurt A. (2009). “Türkiye’de Yabancı Mezarlıkları ve Küresel İlişkiler Ağında Stratejik Gelişmeler: İzmir İçin Bir Yaklaşım”. Yönetim Bilimleri Dergisi (7:1). http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/860/Zerrin_Toprak_ Makale.pdf?sequence=1&isAllowed=y (erişim tarihi: 07.12.2019)
Türkiye Jokey Kulübü. “William Giraud Koşusu’nu Extra Power kazandı”. www.tjk.org/TR/map/News/Page/15528 (erişim tarihi: 07.12.2019)
Uyanık, E. (2017). “Levantenlerin Buca’nın Sosyo-Ekonomik Hayatına Etkileri”. Dokuz Eylül Buca’yı Konuşuyor: Dünden Bugüne Buca. (Ed.) Hasan Çukur ve Raziye Çakıcıoğlu Oban. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Üyken, N. (2000). Türkiye Jokey Kulübü Tarihçesi (50. Yıl). İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
Yeni Asır, (16.11.2010), “Aranızdan Ayrılsam da Yüreğim Hep Türkiye’de”. www.yeniasir.com.tr/hayatinicinden/2010/11/17/aranizdan_ayrilsam_da_yuregim_hep_tur kiyede (erişim tarihi: 07.12.2019)

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ