Osmanlı Tımar Sisteminin “Kurumsal Süreklilik” Bağlamında Tahlili

Tımar sistemi; toprağa dayalı ve askerî, idarî, iktisâdî, hukukî boyutları olan bir sistemdir. Bu cümleden olarak, tımar sisteminin merkezinde toprak olmakla birlikte, etki sahası bakımından devletin bütün kurumları ile ilintilidir. Bu sistemin tarihi kökenleri itibariyle çok eskilere gittiği bilinen bir gerçektir. Şimdiye kadar kökenleri ile ilgili birçok iddia ortaya atılmıştır. Ancak gerçek olan şu ki; toprak merkezli olarak kurulan bütün devletlerde bu sistemin aynısının ya da benzerlerinin olmasıdır. Bu bağlamda yine toprağın merkezde olduğu bir sistem inşa eden Osmanlı Devleti de tımar sistemini benimsemiştir. Osmanlı Devleti’nde yüzyıllarc boyunca oldukça faydalı bir şekilde işleyen bu sistemin “yozlaşması” ve zamanın gereksinimlerine karşılık verememesi nedeni ile sistem bir takım değişime ve dönüşüme maruz kalmıştır. Ancak ihtiyaçlara eskisi kadar cevap veremese de Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar varlığını devam ettirmiştir. Tam da bu noktada sistemin kurumsal olarak sürekliliği meselesi ortaya çıkmaktadır. Çalışmamızda; ilk olarak tımar sisteminin tarihi kökenlerine ve bu konudaki tartışmalara temas edilmiştir. Akabinde, tımar sisteminin Osmanlı Devleti’nde teşekkülü, sistemin yozlaşması ve buna bağlı olarak yaşanan değişim ve dönüşümler analiz edilmiştir. Daha sonra, sistemden tam anlamı ile kopuşun ne zaman ve hangi şartlarda olduğu değerlendirilmiştir. Netice itibariyle ise tımar sistemi tarihî süreç içerisinde kurumsal açıdan süreklilik göstermiştir. Bütün bu tahliller yapılırken vaka incelemeleri ve süreç takibi yöntemiyle kuram ve pratikler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Analysis of The Ottoman Timar System in the Context of “Institutional Continiuty”

The timar system is a land based system with military, administrative, economic and legal dimensions. In this respect, although the land is at the center of the tımar system, it is releated to all institutions of the state. The historical roots of this system are based on ancient times. Many claims have been made about its origins up to now. In all states established as land based, the systems have the same or similar to each other. Ottoman State which is established as land based, also adopted the tımar system, too. Because of the fact that the timar system which has been functioning quite useful for so many years, was corrupted and could not be able to meet the needs of the time, the system has been subjected to a number of changes and transformations. However, although it could not meet the needs as much as before, it continued until the collapse of the Ottoman State. At this point, intitutional continuity of the system comes to the forefront. In our study, firstly, the historical origins of he timar system and the discussions on this subject were handled. After that, the establishment, the degeneration, the changes and transformations of the system in the Ottoman State were analyzed. Afterwards, it was explained when and under which conditions the break happened from the system. As a result, the timar system has shown institutional continuity throughout the historical process. While, all these were analyzing, theories and practices tried to be determined by case studies and process follow-up method.

PDF

___

BOA, MŞH, ŞSC.d.. Adana Şer‘iyye Sicilleri, Defter no: 72, s. 62.
Aydın, B. - Günalan, R. (2008). XV-XVI. yüzyıllarda Osmanlı Maliyesi ve Defter Sistemi, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Barkan, Ö. L. (2000). “Türk-İslâm Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller I: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Tetkikler-Makaleler (C-2). (H. Özdeğer, Yay. Haz.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. https://doi.org/10.17336/igusbd.405820
Barkan, Ö. L. (1997). “Timar”, İA., (C. 12/1). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1980). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuruluş Devrinin Toprak Meselesi”, Türkiye’de Toprak Meselesi (Toplu Eserler) I, (H. Özdeğer, Yay. Haz.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1970). “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, XXXIV(136), 557-607.
Beldiceanu, Nicoara. (1985). XIV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde tımar. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: Teori Yayınları.
Cin, H. (1978). Osmanlı Toprak Düzeni ve bu Düzenin Bozulması. Ankara: Yenügün Matbaası.
Çakır, B. (2003). Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl). İstanbul: Kitabevi.
Erdost, M. İ. (1989). Osmanlı İmparatorluğunda Mülkiyet İlişkileri Asya Biçimi ve Feodalizm, Ankara: Onur Yayınları.
Ergenç, Ö. (2007). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Anadolu’sunda Tarım Üretiminde Yeni Boyutlar: Muzâra‘a ve Murâba‘a Sözleşmeleri”. Kebikeç, (23), 129-139.
Genç, M. (2006). “Mukataa”, DİA (C. 31, s. 129-132), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Genç, M. (2003a). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi (3. Baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Genç, M. (2003b). “Mâlikâne”, DİA (C. 27, s.516-518). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Genç, M. (2000). “İltizam”, DİA (C. 22, s. 154-158). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Günbattı, C. (1991). “Eski Babil Devrinde Arazi Tahsisi”. Belleten, LV(212), 1-12.
Halaçoğlu, Y. (1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600) (5 Baskı). (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İnalcık, H. (1998). “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”. (Ç. Keyder – F. Tabak, Ed. - Z. Altok, Çev.), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (s. 15-34). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
İnalcık, H. (1959). “Osmanlılarda Saltanat Verâseti Usulü ve Türk Hâkimiyet Telâkkisiyle İlgisi”. AÜSBFD., XIV(I), s. 69-94. https://doi.org/10.1501/sbfder_0000000457
İnalcık, H. (1955). “XV. Asır Osmanlı Maliyesine Dair Kaynaklar”. Tarih Vesikaları, 1(16), 128- 134.
İpşirli, M. (1994). “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı”, (E. İhsanoğu, Ed.). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (C-1) (247-277). İstanbul: IRCICA Yayınları. https://doi.org/10.21021/osmed.217943
Kaya, S. (2011).“XVIII. yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi Temin Yöntemleri”, İslâm Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri (9-52), İstanbul: Ensar Yayınları.
Keyder, Ç. (1998). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Büyük Ölçekli Ticari Tarım Var mıydı?”. (Ç. Keyder – F. Tabak, Ed. - Z. Altok, Çev.), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (s. 1-14). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Koçibey, (2004). Koçibey Risalesi (Y. Kurt, Yay. Haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Köprülü, F. (2004). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
Kurt, Y. (1999). “Osmanlı Toprak Yönetimi” (59-73). Osmanlı (C-3). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
Mardin, E. (1947). Toprak Hukuku Dersleri. İstanbul: Stad Matbaası.
Ögel, B. (1952). “İslâmdan Önceki Türk Devletlerinde tımar Sistemi” IV. Türk Tarih Kongresi (kongreye sunulan tebliğler Ankara 10-14 Kasım 1948). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. https://doi.org/10.33404/anasay.534493
Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara: TTK Yayınları.
Özvar, E. (2003). Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması. İstanbul: Kitabevi.
Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C-II-III). İstanbul: MEB Yayınları.
Pamuk, Ş. (1999). 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914 (5. Baskı). İstanbul: K Kitaplığı.
Reyhan, E. (1998). “Hititlerde Toprak Tahsisi”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri (Çorum 16-22 Eylül 1996). (S. Alp – A. Süel, Yay. Haz.). Ankara: Müze Eserleri Turistik Yayınları.
Tuncer, H. (1962). Osmanlı İmparatorluğunda Toprak Hukuku, Arazi Kanunları ve Kanun Açıklamaları, Ankara: Gürsoy Basımevi. https://doi.org/10.2307/1579743
Turan, O. (2002). Selçuklular Zamanında Türkiye (7. baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Turan, O. (1948). “Türkiye Selçuklularında Toprak Hukuku”, Belleten, XII(47), 549-574.
Veinstein, G. (1998). “Çiftlik Tartışması Üzerine”. (Ç. Keyder – F. Tabak, Ed. - Z. Altok, Çev.), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (s. 35-56). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ