Bestelenen Şiirlerin İz Düşümü ve Klasik Türk Şiirinde Mutribin Sazından Şiirler

Arap ve Fars kültüründe yer alan şiir-musiki birlikteliği, Türk kültüründe İslâmiyet öncesi dönemde belirli bir çalgı eşliğinde ozan, baksı, kam adını alan halk şairleri tarafından icra edilen şiirler olarak İslâmiyet sonrası dönemde de devam eder. Nağmeyle sunulan şiirler, daha sonraki dönemlerde klasik Türk şiirinin gelişip büyümesinde etkili olan meclislerin vazgeçilmez ögelerinden olur. Gazel ve murabba türünde şiirler, musiki eşliğinde meclislerde icra edilirken şiirlere ve tezkirelere yansıyan sahnelerden anlaşıldığı üzere bu yolda belli bir geleneğin de oluştuğu görülür. Yüzyıl gözetilmeksizin divan ve şuara tezkirelerinde yapılan taramalar neticesinde şair, mutrip, şiir ve beste ilgisine yönelik beyitler tespit edildi. Makalenin giriş bölümünde, klasik Türk şairlerinin musiki yaratma gayretlerini şiirlerinde sık sık dile getirmelerinden hareketle, şairlerin musiki ve şiir bağı hakkındaki fikirlerine yer verildi. Ardından Arap, Fars ve Türk kültüründe bestelenen şiirlerin izleri arandı. Son kısımda ise klasik Türk musikisi ve klasik Türk şiiri arasında bağ kurulduktan sonra şiir ve tezkirelerden yola çıkarak şiirlerin bestelenme usul ve geleneği üzerinde duruldu. Tüm bu bilgilerden hareketle bestelenecek şiirlerde aranan nitelikler ile mutrip, gazelhan ve şairlerde bulunması gereken özellikler ortaya çıkarıldı. Mutriplerin şiirin konusuna uygun makamlar seçip beste yaptıkları, meclisi açarken belli terennümleri tercih ettikleri ve meclislerde hem bestelenen hem de sadece insan sesiyle icra edilen şiirlerle raks edildiği görüldü

The Trace Of Composed Poems and Poetry From Mutrıb Perıod In Classıc Turkısh Poetry

The combination of poetry and music in Arab and Persian cultures continues in the post-Islamic period as poems performed by folk poets named poet, baksi, kam, accompanied by a certain instrument in Turkish culture in the pre-Islamic period. Poems presented with tune become indispensable elements of the assemblies that have influenced the development and growth of classical Turkish poetry in later periods. As can be seen from the scenes reflected in poems and tezkires, while poems such as gazel and murabba were performed in assemblies accompanied by music, it is seen that a certain tradition was formed in this way. Regardless of the century, as a result of the scans made in the divan and tezkires, couplets for the interest of poet, mutrip, poetry and composition were determined. In the introduction part of the article, based on the frequent expressions of classical Turkish poet’s efforts to create music in their poems, the poet’s ideas about the connection of music and poetry were included. Then the traces of poems composed in Arab, Persian and Turkish culture were sought. In the last part, after establishing a connection between classical Turkish music and classical Turkish poetry, the composition method and tradition of poems based on poems and tezkires was emphasized. Based on all this information, the qualities sought in the poems to be composed and the features that should be found in mutrip, gazelhan and poets were revealed. It was seen that mutrips chose appropriate makams and composed compositions suitable for the subject of the poem, preferred certain chants when opening the assembly, and danced with both poems composed and poems performed only with the human voice.

PDF

___

Abbasoğlu, Z. Y. (2019). Müzisyen ya da râviyân-ı şairândan olmak: Müzik risaleleri ve âdâb literatürü bağlamında on birinci-on beşinci yüzyıllarda müzisyenlerin meclis âdâbı üzerine. Divan’dan nağmeler: Farklı boyutlarıyla edebiyat-musiki ilişkileri. Klasik Yayınları, 108- 145.
Akdoğan, Y. (2000). Ahmedî, İskender-nâme. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akdoğan, B. (2010). Türk din musikisi dersleri. Bilge Ajans.
Akkuş, M. (2018). Nef’î divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Aksoy, B. (2015). Geçmişin musiki mirasına bakışlar. Pan Yayıncılık.
Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Alpay Tekin, G. (1992). Çengnâme, Ahmed-i Dâ‘î. Harvard Ünivesitesi Yayınları.
Arı, A. (2003). Mevlevilikte bir hanedanlık kurucusu Sâkıb Dede ve divanı. Akçağ Yayınları.
Armutlu, S. (2012). Arap ve Fars şiiri bağlamında gazel türünden gazel nazım şekline geçiş. Prof. Dr. Mine Mengi adına Türkoloji sempozyumu bildirileri (20-22 Ekim 2011), 14-27.
Armutlu, S. (2014). Derî Farsçasında gazelin oluşumu, felsefesi: Bu gazeldeki aşk söylemi ve güzellik unsurlarının kaynağı olarak hadarî ve uzrî gazel. Doğu Esintileri, 1, 33-120.
Armutlu, S. (2015). Erken dönem Farsça mesnevilerde bezm I. Doğu Esintileri, 3, 57-132.
Aslan, Ü. (2017). Nehcî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Aydemir, Y. (2018). Ramazan Behiştî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Aziz, K. Y. (2018). Endülüs Arap edebiyatında şair cariyeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bilgin, A. (2017). Nigârî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bilkan, A. F. (1997). Nâbî divanı I- II. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Bilkan, A. F. (2007). Tarihî, sosyo-kültürel bağlam (1600-1700). Türk Edebiyatı Tarihi. C. 2, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Biltekin, H. (2003). Şeyhî divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Canım, R. (2018). Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çeltik, H. (2017). Ahmed-i Rıdvân divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çıpan, M. (2019). Klasik Türk musikisi eserlerinin güfteleri / musikimizin şiiri. Divan’dan nağmeler: Farklı boyutlarıyla edebiyat-musiki ilişkileri. Klasik Yayınları, 173-215.
Dağlı, Y. & Kahraman, S. A. (2000). Evliya Çelebi seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 numaralı yazmanın transkripsiyonu-dizini. X. Yapı Kredi Yayınları.
Dural, S. & Işıktaş, B. (2016). Şiirden doğaçlamaya güftenin nağmeyle sarmalı: Osmanlı-Türk müziğinde gazel icrası. Eski Türk edebiyatı çalışmaları XI., Gazelden gazele: Dünün şiirine bugünden bakışlar. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 266-287.
Erdemir, A. (1999). Anadolu sahası musikişinas divan şairleri. TÜSAV Yayınları.
Erkul, R. (2009). Mahallileşme ve Nedim’in şarkıları. Turkish Studies, 4(5), 166-181. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.857
Erkul, R. (2016). Klasik Türk şiirinde şarkı ve ilk örnekler. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), http://dx.doi.org/10.18026/cbusos.78744 Gönül, M. & Altıntuğ, O. (2014). Dinler ve musiki. İstem, 24, 43-62.
Günbek, Z. (2019). Anti-okülersentrik gelenek olarak terennümler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Horata, O. (2019). Esrâr Dede divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
İlhan, A. B. (2006). XIX. yüzyıla kadar olan Mevlevî âyinlerinde usul-vezin ilişkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İpekten, H. (2019). Nâ‘ilî-i Kadîm, divan. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
İpekten, H.; Kut, G.; İsen, M., Ayan, H.; Karabey, T. (2017). Heşt Behişt, Sehi Beg. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
İsen, M. (2017). Künhü’l-ahbâr’ın tezkire kısmı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kaçalin, M. S. (2008). Âhî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Kahyaoğlu, Y. & Mısır, F. Z. (2019). Genel hatlarıyla Arap Endülüs edebiyatı. Kafkas Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 12, 67-86. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.508885
Kalender, R. (1987). Türk musikisinde kullanılan makamların tesirleri. Ankara Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIX, 361-375.
Kaplan, M. (2019). Neşâtî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Karaköse, S. (2017). Nev‘î-zâde Atâyî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Karataş, Ö. S. (2014). Klasik Türk Müziği Eğitimi’nde bir saray üniversitesi: Enderun mektebi. Turkish Studies, 9(2), 869-885. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6534
Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ divanı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kaya, B. A. (2017). Azmi-zâde Hâletî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kazan Nas, Ş. (2018). Celilî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kılıç, F. (2018). Meşâ’irü’ş-şu‘arâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kırbıyık, M. (2017). Kâtib-zâde Sâkıb divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Köprülü, M. F. (1914). Saz şairleri 4-âşık tarzı hangi şekl-i hayatın ifadesidir. İkdam, 16 Nisan 1914.
Köprülü, M. F. (1986). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Yayınları.
Köprülü, M. F. (1991). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. DİB Yayınları.
Kurtuldu, E. B. & Ergan, M. S. (2011). Geleneksel Türk musikisi ses icracılarından Hafız Sami’nin hayatı ve gazel icracılığı üzerine bir çalışma. Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 573-605.
Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî divanı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Macit, M. (1996). Divan şiirinde ahenk unsurları. Akçağ Yayınları.
Macit, M. (2017). Nedim Divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Okçu, N. (2011). Şeyh Gâlib divanı, hayatı, edebî kişiliği, eserleri, şiirlerinin umumî tahlili. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öncel, M. (2018). Türk din musikisinde kaside formu (Hafız Emin Işık örneği). AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 306-322.
Özalp, N. (2000). Türk musikisi tarihi I. MEB Yayınları.
Özcan, N. (2004). Mevlid. DİA. XXIX, 484-485.
Özcan, N. (2006). Na‘t. DİA. XXXII, 437.
Özkan, İ. H. (1996). Gazel. DİA. XXIII, 442-443.
Özkan, İ. H. (2001). Kâr. DİA. XXIV, 356.
Özkan, İ. H. (2003). Türk musıkisi nazariyatı ve usulleri. Ötüken Yayınları.
Özkan, Ö. (2007). Divan şiirinin penceresinden Osmanlı toplum hayatı. Kitapevi.
Öztuna, Y. (2000). Gazel. Türk musikisi kavram ve terimleri ansiklopedisi. I. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Özyıldırım, A. E. (1999). Hamdullah Hamdî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Parmaksız, M. N. (2010). Eserleri bestelenen divan şairleri (XVII. ve XVIII. yüzyıllar). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Savaş, R. (2006). Emevi devri eğlence hayatından kesitler ve dönemin bazı kadın şarkıcıları. İstem, 8, 51-61.
Solmaz, S. (2018). Gülşen-i şu‘arâ, Bağdatlı Ahdî. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Sungurhan, A. (2017a). Tezkiretü’ş-şu‘arâ, Kınalı-zâde Hasan Çelebi. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Sungurhan, A. (2017b). Beyânî tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu‘arâ). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Şentürk, A. A. (2014). Osmanlı şiiri antolojisi. Yapı Kredi Yayınları.
Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu‘idî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Tarım Ertuğ, Z. (2007). On altıncı yüzyılda Osmanlı Sarayı’nda eğlence ve meclis. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 1-15.
Tarlan, A.N. (1997). Necâtî Bey divanı. Milli Eğitim Bakanlığı.
Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa divanı. Akçağ Yayınları. Taş, H. (2017). Vahyî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Tıraşçı, M. (2014). İbn Haldun’un Mukaddime’sinde musiki. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 99-115. https://doi.org/10.18505/cuifd.254638
Tulum, M. & Tanyeri, M. A. (1977). Nev‘î divanı. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Uğurlu, S. (2017). Türk müzik folklorunda şiir, musiki ve raksın tarihi birlikteliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(2), 1058-1079.
Uslu, R. (2011). Selçuklu topraklarında müzik. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Uslu, R. (2014). Selçuklu müzik ve literatürü. Yeni Türkiye, YT Yayınları, 446-461.
Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Varışoğlu, C. (2003). Türk-İslâm sanatlarının felsefesi bağlamında müzik-şiir yakınlaşması ve Hâtem Divan’ında musiki. TÜBAR-XIV, 187-218.
Yavuz, K. (2007). Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Yavuz, K. (2000). Garîb-nâme, Âşık Paşa. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Yenikale, A. (2017). Sünbül-zâde Vehbî divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Yıldırım, A. & Oter, S. T. (2019). Dede Efendi’nin yürük semâî formunda aynı vezin ile bestelenmiş eserleri üzerinden usul-vezin münasebetine bir bakış. Divan’dan nağmeler: Farklı boyutlarıyla edebiyat-musiki ilişkileri. Klasik Yayınları, 149-171.
Yıldız, A. (2019). Nedim’in murabbalarından hareketle edebiyat ve müzik ilişkisini yeniden düşünmek. Divan’dan nağmeler: Farklı boyutlarıyla edebiyat-musiki ilişkileri. Klasik Yayınları, 217-239.
Yıldız, M. (2013). Zecel. DİA. XCIV, 176-177.
Yıldız, O. (2018). Amel formu ve Abdülkâdir Merâgî’nin anonim bir mecmuadaki amel besteleri. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(11), 183-189.
Yücel, H. (2012). Âşık musikisi ve beste formları üzerine bir inceleme. Akademik Bakış Dergisi, 32, 1-16.
Zeydan, C. (1928). Medeniyet-i İslâmiye tarihi. Cilt V, İkdam Matbaası.
http://lugatim.com/s/NAKIŞ Erişim tarihi: 15.12.2020
http://lugatim.com/s/DÜBEYT Erişim tarihi: 15.12.2020
http://lugatim.com/s/savt Erişim tarihi: 15.12.2020
http://lugatim.com/s/tasnif Erişim tarihi: 15.12.2020
http://lugatim.com/s/murabba Erişim tarihi: 15.12.2020
http://lugatim.com/s/nefes Erişim tarihi: 15.12.2020
https://web.itu.edu.tr/neu/KTMArsiv/Lilypond_ly_Arsiv/Lilypond_Taksim/Taksim_(SefikGurmeri c)/Muhayyer_MTS_(SG)_NEU.pdf Erişim tarihi: 15.12.2020
https://web.itu.edu.tr/neu/KTMArsiv/Lilypond_ly_Arsiv/Lilypond_Taksim/Taksim_(SefikGurmeri c)/Evic_MTS_(SG)_NEU.pdf Erişim tarihi: 15.12.2020

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ