ANADOLU GÜRCÜ DİNİ MİMARİSİNDE CEPHE DÜZENLEME TEKNİKLERİ (OŞKI MANASTIR KİLİSESİ ÖRNEĞİ)

Tarihi kaynaklara göre “Tao-Klarceti” olarak bilinen ve genel olarak; Artvin, Erzurum, Ardahan ve Kars illerini kapsayan bölgede, başta Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) olmak üzere, İran (Pers-Sasani) ve daha sonra da Gürcü Bagratlı Hanedanlığı’nın (8-14. yy.) hâkimiyet kurduğu ve bunu mimari ve sanat alanında da görünür kıldıkları gözlenmektedir. Hıristiyanlığın bölgeye yayılmasından sonra, bölgede kültürel doku belirginleşmiş ve Bagratlılar döneminde Tao-Klarceti’de inşa edilen anıtsal yapılar, günümüze önemli bir kültürel miras olarak kalmıştır. Bagratlı dönemine tarihlenen birçok manastır ve kilise yapısının mevcut olduğu çeşitli araştırma ve yayınlarla bilinse de; bu yapılarda dikkat çeken ve özgün bir üslupla öne çıkan taş süslemelerin teknikleri ve uygulama yöntemleri konusunda sınırlı çalışmaların olduğu görülmektedir. Bu makalemizde, Tao-Klarceti’de bulunup Bagratlı dönemine tarihlenen ve günümüze kadar sağlam gelebilmiş önemli yapılardan biri olan Öşki Manastır Kilisesi örneğinde dönemin taş bezeme teknikleri ve uygulama yöntemleri konusu incelenmiştir. Kilisenin çeşitli cephelerinde yer alan ve yapım tekniği olarak farklılık gösteren taş süsleme örnekleri incelenmiş ve bu örneklerden yola çıkarak yapıda kullanılan bezemeler sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Oşki Kilisesi’nin süsleme programında kullanılan taş bezemeler; biçim, teknik ve uygulanış yerleri açısından Tao-Klarceti Bölgesi’ndeki Orta Çağ Gürcü dini mimarisi taş bezeme geleneğinin en yoğun ve zengin örneklerinden oluşmaktadır. Manastır, kilisesinin boyutları, plan tipi, cephe ve kasnak düzenlemesi ile mimari bezemeleri açısından Anadolu Orta Çağ Hristiyan sanatında ön plana çıkmaktadır.

FACADE ARRANGEMENT TECHNIQUES IN GEORGIAN RELIGIOUS ARCHITECTURE IN ANATOLIA (THE CASE OF OSHKI MONASTERY CHURCH)

In the region which is known as "Tao-Klarjeti" according tohistorical sources and generally covers Artvin, Erzurum, Ardahan andKars provinces, it is observed that Iran (Persian-Sassanid), especiallyEastern Roman Empire (Byzantine), and then the Georgian BagrationiDynasty (8-14th century) established dominance and also made it visiblein the field of architecture and art.After the spread of Christianity to the region, the cultural texturein the region became evident and the monumental buildings built in TaoKlarjeti during the Bagrationi period have reached the present day as animportant cultural heritage. Although the availability of manymonasteries and churches dating back to the Bagrationi period areknown through various studies and publications, it seen that there arelimited studies on the techniques and application methods of stonedecorations that stand out in these buildings and come to the forefrontwith their original style.In this article, stone decoration techniques and applicationmethods of the period were examined in the case of Oshki MonasteryChurch which is one of the important structures that are located in TaoKlarjeti and dated back to the Bagrationi period and have survived untiltoday. Stone decoration samples that are on various facades of thechurch and differ in construction technique were examined, and it wasattempted to classify the decorations in the building based on thesesamples. The stone decorations used in the ornamentation program of theOshki Church consist of the most intense and rich examples of theMedieval Georgian architecture stone decoration tradition in the TaoKlarjeti region in terms of form, technique and application areas. Themonastery comes to the forefront in the Christianity art in MedievalAnatolia in terms of the church's dimensions, plan type, facade andpulley arrangement and architectural decorations.

PDF

___

Aladashvili, N., 1977. Architectural Decoration in Georgia (Figurative Reliefs of the 5th-19th Centuries), (Russian) Moscow.
Aytekin, O., 1999. Ortaçağdan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler, Ankara.
Aytekin, O., 2018. Taşların Hikayesi 2007-2016 Şavşat Kalesi Kazı Çalışmaları, Ankara.
Bayram, F., 2006. “Erzurum’daki Gürcü Mimarisi”, IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Erzurum, pp. 100.
Bayram, F., 2005. Artvin’deki Gürcü Manastırlarının Mimarisi, İstanbul.
Buğrul, H. 2017. “An Evaluation on Ram-Shaped Tombstones with Model Chapels on their Back in Tbilisi, Georgia” Journal of Current Researches on Social Sciences, Vol, 7, 3, 1-14.
Djobadze, W., 1992. Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet’i, And Şavşet’i, Stuttgart.
Djobadze, W., 1978. “The Georgian Churches of Tao-Klarjet’i: Construction Methods and Materials (IX to XI Century)”, Oriens Christantianus, 62, ss. 114-134.
Eroğlu, Ö., 2013. Plastik Sanatlar Sözlüğü, Rölyef Mad. İstanbul.
Gündoğdu, H., Bayhan Ahmet A., ARSLAN M., 2010. Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Erzurum.
Helvaci, C.- Erkül F., 2001. Volkaniklastik Kayaçlar (Oluşumu, Genel Özellikleri ve Sınıflaması), İzmir.
Işler, B., 2006., “Öşk Vaftizci Yahya Kilisesi’nde Ortaya Çıkarılan Süslemeli İki Taş”, IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Erzurum, ss. 269.
Işler, B., 2010., “Gürcü ve Bizans Kiliselerinde On Birinci ve On Üçüncü Yüzyıllar Arasına Tarihlenen Ek Mekanlar”, First İnternational Byzantine Studies Symposium, İstanbul, 400-408.
Işler, B., 2011., “Gürcü Dinsel Mimarisinde Bani Tasvirli Taş Kabartmalar” 1. International Conference on The Black Sea Regional Culture, Sinop, p 298-310.
Kadiroğlu, M.- İşler, B., 2003. “Ortaçağ Gürcü Mimarisi 2002 Yılı Yüzey Araştırması”, 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, II. Cilt, Ankara, ss. 97-98.
Kadiroğlu, M., - Işler B., 2010. Gürcü Sanatının Ortaçağı, Ankara. Khostaria, D., Natsvlishvili N., Tumanishvili D., 2012. Master Builders in Medieval Georgia, Tbilisi.
Korkut, T., 2018. Artvin ve Erzurum’daki Gürcü Dini Mimarisinde Süsleme, İstanbul.
Özkan, H., 1996. “Karma Planlı Kiliselere Doğu Anadolu’dan Bir Örnek Öşkvank (Oschki) Kilisesi”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 3, Erzurum.
Özkan, H., 2010. Öşkvank Manastırı, Erzurum.
Sözen, M. - Tanyeli U., 2014. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
Takaşvili, E., 1952, Archaeological Surveys in the South of Georgia in 1917 (Russian) Tbilisi.
Dvali, T. 2009., Oshki, Tbilisi.
Khundadze, T., 2017. “5th - 7 th Century Architectureal Sculpture” Medievel Georgian Sculpture, Tbilisi.
Turani, A.,1993. Sanat Terimleri Sözlüğ ü, İstanbul.
Winfield, D., 1968. “Some Early Medieval Figure Sculpture from North–East Turkey”, Journal of the Warburgand Courtauld Institues, Vol.31, London, ss. 38-39.
Yazar, T., 2018., “Tao-Klarceti Mimarlığında Taş Bezeme”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (Sema) Konya, 303-396.
Yildiz, A. O., et. al., 2003., “Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Doğaltaş Potansiyeli ve Doğaltaş İşletmeciliği ile ilgili Sorunlar”, Türkiye IV. Mermer Sempozyumu (MERSEM 2003), Bildiriler Kitabı, Afyon, ss. 435-448.

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ