“Zaman”ın Aynasından Mütareke Dönemi Edebiyat ve Kültür Hayatı

Zaman, 22 Cemaziyelahir 1336 (4 Nisan 1918)-14 Zilhicce 1337 (10 Eylül 1919) tarihleri arasında İstanbul’da yayımlanmış günlük, ulusal bir gazetedir. Gazete, Türk basınının çok zor günler geçirdiği bir dönemde toplam dört yüz seksen sayıya ulaşmayı başarabilmiştir. Gazetenin ilk sahibi daha sonra İzmir Suikastı sanığı sıfatıyla idam edilecek olan İttihat ve Terakki Komitesinden Şükrü Bey’dir. Kendini ifşa etmeden gazeteyi yöneten Şükrü Bey’in amacı parti içi muhalefette bulunan bir gazete sahibi olmaktır. Çünkü Zaman’ın yayın hayatına başladığı günlerde Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna gelinmektedir. 30 Ekim 1918 tarihinde ise Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla savaş sona ermiştir. Zamanyakın Türk tarihinde yeni bir dönemi başlatacak olan Mondros Mütarekesi imzalanmadan yaklaşık yedi ay önce okuyucuyla buluşmuştur. Ateşkesin imzalanmasının ardından ise bir yıl daha yayına devam edebilmiştir. “Türkçü” olarak nitelendirebilecek bir yayın politikası izleyen Zaman’ın yazar kadrosu Ahmet Rasim, Cenap Şahabettin, Rıza Tevfik, Ömer Seyfettin, Yahya Kemal, Refik Halit, Hüseyin Rahmi, Reşat Nuri, Ali Canip gibi bugün dahi çok okunan ve o devrin en meşhur kalemlerinden oluşmuştur. Hatta bu yazarların en çok üne kavuşan eserlerinin bazılarının ilk yayım yeri Zaman sayfalarıdır. Zamangazetesi, Mütareke Dönemi gibi yakın Türk tarihinin en çalkantılı zaman aralıklarından birinin sosyal, siyasal, edebî ve kültürel hayatını aksettirmesi bakımından oldukça zengin bir yayın organıdır. Zaman, devrin aydınlarının yaşanan travma karşısında takındıkları tavır ve psikolojilerini anlamak açısından da birinci dereceden kaynak hüviyetindedir. Özellikle dünya görüşü açısından farklı kanaatlere sahip geniş bir yazar kadrosuna sahip olması bu konudaki değerini artırır niteliktedir. Bu çalışmada gazetenin söz konusu tüm yönleri üzerinde -ulaşılabilen bütün sayıları dikkate alınarak-ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. Böylelikle Mütareke Döneminin sosyal ve siyasi yaşantısının Türk edebiyat ve kültür hayatının günceline nasıl yansıdığı, günü gününe bir yıl yedi aylık süre aralığı dikkate alınarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Literature and Cultural Life in the Mirror of the “Zaman”

Zaman is a daily national newspaper published in Istanbul between 22 Cemaziyelahir 1336, according to lunar calendar, (4 April 1918 according to the solar calendar) and14 Zilhicce 1337 (10 September 1919). The newspaper was able to reach a total of four hundredand eighty issues at a time when the Turkish press had a hard time. The first owner of the newspaper was the Şükrü Bey from the Committee of İttihat ve Terakki (Union and Progress) who was later executed as the accused of the İzmir Assassination. Şükrü Bey, who manages the newspaper without revealing himself, aims to have an opposition newspaper within the party. Because in the days when Zaman started broadcasting, the end of the First World War was reached. The war ended with the signing of the Armistice of Mondros on October 30, 1918. Zamanmet with the reader about seven months before the signing of the Armistice which will begin a new era in recent Turkish history. After the cease-fire was signed, it was able to continue publication for another year. The staff of the Zaman, which pursues a publication policy that can qualify as a Turkist, is composed of the most famous writers of the period such as Ahmet Rasim, Cenap Şahabettin, Rıza Tevfik, Ömer Seyfettin, Yahya Kemal, Refik Halit, Hüseyin Rahmi, Reşat Nuri, Ali Canip. In fact, some of the most famous works of these writers are published for the first time in the pages of Zaman. Zaman newspaper is a very rich publication in terms of reflecting social, political, literary and cultural life of one of the most turbulent time intervals in the recent Turkish history such as Armistice Period. Zamanis also the primary source for understanding the attitudes and psychology of the intellectuals in the face of the trauma experienced. Especially, having a wide range of writers with different opinions in terms of world view increases its value on this subject. In this study, all the aspects of the newspaper have been elaborated in detail, taking into consideration of all the available issues.

PDF

___

(4 Nisan 1918- 10 Eylül 1919). Zaman. İstanbul.
Adıvar, H. E. (2006). Türk’ün Ateşle İmtihanı (3. b.). İstanbul: Özgür Yay.
Aktaş, Ş. (2004a), Refik Halid Karay. Büyük Türk Klasikleri. (C. 12, s. 74). İstanbul, Ötüken- Söğüt Yay.
Aktaş, Ş. (2004b), Reşat Nuri Güntekin. Büyük Türk Klasikleri. (C. 12, s. 218). İstanbul: Ötüken- Söğüt Yay.
Ayvazoğlu, B. (2008). Yahya Kemal “Eve Dönen Adam” Ansiklopedik Biyografi. İstanbul: Kapı Yay.
Cenap Şahabettin. (2015). Beyrut, Filistin, Nablus İzlenimleri 1918, (Haz. Tayfun Haykır). İstanbul: Ötüken Yay.
Güntekin, R. N. (1976). Reşat Nuri Güntekin’in Tiyatro ile İlgili Makaleleri (Haz. Kemal Yavuz). İstanbul: Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri: 5, Millî Eğitim Basımevi.
Haykır, T. (2010). Besim Atalay'ın Niğde Maarif Müdürüyken Kaleme Aldığı Bir Yazı Dizisi: Anadolu'da Türklük. Akpınar. 25, 13-25.
Kılıç, S. (1994). İzmir Suikastı-İddianame ve Kazım Karabekir’in Savunması (2. b.). İstanbul: Emre Yay.
Koç, Y. ve Koç, A. (2006). Tarihî Gerçekler Işığında Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (8. b.). Ankara: Kamu Birlik Hareketi Yay.
Meydan Larousse. (1992). “Reşit Bey Şahingiray. (C. 16, s. 508). İstanbul: Sabah Yay.
Meydan Larousse. (1992). Süleyman Nazif. (C. 18, s. 393). İstanbul: Sabah Yay.
Millî Kütüphane Başkanlığı. (1987) Eski Harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu. Ankara: KTB Millî Kütüphane Başkanlığı Yay.
Tanpınar, A. H. (2003). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi (10. b.). İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Til, E. T. (2004). Gazeteler ve Gazeteciler. (Haz. İbrahim Şahin). Ankara: Bilge Yay.
Törenek, M. (2002). Türk Romanında İşgal İstanbul’u. İstanbul: Kitabevi Yay.
Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasal Partiler-Mütareke Dönemi C.II. (2. b.). C. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay.
Yalçın, S. (1995). Mütareke Döneminde Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’daki Faaliyetleri (30 Ekim 1918–16 Mayıs 1919). Tarih Araştırmaları Dergisi. 28, 173-206. https://doi.org/10.1501/tarar_0000000086

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ