BEKTAŞÎ ŞÂİRİ ALİ NİHÂNÎ YOZGADÎ VE MENÂKIB-I MURTAZAVİYYE'Sİ

Türk edebiyatında, tarikat kurucularının, mezhep imamlarının diğer mühim dinî ve millî kahraman şahsiyetlerin biyografilerini, mücadelelerini, kerametlerini, olağanüstü hâllerini anlama ve bilme isteği ile yazılan birçok manzum veya mensur menâkıb-nâme kaleme alınmıştır. Hz. Ali, Hz. Peygamber'in yakını ve İslâmiyet'in yayılmasında birinci derecede rol alması ve dördüncü halife olması sebebiyle İslâm tarihinde önemli bir yeri vardır. Hz. Ali çevresinde teşekkül eden dinîkahramanlık hikâyeleri, şekil yapıları, kaynakları ve teşekkül dönemleri ne olursa olsun, Türklerin İslâmiyet'i kabul ettiği dönemlerden itibaren, onların dünya görüşünün değişmesinde, insan tipinin oluşmasında etkili olmuş eserlerdendir. Hz. Ali, yiğit ve bilim sahibi olmakla öne çıkmıştır. Bununla birlikte uğradığı haksızlıklar, sırtından vurularak şehit edilmesi, çocuklarının öldürülmesi gibi olaylar bütün Türk-İslâm dünyasını derinden etkilemiştir. Bu özelliklerinden hareketle Türkİslâm tefekkür sisteminde ve edebî metinlerinde Hz. Ali ile ilgili bir düşünce dünyası şekillenmiştir. Türk İslâm dünyası, Hz. Ali'yi gönlünün ve düşünce dünyasının merkezine yerleştirmiştir. Onunla ilgili şekillenen Türk-İslâm düşüncesi, tarih içerisinde belirgin bir biçimde yazılı ve sözlü edebiyatımıza aksetmiştir. Hayatı efsanevî bir hüviyet alan Hz. Ali'nin manevi şahsiyeti etrafında menâkıb-nâme ve cenkler yazılmıştır. Bu tür eserler Türkİslâm edebiyatına mâl olmuş, hayatı hakkında yazılanlar elden ele okunur hâle gelmiştir. Bu çalışmada, daha önce üzerinde durulmamış ve hiçbir ilmî çalışma yapılmamış olan Bektaşî şâiri Ali Nihânî Yozgadî (18351906)'nin mensur, dinî-tasavvufî konulu olmak üzere 12 bâb şeklinde tertip etmiş olduğu Menâkıb-ı Murtazaviyye'si tanıtılacak, eserin türü ve muhtevası hakkında bilgi verilecektir.

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

In Turkish literature, a lot of menakıb-name is written in prose or verse with will to knowledge and to understand cult leaders, sect leaders' and the other important religious and national heroes' biographies, their struggles, miracles and their splendid aspects. Hz. Ali has an important place in Islamıc history because of his being of a relative of Hz. Peygamber, taking a primary role in spreading of Islam and his being of the fourth khalif. The religious heroic stories which is formed around Hz. Ali, regardless of their form structure, sources, formation periods, beginning from the periods Turks embrace Islam, are the works that was influential in forming the people types and in changing their world view. Hz. Ali, comes into prominence with his having knowledge and with his bravery. The events such as, injustices which is adressed to him, his dying for the Islam by stabbing in the back, murdering of his children has deeply affected Turk-Islam world. With reference to these particularities, In Turk-Islam thought system and in its literary texts, a world of thought is shaped which is related to Hz.Ali. This thougt put Hz. Ali into the centre of its hearth and the world of idea. Turk-Islam thought which is shaped around him is reflected to our written and oral literatüre prominently throughout the history. Menakıb-name and battlesare writtenwhich are about spiritual charactersitic of Hz. Ali whom his life turned into a legendary character. These types of works has an important place in Turk-Islam literature, the works about his life has become widely known and pass from hand to hand. In this study, Menâkıb-ı Murtazaviyye -which has not been dwelled on and which has not been studied scholarly before- of the Bektashi poet Ali NihânîYozgadî which he had written in prose, arranged as 12 episode related to religious-sufistic subjects is going to be introduced and is going to be given information about its content.

PDF

___

BELHÎ, Seyyid Ahmed Muhtar (2012), Şâh-ı Velâyet Sırr-ı Hidâyet Hazret-i İmâm Ali, Revak Kitabevi, ?stanbul.

BULUÇ, Sadettin (1964), Dursun Fakih"in Gazavâtnâmesi, X. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1963, Ankara, s.

CEYHAN, Âdem (2006), Türk Edebiyatı"nda Hz. Ali Vecizeleri, Öncü Kitap Yayınları, Ankara.

ÇET?N, ?smet (1997), Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara.

DEM?R, Necati-ERDEM, Mehmet Dursun (2007), Hazret-i Ali Cenkleri, Destan Yayınları, Ankara.

DEVELL?OĞLU, Ferit (2007), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları.

DOĞAN, Durali (2005), Yozgat Şair ve Yazarlar Ansiklopedisi, Sorgun: Sılam Yayınları.

FIĞLALI, Erdem Ruhi (1989), "Ali", İslâm Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, C. 2, s. 371-374.

GÖLPINARLI, Abdülbaki (2012), Nehc"ül-Belâgâ, Derin Yayınları, ?stanbul.

GÜL, Muhsin (1984), Şeyh Cemaleddin Efendi"nin Aşığı Halk Ozanı Sıdkî Baba, Hayatı ve Şiirleri, Ankara.

GÜZEL, Abdurrahman (2009), Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.

I?ITMAN, Mahmut (1992), "Aşık Meftûnî ve Aşık Nihânî", Bozok Dergisi.

KAYA, Doğan (2007), Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.

KAYA, ?. Güven (1997), Ma"âzoğlu Hasan ve Cenâdil Kal"ası Gazavâtnâmesi, Journal of Turkısh Studies: Türklük Bilgisi Ara?tırmaları: Hasibe Mazıoğlu Armağanı I.

Kur'ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı; Meal (1987), Diyanet ??leri Ba?kanlığı Yayınları, Ankara.

KURTOĞLU, Orhan (2011), Ali Nihânî"nin Manzum Hacı Bektâş-ı Velî Velâyetnâmesi ve Velâyetnâmedeki Hacı Bektâş-ı Velî Medhiyeleri, Türk Kültürü ve Hacı Bekta? Velî Ara?tırma Dergisi, sayı 57, s. 32.

MERMER, Ahmet-KESK?N, Neslihan Koç (2011), Eski Türk Edebiyatı Terimler Sözlüğü, Akçağ Yayıncılık, Ankara.

NÂC?, Muallim Emsâl-i Alî, Hz. Ali"nin Hikmetli Sözleri, Hazırlayan: Âdem Ceyhan, Buhara Yayınları, ?stanbul.

OCAK, Ahmet Ya?ar (1992), "Bekta?îlik", İslâm Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ?stanbul, C. 5, s. 373-379.

OCAK, Ahmet Ya?ar (1992), Kültür Tarihi Olarak Menâkıbnâmeler, Ankara.

OCAK, Ahmet Ya?ar (2006), "Evliyâ Menâkıbnâmeleri", Türk Edebiyatı Tarihi, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ?stanbul, C. I.

ÖZCAN, Hüseyin (2003), Alevî-Bektaşî Kültürüne Bakışlar-Canların Nefesinden, Horasan Yayınları, ?stanbul.

ÖZMEN, ?smail (1988), Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.

PALA, ?skender (2010), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, Ankara.

TAV?ANCIOĞLU, Ali (2011), Şu"arâ-yı Bozok, Kün Yayıncılık, Ankara.