17.Yüzyılın İlk Çeyreğinde Üsküdar’da Câriyeler

Üsküdar 17.yy’ın ilk çeyreğinde idarî birim olarak Kocaeli Sancağına bağlı bir kaza merkezi konumunda olup payitahta komşu olması ve devrinin üç büyük mahkemesinden -Galata-Eyüp-Üsküdar- birini temsil ediyor olması nedeniyle merkezî bir konuma sahiptir. Ayrıca Osmanlı dönemi Üsküdar’ının kendine özgü siyasal, sosyal, toplumsal ve ekonomik özellikleri bulunmaktadır. Söz konusu özellikler çalışmanın inceleme alanını oluşturan “17.yy’ın ilk çeyreğinde Üsküdar’da “câriyeler” başlığının incelenmesi konusunda merak unsuru oluşturmuştur. Belirtilen zaman dilimi içerisinde Osmanlı Üsküdar’ın da kadın ve câriye olmanın sorumluluğunu aynı anda omuzlarında bulunduran insanların nasıl bir hayat sürdükleri toplum içerisindeki konumlarının tespit edilmesi, toplumda edindikleri ya da edinmeye çalıştıkları yerler (sosyal-hukuksal ve toplumsal) ve bu amaç doğrultusunda yapmış oldukları bir çabanın olup olmadığı genel manada araştırmanın özünü teşkil etmiştir. Konuyu aydınlatmada birinci elden kaynak olmaları nedeni ile Üsküdar şer’iyye sicilleri kullanılmıştır. Üsküdar şer’iyye sicilleri Türkiye Diyanet Vakfı’ndan temin edilmiştir. Söz konusu zaman dilimi içerisinde Üsküdar mahkemesine ait 48 defter bulunmaktadır. Fakat 48 defterin tamamından yararlanılmamış olup konunun ilgisine binaen câriyeler ile ilgili olan hükümler işlenen başlıklar altında ilgisi doğrultusunda seçilerek kullanılmıştır. Makalenin yapılandırılması planlanırken hükümlerin yol göstericiliği ve zenginliği göz önüne alınarak başlıklara yön verilmeye çalışılmıştır. Bu cümleden olarak makale dört başlık altında ilerlemiş ve Üsküdar mahkeme kayıtlarının sunduğu zengin veriler doğrultusunda câriyelerin azad edilmesi konusunda ne şekilde azad edilmiş oldukları, azad edilirken izlenen bir prosedürün olup olmadığı, kimlerin câriye azadı yaptığı bu başlık altında değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Bir diğer başlıkta firarî câriyeler başlığı değerlendirilmeye alınmış ve burada da câriyelerin milliyetleri, neden firar girişiminde bulunmaya çalıştıkları, firar eden câriyeler için yakalandıkları zaman ne gibi prosedürler uygulandığı ve herhangi bir cezaya tabi tutulup tutulmadıkları sorularına cevap aranmaya çalışılmıştır. Bu başlık altında câriyelerin neden firar ettikleri konusunda siciller net bilgi vermediği için oluşan bu boşluk birkaç hükümden yola çıkılarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Bir diğer başlık ise satılık câriyeler dir. Câriyelerin alınıp-satılma fiyatlarının ne olduğu, bu fiyatların neye göre değişkenlik gösterdiği, devlet eli ile mi yoksa özel kişiler tarafından mı satışlarının yapıldığı, sadece câriyelerin mi satılmış olduğu yoksa yanlarında varsa çocuklarının da birlikte satılıp satılmadığı sorularına cevap bulunmaya çalışılmıştır. Son olarak sosyal statüleri gereği câriyelerin konumları, toplum içerisindeki yerleri, özlük haklarının neler olduğu, hukuki bakımdan haklarının olup olmadığı, efendileri ile evlilik yapmaları ve bu evliliklerin neden yapmış oldukları incelemeye konu olmuştur. Tüm bu sorulara cevap bulmaya ve bununla birlikte câriye statatüsünde bir toplum içerisinde yaşamanın tüm yönleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Concubine in Üsküdar in the First Quarter of the 17th Century

In the first quarter of the 17th century, Üsküdar was an accident center affiliated to the Sanjak of Kocaeli as an administrative unit, and it has a central position as it is neighbor in the payitah and represents one of the three great courts of its era - Galata-Eyüp-Üsküdar. In addition, the Ottoman period Üsküdar has its own specific political, social and economic characteristics. These features created an element of curiosity about the examination of the heading of “ignorant” in Üsküdar in the first quarter of the 17th century, which constitutes the study area of the study. What kind of life do people live in the Ottoman Üsküdar within the specified timeframe, the responsibility of being a woman and a guardian at the same time, determining their position in the society, the places they acquire or try to acquire (social-legal and economic) and their efforts for this purpose. In general, it was the core of the research. Üsküdar sher’iyye registries have been used because they are the first-hand sources in lighting the subject. Uskudar Shari'a courts were purchased from Turkey Religious Foundation. There are 48 books belonging to the Üsküdar court within the said period. However, not all of the 48 notebooks were utilized and the provisions related to the subject were selected and selected according to their interest under the titles. While planning the structuring of the article, it was tried to give direction to the titles by considering the guidance and richness of the provisions. As this sentence, the article has progressed under four headings and it has been evaluated under this heading how Üsküdar court records have been freed in terms of the removal of the warlords in the light of the rich data presented, whether there was a procedure followed while it was being freed. In another topic, the deserted cryos were taken into consideration, and here the answers were sought to answer the questions of the nations' nationalities, why they tried to escape, what procedures were applied when they were caught, and whether they were subject to any punishment. Since the registers did not provide clear information about why the cryogs escaped under this heading, this gap was tried to be interpreted based on several provisions. Another issue is nations for sale. It was tried to answer the questions of the prices of purchase and sale of the mosques, how these prices vary, whether they were sold by the state or private individuals, whether only the mosques were sold or if their children were sold together. Finally, due to their social status, the positions of the custodians, their place in the society, what their personal rights are, whether they have legal rights, marriage with their masters and why these marriages have been the subject of the examination. All aspects of trying to find answers to all these questions and trying to live in a community in the mosque have been tried to be revealed.

PDF

___

TDV, ÜŞS No:106, 107, 108, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 119, 122, 123, 124, 125, 129, 133, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 147, 148, 149, 150.
Akgündüz, A. (1997). İslam hukukunda kölelik- cariyelik müessesesi ve Osmanlı’da harem. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Aydın, M. A.& Hamidullah M. (2002). Köle. DİA, 237-246.
Aydın, M. A. (2019). Türk hukuk tarihi. Beta Yayınları.
Alkan, M. (2013). Osmanlı Devleti’nde merkez teşkilatı. Grafiker Yayınları, Ed: Gündüz, T. 77.
Aktan, A. (1996). XVII. yüzyıl Kayseri kadı sicillerinde bulunan köle ve cariyelerle ilgili bazı belgeler üzerinde bir değerlendirme. I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi Yayınları no:1,13-20.
Araz, Y. (2014). Cariyeler, efendiler ve pusuda bekleyenler: Osmanlı İstanbul’unda hamile ve çocuk annesi cariyeler üzerine düşünceler (1790-1800). Kebikeç.
Akkaya, M. (2011). XVII. yüzyılın ilk çeyreğinde Üsküdar’da köle ticareti, kölelerin ticaretle uğraşması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(14), 204-217.
Akkaya, M. (2010). XVII. yüzyılın ilk çeyreğinde Üsküdar.[Yayınlanmamış doktora tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Cin, H. & Akyılmaz, G. (2017). Türk hukuk tarihi. Sayram Yayınları.
Ceylan, M. (2014). İslam hukukunda kaçan köle (abık). Kiyü Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 56-73.
Çakır, İ. E. (2014). Osmanlı toplumunda köle ve cariyeler. Sofya 1550-1684, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.36, 201-216.
Düzdağ, M. E. (2006). Şeyhülislam Ebussuud Efendi’nin fetvalarına göre Kanuni Devrinde Osmanlı hayatı. Yitik Hazine Yayınları.
Erkek, M. S. (2017). Eski Yakındoğu’dan Osmanlı’ya kaçak köleliğin tarihyazımı ve Üsküdar’da kaçak köleler (1523-1529). Turkish Studies, 12/19, 61-90. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12124
Ekin, Ü. (2010). 17.yüzyılın sonlarında Rodosçuk Kazası’nda kölelerin toplumsal statüsü. Tarih Araştırmaları Dergisi, S.47, C.29, 23-37.
Engin, N. (1992). Osmanlı Devletinde kölelik [Yayımlanmamış doktora tezi ].Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü.
Engin, N. (2002). Köle. DİA, C.XXVI, 246-248.
Ekinci, E. B. (2017). Osmanlı hukuku adalet ve mülk. 2. Baskı, Arı Yayınları.
Faroqhi, S. (2004). Loncalar dışındaki işçiler: gezgin tüccarlar, kadınlar ve köleler, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi. edit: İnalcık & Quatoart, Eren Yayıncılık, C.2, 718-720.
Fendoğlu, H. T. (1996). İslam ve Osmanlı hukukunda kölelik ve cariyelik. Beyan Yayınları.
İnalcık, H. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda köle emeği. Doğu Batı Makaleler II, Doğu Batı Yayınları.
Güler, Ü. (2017). 17. Ve 18. yüzyıl Kıbrıs kadı sicillerine göre kölelik iddiası karşısında hürler ve azatlılar, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD),169-194.
Lewis, B. (2006). Orta Doğu’da ırk ve kölelik. çev: Günsel, E., Truva Yayınları.
Mantran, R. (1990). 17.yüzyılın ikinci yarısında İstanbul. C.II, TTK yayınları.
Ortaylı, İ. (1980). Anadolu’da XVI. yüzyılda evlilik ilişkileri üzerine bazı gözlemler. The Journal of Ottoman Studies I, 33-40.
Parlatır, İ. (1987). Osmanlı sosyal hayatında köleliğin kaldırılışı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 31(1-2), 417-420.
Peırce, L. P. (2015). Harem-i hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda hükümranlık ve kadınlar. çev: Berktay, A., Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Sak, İ. (1992). Şer’iye sicillerine göre sosyal ve ekonomik hayatta köleler(17.ve18.Yüzyıllar) [Yayımlanmamış doktora tezi ]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sak, İ.(1989). Konya’da köleler (16.yüzyıl sonu-17.yüzyıl). Osmanlı Araştırmaları, C.IX, 159-197.
Sahillioğlu, H. (1980). On beşinci yüzyıl sonunda Bursa’da iş ve sanayı hayatı kölelikten patronluğa. Ömer Lütfi Barkan Armağanı, 217-229.
Şeyhülislam Feyzullah Efendi. (2009). Fetâvâ-yı Feyziye. Haz: Kaya, S. Klasik Yayınları.
Tak, E. (2004). 1513-1520 tarihli Üsküdar kadı sicillerine göre kaçkın köleler, Üsküdar Sempozyumu II. Bildiriler, C.I.,19-28.
Toledano, E. R. (1994). Osmanlı köle ticareti(1840-1890).Türkiye Araştırmaları 4 Tarih Vakfı Yurt Yayınları, çev: Erdem, Y.H.
Toledano, E. R. (2010). Suskun ve yokmuşçasına İslam Ortadoğusu’nda kölelik bağları. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 289, çev: Erdem, Y. H..
Yağcı, Z. G. (2014). Kölelerin kaçmaya çalıştıkları mekân Üsküdar (XVI-XVIII. yüzyıllar). Üsküdar Sempozyumu, C.VIII., 267-283.
Zılfi, M. C. (2018). Osmanlı İmparatorluğunda kölelik ve kadınlar(1700-1840). çev: Kılıç, E.,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ