TARİHİ COĞRAFYA BAKIMINDAN AZ BİLİNEN BİR KAYNAK: ANADOLU-İSTATİSTİKÎ, İKTİSADÎ VE ASKERÎ COĞRAFYA (1. CİLT)

Bu makale, geç Osmanlı dönemi (20. yüzyıl) askerî coğrafyaliteratürü örneklerinden olan “Anadolu-İstatistikî, İktisadî ve AskerîCoğrafya” adlı eseri, içerik analizi yoluyla, tarihi coğrafya çalışmalarınakaynaklık edebilecek özellikleri yönüyle incelemeyi amaçlamıştır.Makalede, Erkân-ı Harbiye Mektebinde görevli Kaymakam MehmedCemal tarafından 1920-21 tarihlerinde yazılmış olan eserin temelözelliklerinin yanında, literatür içerisindeki yeri, bilimsel yaklaşımı, bilgidüzeyi, temsil ettiği fikir akımları ve günümüze yansıyan değeri ortayakonulmaya çalışılmıştır.Eser, saha gözlemleri ve ikincil verilerin kullanımıyla temelde derskitabı olarak hazırlanmış olup, aynı zamanda “Anadoluculuk” akımınıncoğrafya alanındaki temsilcilerindendir. Eserde, gerçek vatan olaraktanımlanan Anadolu yarımadasının doğal sınırlarıyla birlikte fizikicoğrafya özellikleri, doğal bölge yaklaşımıyla ortaya konulmayaçalışılmıştır. Bu doğrultuda, Anadolu’nun kıyıları, dağları, ova veyaylaları ile akarsuları ve gölleri, jeomorfojenetik ve hidrografik bölgeyaklaşımıyla tasnif ve tasvir edilmiştir. Ayrıca coğrafi unsurların ulaşımhatları üzerindeki etkileri ile jeostratejik ve jeoekonomik açıdanoluşturdukları değer üzerinde de durulmuştur. Genel hatlarıylaistatistiklerle güçlendirilmiş tasviri metinden oluşan eser, dönemiiçerisindeki modern coğrafya çalışmalarının genel özelliklerini yansıtan48 adet kartografik çizimle desteklenmiştir. Tasviri bilgiler, istatistikîveriler, harita ve kartografik çizimlerle daha bilimsel hale getirilse de,sebep-sonuç ve bağıntı prensipleriyle işlenmediği için, ansiklopedik yönüağır basar.Eser, hem geç Osmanlı dönemi askerî coğrafya literatürününtanınması, hem de 20. yüzyılın başında Anadolu coğrafyasınınözelliklerinin ortaya konmasına imkân tanıması yönüyle önem arz eder.Coğrafya literatürü içerisinde dönemin bilimsel ve genel fikir yapısınıyansıtmasının yanında, Anadolu’nun yüzyıl önceki coğrafi özelliklerinisergilemesi bakımından da dikkat çekicidir. Özellikle doğal bölgeyaklaşımıyla incelenen mekân ve unsurlarının, askerî, iktisadî ve sosyalyaşam açısından yeri, ulaşılabilirlik durumu, yer ve yerleşme adları,kullanımı, yerleşme dokusu, nüfusu gibi beşeri unsurları göstermesiyönüyle tarihi coğrafya çalışmaları için önemli bir kaynaktır.Anadoluculuk akımının etkisiyle Anadolu adına yapılan güçlü vurguylaadeta günümüz Türkiye’sinin portresi çizilmiş, kalkınmaya yönelik neleryapılabilir, vatan nasıl mamur edilebilir gibi sorulara da cevap aranmayaçalışılmıştır.Eser, coğrafya literatür içerisinde dönemin bilimsel ve genel fikiryapısını yansıtmasının yanında, Anadolu’nun yüzyıl önceki coğrafiözelliklerini sergilemesi bakımından coğrafya ve bilhassa tarihi coğrafyaçalışmaları için önemli bir kaynaktır.

A LITTLE-KNOWN RESOURCE REGARDING HISTORICAL GEOGRAHPY: ANATOLIA – STATISTICAL, ECONOMIC AND MILITARY GEOGRAPHY (VOLUME 1)

The purpose of this article is to introduce the book entitled “Anatolian-Statistical, Economic and Military Geography - one of the examples of the late Ottoman period (20th century) military geography literature - in terms of its features that can serve as a resource for historical geography studies through content analysis. Besides the main features of the book written by District Governor Mehmet Cemal serving in Erkan-ı Harbiye (War Academy at the time) in 1920-21, its importance in the literature, its scientific approach, its level of information, the ideologies it represents and its value reflected to the present day were reviewed in this article. The book, mainly written as a textbook with the use of field observations and secondary data, is regarded as one of the representatives of the Anatolianism movement in the field of geography. In the book, physical geographical features, as well as natural boundaries, of the Anatolian peninsula, which is defined as the real homeland, were revealed by the natural region approach. Accordingly, the coasts, mountains, plains and highlands of Anatolia and its rivers and lakes were classified and depicted with geo-morphogenetic and hydrographic approach. In addition, the effects of geographic factors on transportation lines and their geostrategic and geo-economic significance were also emphasized. Mainly consisted of depicted text supplemented with statistics, the book was supported by 48 cartographic drawings reflecting the general features of modern geography studies of the period. Although the descriptive information was made more scientific with statistical data, maps and cartographic drawings, the encyclopedic aspect predominates as it is not processed with the cause-effect and correlation principles. The book has particular significance as it introduces both the military geography literature of the late Ottoman period and the characteristics of Anatolian geography at the beginning of the 20th century. In addition to presenting the scientific and general idea structure of the period within the geography literature, it is also noteworthy that it exhibits the geographical features of Anatolia from a century ago. It is a particularly important resource for historical geography studies as it shows human elements such as location, accessibility, settlement names, usage, settlement texture and population of the places and elements examined via natural region approach and how significant these are in military, economic and social life. With a strong emphasis on Anatolia under the influence of the Anatolianism movement, today's Turkey is portrayed, so to speak, and answers to the questions such as what can be done for the development of the country and how the homeland could be made prosperous are sought.

PDF

___

Adıvar, A. (1982). Osmanlı Türklerinde Bilim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Ak, M. (2004). “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), c.II/4:163-211.
Akyol, İ., H. (1943a). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya I: Mutlakıyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi,1:3-15.
Akyol, İ., H. (1943b). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya II: Meşrutiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, 2:121-136.
Dalkıran, K. (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Askeri Akademik Eğitim. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Dunnett, G., L. (1889). The Military Geography Chatham, Gale and Polden, Series). Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası, c.1-2.
Gümüşçü, O. ve Kodal, T. (2008), “Millî Mücadeleyi Destekleyen ve Bilinmeyen Bir Coğrafya Eseri: Anadolu” Erdem Dergisi, 52: 137-182.
Gümüşçü, O. Şenkul, Ç. Yılmaz, H., H. (2014). Temelleri Gelişimi ve Yapısıyla Tarihi Coğrafya. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Gümüşçü, O. ve Karakaş-Özür, N. (2016). “Türkiye’de Modern Coğrafyanın Kuruluşu ve Örgütlenmesi (1915-1941)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi c. XXXII/93:105-147.
İhsanoğlu, E. (1995). “Osmanlı Bilim Tarihi Konusundaki Araştırmalar Hakkındaki Bazı Notlar”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 0 (1): 47-68. Retrieved from http://dergipark.gov.tr/iuoba/issue/1219/14308 [Erişim:17.02.2017].
İhsanoğlu, E. Şeşen, R. Bekar, M.,S. Gündüz, G. Furat, A., H. (2000). Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi c.I-II. Edit. E, İhsanoğlu, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
İşkora, M., M. (1966). Harp Akademileri Tarihçesi (1846-1965). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim. c.I-II. İstanbul: İz Yayınları.
Karaömerlioğlu, M., A. (2018). “Türk Milliyetçiliğinde Din ve Coğrafyanın Rolü: Nurettin Topçu” Mekân ve Millet, Yunanistan ve Türkiye’nin Coğrafyalarının Oluşumu. Koç Üniversitesi Yayınları, 115-134.
Macdonnell A.C. (1911). The Outlines of Military Geography. London: Hugh Rees Ltd.
Maguire, T., M. (1899). Outlines of Military Geography. Cambridge at University Press.
Mehmed Tahir, (Bursalı) (1975). Osmanlı Müellifleri c.III, Hazır.: Özen, İ., İstanbul: Meral Yayınevi, Yaylacık Matbaası.
Özege, M., S. (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c.I-II. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özgüç, N. ve Tümertekin, E. (2000). Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Sarıcaoğlu, F. (2015). Pîrî Reîs’den Örfî Paşa’ya Osmanlı Tarihi Haritaları ve Tarihî Coğrafya Eserleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Taeschner, F. (1928). “Osmanlılarda Coğrafya” çev. H. Sadi Selen İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, c.II, 271-314.
Trak, S. (1942). Türkiye’ye Ait Coğrafi Eserler Genel Bibliyografyası. Ankara: D.T.C.F. Yayını.
Türkay, C. (1958). İstanbul Kütübhanelerinde Osmanlılar Devrine Aid Türkçe-Arabca-Farsça Yazma ve Basma Coğrafya Eserleri Bibliyografyası. İstanbul: Maarif Vekâleti.
Türkay, C. (1999). Osmanlı Türklerinde Coğrafya. İstanbul: MEB Araştırma İnceleme Dizisi.
Ünal, U. (2009). “20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Askeri Mektepleri”. Belleten, c.LXXIII/267: 581- 604.
William, L., and Mockler A., F. (1905). A Millitary Geography the Balkan Peninsula. London Adam and Charles Block.
Yıldız, M. ve Deniz, Z. O. (2005). “Kapalı Havza Göllerinde Seviye Değişimlerinin Kıyı Yerleşmelerine Etkisi: Van Gölü Örneği” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.15/1: 15-31.
(https://www.lib.uchicago.edu/e/collections/maps/kiepert [Erişim:25.01.2018].

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ