KONYA MERKEZ VE İLÇELERİNDE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM YAPILARI

Cumhuriyet’in kurulmasının ardından bir dizi talimatnameyle eğitimin her aşamasını içeren düzenlemeler getirilmiş, düşünsel anlamda yeni bir nesil inşa etme ve eğitimi toplumun her kademesine yayma amacı doğrultusunda ülkenin dört bir yanında eğitim seferberliği yaşanmaya başlamıştır. Anadolu’nun merkezinde yer alan ve uzun yıllar ilim merkezi olma özelliğini koruyan Konya şehrinde söz konusu süreçte aynı amaç doğrultusunda pek çok eğitim yapısı inşa edilmiştir. Konya’da Erken Cumhuriyet Döneminde inşası tamamlanan yapıların büyük çoğunluğunu tip proje olarak Anadolu’nun çeşitli kentlerinde de aynı süreçte inşa edilmiş, strüktür, plan ve tasarım bağlamında birbirini tekrar eden yapılar oluşturmuştur. Şehir merkezinde inşa edilen tip projeler kısa sürede ihtiyaçlar dahilinde ilçelere de yayılmış, özellikle neoklasik cepheler ve simetrik planlar aynı dönemde tamamlanan okul binalarının büyük kısmında uygulanmıştır. Konya şehir merkezinde bulunan tip projelerin dışında ilçelere bağlı köylerde küçük ölçekli okullar, aynı dönem Anadolu’da görülen “ikinci tip proje” ya da “köy okulu projesi” olarak adlandırılan, kurulum sürecinde işlevselliğin başat olduğu eğitim yapılarına örnek oluşturmuştur. Cumhuriyet’in erken dönemlerinde Konya’da, tip proje ve ikinci tip projelerin yanı sıra modern mimariye ait unsurlar taşıyan bir eğitim yapısı da inşa edilerek dönem mimarisi çerçevesinde değerlendirilmesi ve tartışılması gereken önemli örnekler yaratılmıştır. Çalışmada yer verilen yapılar, Konya Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu tarafından farklı tarihlerde tescil edilmiş, günümüze ulaşabilen, ilk inşa amacı “okul” olan yapılardır. Cumhuriyet’in erken dönemlerinde inşa edildiği bilinen Konya Kız Tatbikat Okulu ve Seydişehir Bostandere İlkokulu, koruma kurulu tarafından tescil edilmelerine rağmen geçirdikleri büyük değişim ve özgün özelliklerini neredeyse tamamen yitirmeleri sebebiyle çalışmaya dahil edilmemiştir. Bu çalışmada kısaca Türk eğitim tarihinde yaşanan gelişmelere değinilerek, Konya şehir merkez, ilçe ve ilçelere bağlı köylerinde Cumhuriyet’in ilk on beş yılına tarihlendirilebilecek eğitim yapılarının plan, cephe ve üslup özellikleri bakımından ele alınıp değerlendirilmesi öngörülmüştür.

EARLY REPUBLICAN PERIOD EDUCATION BUILDINGS IN KONYA CENTER AND DISTRICTS

Immediately after the establishment of the Republic, a series of regulations were introduced, including arrangements for all stages of education, and a mobilization of education in all corners of the country in line with the aim of building a new generation of ideas and disseminating education to all levels of society. In the city of Konya, which is located in the center of Anatolia and has preserved its status as the center of science for many years, many educational buildings have been constructed in the process in line with the same purpose. Most of the buildings completed in the Early Republican Period in Konya were constructed in the same process in various cities of Anatolia as a type project and constituted a repetitive structure in terms of structure, plan and design. The type projects that were built in the city center spread to the districts within the shortest period of time, especially the neoclassical façades and symmetrical plans were implemented in most of the school buildings completed in the same period. In addition to the type projects in the city center of Konya, small-scale schools in the villages connected to the districts constituted an example of the educational structures, called “second type project” or “village school project’’ seen in Anatolia at the same period, in which the functionality during the installation process is dominant. In the early part of the Republic, in Konya, an educational structure with elements of modern architecture as well as type projects and second type projects were constructed and important examples were created that should be evaluated and discussed within the framework of period architecture. The buildings included in the study are buildings which were registered by Konya Protection, Application and Supervision Bureau on different dates and whose primary constructional purpose is school. Although the Konya School of Medicine and the Seydişehir Bostandere Primary School, which are known to have been built in the early period of the Republic, were registered by the protection bureu, they were not included in the study because of the great change they have made and the almost complete loss of their original features. In this study, we briefly discuss the developments in the history of Turkish education and evaluate the educational structures that can be dated to the first fifteen years of the Republic in Konya city center, districts and villages connected to the center in terms of plan, facade and style features.

___

  • Akyüz, Yahya (1982), Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982’ye), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.
  • Akyüz, Yahya (2012), Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000-2012, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
  • Arseven, Celal Esad (1931), Yeni Mimari, Agah Sabri Kitaphanesi, İstanbul.
  • Aslanoğlu, İnci (1980), Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, Bilge Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
  • Ayas, Nevzat (1948), Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi Kuruluşlar ve Tarihçeler, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Aygör, E.-Tokay, H. vd. (2010), Konya İl Merkezi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya.
  • Banguoğlu, Tahsin (1987), “Eğitim Birliği Kanunu”, T.C. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yıllığı II, İstanbul, 85-90.
  • Bozdoğan, Sibel (2001), Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, Metis Yayınları, İstanbul.
  • Ceran, Ahmet Şeref (1999), “Milli Mücadeleden Günümüze Konya’da Eğitim Tarihi”, Milli Mücadeleden Günümüze Konya 1915-1965, C.1, T.C. Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya, 257-287.
  • Doğan, İsmail (2009), “Tevhid-i Tedrisat (Öğretimin Birleştirilmesi) Yasası” Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Ansiklopedisi; Atatürk Dönemi (1920-1938), C.2, AKM Yayınları, Ankara, 697-699.
  • Erarslan, Levent (2009), “Yaygın Eğitim ve Halkevleri Uygulaması”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Ansiklopedisi; Atatürk Dönemi (1920-1938), C.2, AKM Yayınları, Ankara, 729-735.
  • Eroğlu, Bahtiyar (2001), “Konya’da Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Eğitim Yapılarından Birkaç Örnek”, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Konya IV, Aralık, 213-224.
  • Fırat, Nurcan (1996), 1900-1930 Yılları Arasında Konya’da Türk Mimarisi, Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
  • Gül, M.- Bayram, A. v.d (2003), Selçuklu’dan Günümüze Konya’nın Sosyo-Politik Yapısı, Konya Emniyet Müdürlüğü Ar-Ge Yayınları, Konya. Karpuz, Haşim (2009), Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya, Cilt I. Cilt II, Cilt III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Kenan, Seyfi (2003), “Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Çözümleme”, Osmanlı Araştırmaları/ The Journal of Ottoman Studies, XLI, 1-31.
  • Kul, Nurşen (2011) , “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları”, Mimarlık, Temmuz, Ağustos, 66- 71. Koçdemir, Kadir, (2009), “Eğitim-Kültür Politikaları (1920-1938)”, Islahattan İnkılaba, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi, AKM Yayınları, 679-684
  • Önder, Mehmet (1952), Konya Maarifi Tarihi, Ülkü Basımevi, Konya.
  • Öner, Göksu Özden (2016), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Konya’da Eğitim Yapıları 1839-1939, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
  • Sakaoğlu, Necdet (2003), Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Semiz, Yaşar (1999), ”Konya’da Yükseköğretimin Tarihçesi” Milli Mücadeleden Günümüze Konya 1915-1965, cilt 1, Konya, 289-315.
  • Sözen, Metin (1984), Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Şanal, Mustafa, (2009), “Milli Mücadele Yılları ve Eğitim”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi 1920-1938, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Cilt 2, Ankara, 675-678.
  • Tan, Nail (2006), Atatürk Dönemi Kültür Kurumlarından Örnekler 1920-1938, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Yalçın, D. Akbıyık, A. v.d. (2012), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 42.00/460 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.00/665 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.01/356 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.11/13 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.01/113 no’lu dosya
  • KUDEB, 42.00/101 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.01/129 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.21/4 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.01/130 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.06/27 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.06/29 no’lu dosya.
  • KUDEB, 42.21/ 12 no’lu dosya.
  • http://www.aksehir.bel.tr (27. 02. 2016)
  • http://atakentortaokulu.meb.k12.tr (01.03.2016)
  • http://gazimkemalioo.meb.k12.tr/ (01.02.2016)