AYTMATOV VE KAYSIN KULİYEV, Mehmed Said ARBATLI

YERELDEN EVRENSELE İKİ YOL ARKADAŞI: CENGİZ AYTMATOV VE KAYSIN KULİYEV

Cengiz Aytmatov eserlerinde hemen daima Kırgız halkını, onun geleneklerini, yaşantısını yansıttığı halde insanlığın ortak değerlerini, duygu ve düşüncelerini yakalayabilmesi sayesinde yerel malzemeyle evrensele ulaşmayı başarmış tartışmasız bir dünya yazarıdır. Aytmatov ile onun kendisini bir hoca kabul edip hürmet gösterdiği Balkar şairi Kaysın Kuliyev arasında büyük bir benzerlik görülmektedir. Kaysın da küçük bir halkın içinden çıkıp onların değerlerini yansıtırken evrensel değerleri yakalayarak büyük bir başarı elde etmiş, şiirleri 120 dile çevrilmiş, özellikle Sovyetler Birliği döneminde kitapları milyonları bulan baskılara ulaşmıştır. Ancak günümüzde Aytmatov birçok kişi tarafından çok iyi bilindiği halde, Kuliyev yeterince tanınmamaktadır. Bu güne kadar Aytmatov hakkında pek çok çalışma yapılmış olmasına rağmen, Aytmatov ile Kuliyev arasındaki ilişkiye çok az kaynakta değinilmiş; çoğunda ise Kaysın Kuliyev'in adı bile geçmemiştir. Halbuki Kuliyev döneminin en önemli ve ünlü edebiyatçılarından olmasının yanında Aytmatov'un edebiyat sahasına girmesine vesile olan, uzun yıllar yakın dostluk yürüttüğü, yurt dışından cenazesine katılarak orada konuşma yapan sayılı kişilerden biridir. Kendi kulvarlarında öncü olan her iki edebiyatçının edebiyat çevrelerinde kendi dönemleri ve sonrasını ciddi biçimde etkilediği de bilinmektedir. Bunun yanında, hayat ve eserlerine bakıldığında, Aytmatov ve Kuliyev'in hayata bakış yönüyle ve edebî anlamda birbirlerinden etkilenmiş oldukları da söylenebilir. Bu konuda biz Aytmatov'un kendisinden hem yaşça büyük hem de edebî tecrübe bakımından ileride olan Kaysın Kuliyev'den etkilenme oranının daha yüksek olduğunu düşünmekteyiz. Bu çalışmamızda Türk dünyasının bu iki büyük sanatçısının çok bilinmeyen yakın ilişkilerinin yanında, her ikisinin yerelden evrensele uzanan yol arkadaşlıklarını ve ortak noktalarını irdelemeye çalışacağız.

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

While Chingiz Aitmatov almost always reflected Kyrgyz people, their traditions and their lifestyles in his works, he is undisputably a world writer who managed to reach the universal with local materials through his ability to catch the common values, feelings and thoughts of humanity. There seems to be a great similarity between Aitmatov and the Balkar poet Kaisyn Kuliyev, who had a significant role in his making his first public appearance in literature and was accepted as a teacher and was respected as well. Being from a small nation and reflecting its values, Kaisyn Kuliyev attained universal values and achieved great success. His poems were translated into 120 languages. Millions of copies of his books were printed, especially in Soviet Union period. However, although today Aitmatov is well-known by many people, Kuliyev is not recognized enough. The literature on Aitmatov being grand in scope, has barely mentioned the relationship between him and Kaisyn Kuliyev. In fact, Kuliyev was one of the most significant and well-known poets of his period, and it was him who influenced Aitmatov to begin a writing career. In this study of ours, we are going to examine their fellowship extending from the local to the universal and their common points, in addition to the mostly unknown close relationship of these two great artists of Turkic World.

PDF

___

AKMATAL?YEV, Abdıldacan (2008). Yıldırım Sesli Manasçı Aytmatov. Elazığ: Manas Yayıncılık.

AYTMATOV, Cengiz (2007). Dağlar Devrildiğinde. Ebedi Nişanlı, Çev.: Güzel Sarıgül Sunbayeva. ?stanbul: Ufuk Kitapları.

____________ (1995). Elveda Gülsarı (Çev.: Refik Özdek). ?stanbul: Ötüken Yayınevi.

___________ (1982). İlk Öğretmenim (Çev.: M. Özgül). ?stanbul: Cem Yayınları.

____________(2011a). Dişi Kurdun Rüyaları (Çev.: Refik Özdek). ?stanbul: Ötüken Yayınevi.

____________ (2011b). Gün Olur Asra Bedel (Çev.: Refik Özdek). ?stanbul: Ötüken Yayınevi.

____________ (2011c). Cemile-Sultanmurat (Çev.: Refik Özdek). ?stanbul: Ötüken Yayınları.

____________ (2011d). Toprak Ana (Çev.: Refik Özdek). ?stanbul: Ötüken Yayınları.

____________ (1997). Kassandra Damgası (Çev.: Ahmet Pirverdioğlu). ?stanbul: Ötüken Ne?riyat.

____________ (2008). "Cengiz Aytmatov (Kısa Biyografi)", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, s.131-132.

AYTMATOVA, Roza (2008). "Çonta? Beyanı", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, 29-33.

BA?ARAN, Selman (2011). Cengiz Aytmatov Hakkında Kırgızistan ve Türkiye'de Yapılan Araştırmalar Üzerine Bir Değerlendirme. Bi?kek: Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamı? Yüksek Lisans Tezi).

C?G?TOV, Salican (2004). "Cengiz Aytmatov Edebiyat Meydanında Yeni Yeni Boy Gösterdiğinde...", Cengiz Aytmatov-Doğumunun 75. Yılı İçin Armağan. Bi?kek: Manas Üniversitesi Yayınları.

ÇET?N, Mustafa (1994). Cengiz Aytmatov'un Eserleri ve Eserlerinden Sinemaya Uyarlanan Filmler Üzerine Bir İnceleme. ?stanbul: ?stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamı? Doktora Tezi).

DEL?ÖMEROĞLU, Yakup (2008). "Cengiz Aytmatov"la Söyle?i", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, s.65-66.

ERC?LASUN, Bilge (2008). "Sanatkârın Sezgisi", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, s.23-25.

GELYACTANOVA E.H. (2007). "Problema Tragiçeskovo V Romane K. Kulieva ,,Bıla Zima" ", Tvorçeskoe Nasledie K. Ş. Kulieva i Sovremennost-Materialı Mejvuzovskoy NauçnoTeoretiçeskoy Konferentsii, Posvyatşennoy 90-Letiyu So Dnya Rojdeniya Poeta. Nalçik: ?zdatelstvo M. i V. Kotlyarovıh, s.48-52.

GURTULANI, Salih (2002). Men Tanıgan Kaysın. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.

____________ (2008). "Bizni da Kerti Adamıbız Edi", Mingi Tav, S.141. Nalçik: Elbrus, s.24-37.

HAC?LANI, Tanzila vd. (2002). "Kuliylanı Kaysın", Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları. C.22, Ankara: TC Kültür Bakanlığı.

KAHHAR, Tahir (2008). "Özbek"in Cengiz"i", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, s.74-77.

KOLCU, A. ?. (2002). Bozkırdaki Bilge Cengiz Aytmatov. Ankara: Akçağ Yayınları.

KUL?EV, Kaisyn (2007). «I Come From Chegem Valley», Grass and Stone/Selected Poems. Nalçik: The Publishing House of The Kaisyn Kuliyev Charitable Foundation.

KUL?EV, Kaysın (1975). Kak Rastet i Derevo. Moskova: ?zdateltsvo Sovremennik.

____________ (1987). Bıla Zima. Moskova: ?zdateltsvo Sovremennik.

____________ (2007) Um. Okrılennıy Svobodoy (Haz. E.E. Kulieva). Nalçik: ?zdatelstvo Elbrus.

KUL?, Kaysın (2007). Çıgarmalarını Altıtomlugu (Haz. Zumakullanı Tanzila vd.). C.1, Nalçik: Elbrus Kitap Basma.

____________ (2009). Çıgarmalarını Altıtomlugu (Haz. Zumakullanı Tanzila vd.). C.3, Nalçik: Elbrus Kitap Basma.

MAMEYEV, D. (24 Mart 1970). "Çumla Kızaradıla", Leninni Bayrağı.

NER?MANOĞLU, Kamil Veli (2011). "Sovyet ve Dünya Edebiyatı Bağlamında Cengiz Aytmatov Fenomeni", Turkish Studies. Volume 6/3, s.69-73. www.turkishstudies.net Eri?im Tarihi: 01.05.2012.

ÖZHER, Sema (2006). "Beyaz Gemi Adlı Romandaki Yüce Birey Arketipi", Bilig, S.37, s.81-90.

RASSAD?N, Stanislav (1974). Kaysın Kuliev-Literaturnıy Portret. Moskova: Hudojestvennaya Literatura.

SABANÇI, Hacı-Murat (1997). "Malkar Türklerine Yapılan Zulüm", Bilig (Çev. Adilhan Adiloğlu), S.6, s.50-56.

SEV?L, Muharrem (2008). "Asrımın Eseriyim, Asrımın Esiriyim", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S.19, s.78-81.

?AHANOV, Muhtar (2008). "Ulu Ömür Sahibi", Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı S.19, s.99.