Batı Karadeniz Bölgesi Ağızları ile Eski Anadolu Türkçesindeki Eklerin Ünlü Yuvarlaklaşması Yönünden Karşılaştırılması

Türkçenin tarihîdönemleri içerisinde ünlü yuvarlaklaması yönünden en belirgin dönem Eski Anadolu Türkçesi dönemidir. Eski Türkçede dudak uyumuna bağlı olan ekler dahi Eski Anadolu Türkçesi döneminde ünlülerinin yuvarlaklaşması sebebiyle dudak uyumu dışında kalmıştır. Bu fonetik hadise Eski Anadolu Türkçesinde o denli yaygındır ki dönemin karakteristik özelliği haline gelmiştir. 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı Türkçesi döneminin başlaması ile bu güçlü fonetik hadise azalmaya başlamış; fakat imlâda etksini 18. yüzyıla kadar sürdürmüştür. Tarihîdönem olarak kendisinden önce ve sonra dudak uyumunu bozacak bir yuvarlaklaşma olmayıp bu güçlü fonetik hadisenin Eski Anadolu Türkçesinde görülmesi, Anadolu’da yazı dilini kuran Oğuz boylarının ağız özelliğinden kaynaklanmaktadır. Bugün Anadolu coğrafyasında yaşayan ağızlar, bu tarihîsürecin neticesi olarak bulunur. Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde görülen farklı ağız özelliklerinin her biri, tarihîdönemde bu coğrafyaya yerleşen Oğuz boylarının ağızlarının birer kalıntısıdır. Eski Anadolu Türkçesinin karakteristik özelliği olan yuvarlaklaşma da bugün Anadolu ağızlarında kendini göstermektedir. Bolu, Kastamonu, Zonguldak, Karabük, Bartın, Sinop gibi Batı Karadeniz bölgesini oluşturan yerleşim yerlerinin ağızlarında ünlü yuvarlaklaşması yaygın şekilde görülmektedir. Bu çalışmada Batı Karadeniz bölgesi ağızları ile Eski Anadolu Türkçesindeki ekler ünlü yuvarlaklaşması yönünden değerlendirilecektir. Değerlendirme yapılırken Eski Anadolu Türkçesi merkezealınacaktır. Bu dönemde sürekli yuvarlak ünlülü ve sürekli düz ünlülü kullanılan eklerin Batı Karadeniz bölgesi ağızlarındaki durumları karşılaştırmalı şekilde ortaya konacaktır. Ayrıca Eski Anadolu Türkçesinin kuruluşundaki ağız etkisi hakkında veriler elde edilmeye çalışılacaktır.

Comparing Suffixes in Western Black Sea Region Dialects and Old Natolian Turkish in Terms of Vowel Rounding

The most prominent period in terms of the vowel rounding of the Turkish period is the Old Anatolian Turkish period. Even the annexes related to lip harmony in Old Turkish remained out of lip harmony due to the rounding of vowels in Old Anatolian Turkish period. This phonetic phenomenon is so common in Old Anatolian Turkish that it has become a characteristic feature of the period. With the beginning of the Ottoman Turkish period from the 15th century, this powerful phonetic event began to diminish; but spelling continued its influence until the 18th century. As a historical period, there was not a rounding that would disrupt the harmony of the lip before and after itself, and the fact that this powerful phonetic event was seen in Old Anatolian Turkish stems from the dialectfeature of the Oghuz tribes who established the written language in Anatolia. The dialects living in Anatolia today are the result of this historical process. Each of the different dialect features seen in various regions of Anatolia is a remnant of the dialects of the Oghuz tribes who settled in this geography in the historical period. Rounding, which is the characteristic feature of Old Anatolian Turkish, also manifests itself in Anatolian dialects today. Bolu, Kastamonu, Zonguldak, Karabuk, Bartin, Sinop, such as the settlement of the Western Black Sea region, the vowel rounding of the dialectis widely seen. In this study, Western Black Sea region dialects and Old Anatolian Turkish suffixes will be evaluated in terms of vowel rounding. During the evaluation, Old Anatolian Turkish will be taken to the center. In this period, the consistency of the annexes used in the continuous round vowels and continuous vowels in the Western Black Sea region will be presented comparatively. In addition, data will be tried to be obtained about the oral effect of the establishment of Old Anatolian Turkish.

PDF

___

Acar, E. (2012). Kastamonu ve yöresi ağızları, Yayınlanmamış doktora tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Edirne.
Akar, A. (2018). Oğuzların dili eski Anadolu Türkçesine giriş, Ötüken Neşriyat.
Akca, H. (2016). Ankara ili ağızları ile Eski Anadolu Türkçesinin ünlü yuvarlaklaşması bakımından karşılaştırılması”, Gazi Türkiyat, Bahar 2016, S. 18, 93-109.
Akgül, Z. (2019). Sinop ilinin Boyabat ilçesi ağzı, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Konya.
Çamurcu, D. (2011). Zonguldak merkez ağzı (inceleme, metinler, sözlük), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Dalı, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs.
Develi, H. (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2005). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi, 2. Baskı, Akçağ Yayınları.
Eren, M. E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük illeri ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi, Bayrak Basım/Yayın/Dağıtım.
Gülsevin, G. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde ekler, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gümüş, E. M. (2017). Sinop ili Ayancık ilçesi ağzı, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Aksaray.
Gümüştel, Z. (2019). Düzce ili Kaynaşlı ilçesi Yeniyurt ve Altunköy köyleri ağızları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Kayseri.
Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karahan, L. (2006). Eski Anadolu Türkçesinin kuruluşunda yazı dili-ağız ilişkisi, Turkish Studies, 1/1 Summer 2006, 1-12. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4
Kartallıoğlu, Y. (2007). Tanzimat gramerlerinde bazı eklerin imlası ve dudak uyumu ile ilgili uyarılar, Bilig, Güz 2007, S. 43, 85-106.
Korkmaz, Z. (1994). Bartın ve yöresi ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Öztürk, E. (2019a). Bolu ili ağızları, 2. Baskı, Akçağ Yayınları.
Öztürk, E. (2019b). Gerede ağzında ünlü yuvarlaklaşmaları üzerine, Tarih Okulu Dergisi, Aralık 2019, S. XLIII, 1852-1861. http://dx.doi.org/10.29228/joh.39611
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-boy teşkilatı-destanları, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları
Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi, Kapı Yayınları.
Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yelten, M. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ve örnek metinler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ