Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bilinmeyen Bir Mevlit: Cevherî’nin Mevlûd-ı Sultânü’lEnbiyâ’sı

Mevlit kelimesi önceleri “doğma, doğum yeri ve zamanı” anlamlarında kullanılmış, zamanla anlam genişlemesine uğrayan kelime edebiyat terimi olarak ise Hz. Muhammed’in doğumu başta olmak üzere yaşamından çeşitli kesitlerin anlatıldığı mesnevi biçiminde yazılmış eserler için kullanılmıştır. Hz. Peygamberin vefatından sonra ortaya çıkan ve ilk örnekleri Arap edebiyatında verilmiş olan mevlitlerin beslendiği başlıca kaynaklar siyer ve megâzî kitaplarıdır. Türk edebiyatında da bu tür ilgi ve kabul görmüş, çok sayıda mevlit kaleme alınmıştır. Öyle ki bazı şairlerin birden fazla mevlit kaleme aldıkları da görülmüştür. Çeşitli kaynaklarda Türk edebiyatında 200’e yakın mevlit yazılmış olduğu zikredilmektedir. Bugün için bu eserlerin büyük çoğunluğu araştırmacılar tarafından literatüre kazandırılmış olsa da her geçen gün varlığı bilinmeyen yeni eserlere de ulaşılmaktadır. Bu bağlamda adı kaynaklarda geçmeyen, bir başka ifade ile bilinmeyen mevlitlerden birisi gerçek kimliğini şimdilik bilemediğimiz Cevherî mahlaslı bir şair tarafından 895/1490 yılında kaleme alınmış olan Mevlûd-ı Sultânü’l-Enbiyâ adlı eserdir. Yazıldığı tarih itibariyle Eski Anadolu Türkçesi dönemi içinde değerlendirebileceğimiz bu eserde okunamayan beyitler olmakla birlikte toplam beyit sayısı 1547’dir. Bu özelliğiyle eser uzun mevlitler kategorisinde yer almaktadır. Eserin şekil ve muhteva özellikleri dikkate alındığında özgün bir eser olduğu rahatlıkla söylenebilir. Konuların ele alınış düzeni, tekrar beyitlerinin bilinen mevlitlere göre farklı olması eseri özgün kılan başlıca özellikler olarak ifade edilebilir. Dil özellikleri bakımından değerlendirildiğinde ise eserin ait olduğu dönemin ses, şekil ve sözvarlığı özelliklerini iyi bir şekilde yansıttığı söylenebilir. Bu çalışmada Türk edebiyatında bilinmeyen bir mevlit olan Mevlûd-ı Sultânü’l-Enbiyâ hakkında bilgi verilmiş, yazıldığı tarih itibariyle Eski Anadolu Türkçesi dönemi içinde değerlendirebileceğimiz eser belli başlı imla ve dil özellikleri bakımından incelenmiştir

An Unkown Mawlid Written in Old Anatolian Turkish: Cevheri’s Mevlûd-ı Sultânu’l-Enbiyâ

The word mawlid, previously used as “birth, place and time of birth”, with the transformation in time has been used as a literary term for works written in masnavi form in which various sections from prophet Muhammad life, and especially his birth are depicted. The fundamental sources for the mawlids, which appeared after the death of the prophet and whose first examples were given in Arabic literature, are siyer (prophetic biography) and megazi (stories about wars of prophet Mohamad) books. This mode attracted attention and gained interest in Turkish literature and a lot of mawlids were written. It was also observed that some poets wrote more than one mawlid. It is referred in various sources that nearly 200 mawlids were written in Turkish literature. Today, although the vast majority of these works have been brought into literature by researchers, new works whose existence is unknown are also being reached every day. In this context, one of the unknown mawlids whose name is not mentioned in the sources is Mevlûd-ı Sultānu'lEnbiyâ, which was written in 895/1490 by a poet whose true identity is known. Although there are unreadable couplets in this work, which we can evaluate in the old Anatolian Turkish period as of the date it was written, the total number of couplets is 1547. With this feature, the work is in the category of long mawlids. Considering the form and content characteristics of the work, it can be commented that it is an original literary work. The way the subjects were dealt with and the repetition couplets being different from those of the known mawlids can be expressed as the main features that make the work unique. When it is analysed in terms of language features, it is possible to comment that the work reflects sound, form and vocabulary characteristics of the period it was written. In this study, Mevlûd-ı Sultânü'l-Enbiyâ, which is an unknown mawlid in Turkish literature, was introduced and the work that can be analyzed in the Old Anatolian Turkish context was examined in terms of certain spelling and language characteristics.

PDF

___

Aksoy, H. (2007). Eski Türk edebiyatında mevlidler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (9), 323-332.
Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü. Anı Yayıncılık.
Bilkan, A. F. (2019). Mevlid değerden ritüele. İletişim Yayınları.
Bülbül, T. (2014, Temmuz 27). Cevherî, Mınık Alï Cevherî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.07.2020, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri-minik-alicevheri-efendi.
Dilçin C. (2016). Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nevbahâr (inceleme-metin-sözlük). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Eroğlu, Süleyman (2010). Edebî bir tür olarak mevlitler- şekil özelliklerine dair bazı değerlendirmeler. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 11 (18), 125- 141.
Kaplan, Y. (2014a, Mart 04). Cevherî, Sarhoş Bâlî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.07.2020, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri-sarhos-bali-efendi.
------------ (2014b, Mart 04). Cevherî, İbn-i Yemîn. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim: 15.07.2020, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri-ibni-yemin.
Karahan L. (1994). Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yusuf, Yusuf u Züleyhâ. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (1995). Eski Anadolu Türkçesinde imlâ-fonoloji bağlantısı üzerine notlar. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
--------------- (2017). Marzubân Bin Rüstem Marzubân-nâme tercümesi destûr-ı şâhî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Köksal, M. F. (2011). Mevlid-nâme. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
---------------- (2012). Mevlidlerle ilgili mevcut malumata dair tashihler. Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, Kesit Yayınları.
Kütük R. (2016). Fetih öncesinde yazılmış bir mevlid: Ayasofya müezzini Kemâl’in mevlidü’nnebî’si. Cü Sosyal Bilimler Dergisi, 40 (1), 27-95.
Solmaz, S. (2014, Haziran 26). Cevherî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.07.2020, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri.
Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ Yayınları. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, www.yazmalar.gov.tr, 2020.
Timurtaş, F. K. (2013). Makaleler, dil ve edebiyat incelemeleri. (Mustafa Özkan haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yelten, M. (1999). Eski Anadolu Türkçesi ve örnek metinler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ