Cumhuriyetin İlk Yıllarında Cebel-i Bereket Vilayeti’nin Sosyal ve Ekonomik Hayatı

Türk Devleti’nin uluslararası topluluklarda yer almasını sağlayan Lozan Barış Antlaşması ile Türk devriminin silahlı eylem aşaması tamamlanmıştır. Bundan sonra yıkılan, bozulan eski düzenin yerine yeni düzen kurulması ve sosyal hayatın icaplarına uygun olarak devlete ve topluma düzen verilmesi çalışmaları başlamıştır. TBMM Hükümeti, daha ilk günden itibaren sosyal hayatın çeşitli safhalarında yaşanan sorunları tespit etmek ve halk sağlığı başta olmak üzere ekonomi, nüfus, eğitim, coğrafya ve üretim konularında ülkenin sayısal verilerini saptamak amacıyla geniş çaplı bir çalışma başlatmıştır. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın himayesinde başlatılan bu özverili çalışmalar sonunda, 1922-1938 yılları arasında Türkiye’nin sosyal, kültürel, ekonomik ve sağlık konularındaki gerçekliğini ortaya koyan toplam yirmi rapor yayınlanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında “Türkiye’nin Sıhhi ve İctimai Coğrafyası” başlığı altında yayınlanan bu raporlar, vilayet ve sancaklara ait önemli iktisadi, sosyal, tarihsel, coğrafi ve idari bilgiler içermektedir. 1925 yılında basımı gerçekleştirilen raporlardan birisi de Cebel-i Bereket vilayetine aittir. Bu çalışmada, Cebel-i Bereket’in Cumhuriyet dönemine devrolunan sosyal, kültürel ve iktisadi koşulları adı geçen rapor çerçevesinde değerlendirilmiş ve şehrin Cumhuriyet döneminde kat ettiği gelişmeler tahlil edilmiştir. Bu bağlamda Osmanlı döneminde pamuk ve tahıl üretimiyle özdeşleşen kentin, Cumhuriyet döneminde tarımsal ürün çeşitliliğinde büyük bir artış ve yoğun bir sanayileşme sürecine girdiği tespit edilmiştir. İktisadi sıçrama olgusunu çarpıcı biçimde yansıtan Cebel-i Bereket vilayetinin durumu hakkında sağlıklı bilgiler içeren yazılı kaynakların azlığı dikkate alındığında, birinci elden otantik bilgiler içeren bu eserin sosyal ve ekonomik açılardan değerlendirilmesiyle, mevcut literatüre ve yerel tarih araştırmacılarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

The Social And Economic Life of Cebel-i Bereket During The Initial Years of The Republic

The armed action phase of the Turkish revolution was completed with the Lausanne Peace Treaty, which enabled the Turkish State to take part in international communities. After that, the efforts to establish a new order and replace the old order, which was destroyed and broken, and to give order to the state and society in accordance with the demands of social life, started. The Government of the Parliament has initiated a wide ranging study from the very first day in order to identify the problems experienced at various stages of social life and to determine the country's numerical data on issues such as public health, economy, population, education, geography and production. As a result of these selfless efforts initiated under the auspices of the Ministry of Social Welfare, a total of twenty reports which demonstrated the reality of the subjects about Turkey's social, cultural, economic and health between the years 1922-1938 were published. These reports published under the title of "Turkey's Sanitary and Social Geography" in the early years of the Republic contain extremely important economical, social, historical, geographical and administrative information about the province and the counties. One of the reports prepared in this context and published in 1925 belongs to the province of Cebel-i Bereket. In this study, the social, cultural and economic conditions of Cebel-i Bereket transferred to the Republic period were evaluated within the framework of the said report and the developments that the city made during the Republican period were analyzed. In this context, it was determined that the city, which was identified with cotton and grain production in the Ottoman period, entered a period of great increase in agricultural product diversity and an intense industrialization period. Considering the scarcity of written sources containing healthy information about the state of Cebel-i Bereket, which reflects the economic leap phenomenon in a striking manner, it is thought that this work, which contains authentic information at first hand, will contribute to the existing literature and local history researchers.

PDF

___

“Fevkalâde Nüshası: Dr. Refik Saydam’ın Aziz Hatırasına” (1942). Sıhhiye Mecmuası, Sıhhat ve İçtimai Vekâleti Yayınları.
Adana Halk Evi (1934). Türk Sözü Matbaası.
Adana İl Yıllığı (1991). Kemal Matbaası A. Ş.
Arı, K. (2015). “Cumhuriyetin Sağlık Devrimcisi Dr. Refik Saydam”. Vatan ve Sıhhat Tıbbiyenin Yurtseverliği. (Ed. Eren Akçiçek, Fevzi Çakmak), Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Yayınları.
Arıkoğlu, D. (1961). Hatıralarım. Tan Gazetesi Matbaası.
Aslan, Y. (2002). “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti (23 Nisan 1920-30 Ekim 1923)”. Türkler-Cumhuriyet, (Ed. Hasan Celal Güzel vd.), C. 16. Yeni Türkiye Yayınları.
Aybars, E. (1987). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. C. I, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Aysal, N. (2018). “Yerel Tarih Araştırmalarına Işık Tutacak Bir Rapor: Türkiye’nin Sıhhî ve İctimaî Coğrafyası, Cebel-i Bereket (Osmaniye) Vilâyeti”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (KOUSBAD) 7, 1-28.
Baykara, T. (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdari Taksimatı. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Cebesoy, A. F. (2000). Milli Mücadele Hatıraları. Temel Yayınları.
Çanak, E. (2016). “1927 Nüfus Sayımına Göre Cebelibereket Vilayetinin Demografik Yapısı”. Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, 54, 95-107. https://dergipark. org.tr/en/pub/abuhsbd/issue/32956/366236.
Çanak, E. (2013). Cumhuriyet Döneminde Tarihi, Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Seyhan (Adana) Şehri (1923-1956). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Çavmak, Ş. ve Çavmak, D. (2017). “Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi ve Sağlıkta Dönüşüm Programı”. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 48-57.
Çelik, K. (1999). Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922). TTK Basımevi.
Devellioğlu, F. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.
Dinçer, H. (2019). “Kurtuluştan Sonra Gaziantep (Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Gazi Ayıntab Vilayeti)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX(38), 75-97. https://dergipark. org.tr/en/pub/cttad/issue/50526/657202.
Dinçer, H. (2017). “TBMM’nin Açılması ve Yeni Türk Devleti’nin Kuruluşu”. Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. (Ed. Temuçin F. Ertan), 103-110, Siyasal Kitabevi.
Doğruöz, T. (2011). “Kırklareli Tarihine Işık Tutacak Bir Eser: Türkiye’nin Sıhhi-i İctimai Coğrafyası Kırklareli Vilayeti”. History Studies, International Journal of History, 3(1), 276- 284. http://dx.doi.org/10.9737/hist_289.
Dr. Refik Saydam 1881-1942 Ölümünün 40. Yıl Anısına (1982). Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları.
Dr. Rıza Nur (1967). Hayat ve Hatıratım. I. Cilt, Altındağ Yayınevi.
Gökçe, N. ve Yaprak, M. (2012). “Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti Adlı Esere Göre Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunda Kırklareli’nde Folklorik Tıp”. Lokman Hekim Journal, 2(1), 39-42. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mutftd/issue/43159/523458.
Gümüşçü, O. (1999). “Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak: Türkiye’nin Sıhhi-i İctimai Coğrafyası”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XV(45), 939- 968.
Güneş, İ. (1997). Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Hâkimiyet-i Milliye (1922). 4 Temmuz, 1.
Hasgül, S. (2016). Salnâmelere Göre Adana Vilayeti’nin Demografik ve Kültürel Yapısı (Adana Merkez, Kozan, Cebel-i Bereket, İçel ve Mersin Sancağı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı.
Jaeschke, G. (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi. TTK Yayınları.
Karabulut, U. (2007). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sağlık Hizmetlerine Toplu Bir Bakış: Dr. Refik Saydam’ın Sağlık Bakanlığı ve Hizmetleri (1925-1937)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi/ÇTTAD, VI(15), 151-160. https://dergipark. org.tr/en/pub/cttad/issue/25238/266821
Kocatürk, U. (1988). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, 1918-1938. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Koçu, R. E. ve Akbay, M. A. (1958). “Dr. Abdülhak Adnan Adıvar”. İstanbul Ansiklopedisi, C. I, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
Koz, M. S. (1992). “Türk Halk Kültürünün Unutulmuş Kaynaklarından Biri: Türkiye’nin Sıhhi-i İctimai Coğrafyası”. IV Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, C. I, 37-58, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
Kurt, Y. (2007). “Osmaniye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, 478-480, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mehmet Said (1922). Türkiye’nin Sıhhi ve İctimai Coğrafyası: Sinop Sancağı. Türkiye Büyük Millet Meclisi Umur-ı Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, Öğüd Matbaası.
Müderrisoğlu, A. (1990). Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Osmaniye İli Raporu (2000). (Haz., İsmail Bircan, Ethem Kulhan, Metin Özaslan, Ali Sabuncu), Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
Özkan, O. (1982). “Atatürk Döneminde Sağlık Politikası”. Atatürk Dönemi Ekonomik Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Resmî Gazete (1933). “Bazı Vilâyetlerin İlgası ve Bazılarının Birleştirilmesi Hakkında Kanun”. Sayı 2411, 27 Mayıs, 2510-2511.
Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl (1973). Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları.
Salname-i Vilayet-i Adana, (1319/1320). Adana Vilayet Matbaası.
Sayılır, B. (2013). “Milli Mücadele Döneminde Batı Karadeniz’in (Sinop-Kastamonu-Zonguldak) Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Yapısı (Türkiye’nin Sıhhi İctimai Coğrafyası Raporlarına Göre)”. Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, 38, 1-20.
Şehsuvaroğlu, B. N. vd. (1984). Türk Tıp Tarihi, Taş Kitapçılık Yayınları Ltd. Şirketi.
TBMM Albümü 1920-2010 (2010). (Ed. Sema Yıldırım, Behçet Kemal Zeynel), 1. Cilt, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları.
TBMM Zabıt Ceridesi (1336/1920). Devre 1, C. 1, 02 Mayıs.
Tekin, G. (2011). Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâletinden Sağlık Bakanlığı’na (1920-2000. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Tekir, S. (2019). “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâletinin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930)”. Belgi Dergisi, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, 2(18), 1301-1326. https://doi.org/10.33431/belgi.547721.
Türk İstiklâl Harbi, Güney Cephesi (2009). Cilt IV, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Dönemi (23 Nisan 1920- 29 Ekim 1923) (1984). C. IV, Kısım I, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Yayınları.
Türkgeldi, A. F. (1987). Görüp İşittiklerim. TTK Yayınları.
Türkiye’de Sıhhat ve İçtimai Muavenet Teşkilatı’nın Cumhuriyet Devrindeki İnkişafı (1937). Ankara.
Türkiye’nin Sıhhi İçtimai Coğrafyası: Cebel-i Bereket (Osmaniye) Vilayeti, Büyük Millet Meclisi Umur-ı Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti (1925). Türk Sözü Matbaası.
Yeni Adana (1338/1922), “5 Kanun-ı sâni 1338 Sevgili Adana Mülhakatının Tamamen Anavatana İlhâk Ettiği Bir Gündür”. Sayı 197, 5 Kanun-ı sâni, Perşembe, 1.
Yurt Ansiklopedisi (1981). Türkiye, İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını. C. 1, Anadolu Yayıncılık A.Ş.
Arşiv-1, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (B.C.A), Sayı:840, Fon: 30.18.1.1 Yer No: 3.19.8.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ