Yas Coğrafyası Kapsamında Köklü Bir Kültür Örneği: Siirt Taziye Evleri

Maddi ve manevi değerlerin oluşturduğu kültürel çevre ve onun geçiş ritüellerini oluşturan doğum, evlenme ve ölüm gibi sosyal olgular toplumdan topluma farlılıklar göstermektedir. Ölüm düşüncesinin canlı tutulmasını sağlayan “Taziye geleneği” toplumsal işleyiş hakkında bilgi vermesi açısından oldukça önemlidir. Her toplumun hafızasında kendine yer bulan ölüm olgusu ve onun devamı niteliğindeki yas süreci coğrafi mekânlar değiştikçe farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve geleneksel bir şehir karakter gösteren Siirt, toplumsal kodları da içeren taziye geleneğini devam ettiren şehirlerimizden biridir. Bu çalışmada, Siirt’teki taziye evleri, kültürel coğrafya bakış açısı ile ele alınmıştır. Ayrıca saha anketleri kapsamında 135 kişi ile görüşülmüştür. Yapılan saha çalışmaları ve Siirt Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü Birimi’nden alınan bilgiler ile şehirde incelenen taziye evleri mekânsal dağılışları doğrultusunda haritalara aktarılmıştır. Şehirde incelenen 21 adet taziye evinin Yeni ve Barış mahallelerine üçer tane, diğer 14 mahalleye birer, ikişer dağıldığı görülmektedir. Eski Siirt olarak adlandırılan Ulu Cami tarafındaki mahallelerde (Karakol, Algül, ve İnönü vb.) ise taziye evleri bulunmamaktadır. Siirt şehrinde taziye evlerinin yapımı ve bunların içlerinin döşenmesi belediye ve cami müştemilatı tarafından yapılmaktadır. 100-150 kişilik kapasiteye sahip olan bu evler eril bir karakter taşımaktadır. Taziye evlerinde ısıtma, soğutma, yemek vb. giderlerin karşılanmasında problemler yaşanmaktadır. Çalışma sonucunda fonksiyonel özellikleri tespit edilen taziye evlerinin şehir için ne kadar gerekli olduğu ortaya çıkmıştır. Taziye evlerine okuma salonları eklenerek “Taziye ve Kültür Salonu” adı altında faaliyet göstermesi bu evlerin işlevselliğini daha da artıracaktır.

A Rooted Culture Example within the Scope of Mourning Geography: Siirt Taziye House

Social fact such as birth, marriage and death, which constitute the environment of material and spiritual values and its transition rituals, differ from society to society. The tradition of condolence that keeps the thought of death alive is very important in terms of providing information about social functioning. The phenomenon of death, which takes place in the memory of each society, and its mourning process, arises in different ways as geographical spaces change. Located in the Southeastern Anatolia Region and showing a traditional city character, Siirt is one of our cities that continues the tradition of condolence, including social codes. İn this study, condolence house in Siirt have been handled from the perspective of cultural geography. İn addition, 135 people were interviewed within the scope of field surveys. SPSS 20.0 was used in statistical analysis. With the field studies and the information received from the Directorate of Parks and Gardens Directorate of Siirt Mupicipality, the condolences examined in the city were transferred to the maps in line with their spatial distribution. İt was made that 21 condolences were distributed to Yeni and Barış districts and three to 14 rechargeable districts. There are no condolences in the neighborhoods (Karakol, Algül and İnönü ets.) on the side of the Great Mosque, which is called the old Siirt. The construction of condolences in Siirt city and their interiors are done by municipalities and mosque outbuildings. These houses with a capacity of 100-150 people have a masculine carakter. There are problems with heating, cooling, food, etc. Expenses in condolence houses. As a result of the study, it was found out how much condolence houses whose functional properties were determined were necesary for the city. Reading rooms are added to the condolences and operating under the name of “Condolence and Culture Hall” will further increase the functionality of these houses.

PDF

___

Albayrak, A. & Arıcı, İ. (2007). Elazığ’da taziye geleneği. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 2, 33-44.
Alkan, A. (2017). Siirt ilinin nüfus gelişimi, yapısı ve dağılışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 22, 37, 53- 82. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.281773
Anderson, J. (2010). Understandıng cultural geography. Routledge.
Arı, Y. (2005). Amerikan kültürel coğrafyasında peyzaj kavramı. Doğu Coğrafya Dergisi, 10(13), 311-340.
Arı, Y. (2005). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi. Y. Arı (Ed). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyası: Genel Bir Değerlendirme içinde (ss. 3-19). Çizgi Kitabevi.
Arıes, P. (1991). Batılının ölüm karşısındaki tavırları. Gece Yayınları.
Azimli, M. (2007). İlk Fethinden Osmanlı’ya Siirt’in Siyasi Tarihi. M. Bilen, A. Erkol, A. Adak, V. Gürhan, D. Temiz (Ed.). Uluslararası Siirt Sempozyomu (19-20-21 Eylül) (ss.127-132), İzmir.
Babaoğlu, R. & Çelik, A.(2018). Cumhuriyet idaresine geçiş sürecinde Siirt’te demografik göstergeler. Tarih Okulu Dergisi, 11, XXXIV, 529-563. https://doi.org/10.14225/joh1285
Baş, M. K. (2010). Sezai Karakoç şiirinde ölüm/death in Sezai Karakoc’s poetry. Turkısh Studıes,1221, 774-818. DOI Number: 10.7827. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.1221
Bourdieu, P. (1997). Toplumbilim Sorunları. (Işık Ergüden, Çev.). Kesit Yayınları.
Barışta, Ö. (2002). Göynük Akşemsettin Türbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadın Mezar Taşları. VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan) Bildiriler (ss.123-136), Kayseri, https://doi.org/10.29135/std.321692
Cihan, A. (2005). Diyarbakır’da ölüm sonrasında gerçekleştirilen taziye geleneği ve seremoniler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 7, 205-216.
Coşkun, O. (2015). An Example to the Spatial Reflections of Cultural Elements: Condolence Houses in Erzurum [Özet Bildiri]. Association of american geographers annual meeting (21-25 march), Chicago: USA.
Coşkun, O. & Kayserili, A. (2015). Köklü bir kültürün uzantısı olarak Ağrı’da taziye evleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (3), 1109-1130. https://doi.org/10.16953/deusosbil.322058
Çıblak, N. (2002). Anadolu’da ölüm sonrası mezarlıklar çevresinde oluşan inanç ve pratikler. Türk Kültürü, XL, 474, 605-614.
Çildam, Y., S. (2019a). Kentsel kimlik öğelerinden belediye logolarının coğrafi analizi: Siirt örneği. Murat Yılmaz ve Mehmet Nuri Çınarcı (Eds), Dil, Tarih ve Coğrafya Alanında Güncel Çalışmalar içinde (s.214-243). Lambert Academic Publishing.
Çildam, Y., S. (2019b). Toponomi (yer adları) açısından Siirt’te mahalle adları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (4), 1443-1458.
Çoruhlu, T. (1997). Eyüp Sultan ve Çevresindeki Hazirelerde Bulunan Hançerli Lahitler ve Taş Sandukalar. Tarihi, kültürü ve sanatıyla ı. eyüp sultan sempozyumu tebliğler (ss.43-5), İstanbul.
Demir, A. (2012). Diyarbakır’da taziye geleneği. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
Demir, Ş. (2016). Cumhuriyet döneminde Siirt. Düzey Yayınevi.
Doğan, D. M. (2001). Büyük Türkçe Sözlük. Gerçek Hayat Yayınları.
Doğan, B. (2009). Edirne gazi mihal camisi haziresi’ndeki mezar taşları. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi. https://doi.org/10.33207/trkede.493496
Ertan, M. H. (2012). Sosyolojik açıdan Batman ve yöresindeki taziye geleneği ve bu geleneğin Anadolu taziye kültürü ile karşılaştırılması. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi,1,1, 949-962. https://doi.org/10.29133/yyutbd.511801
Emekli, G. (2006). Coğrafya, kültür ve turizm: kültürel turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 15, 51-59. https://doi.org/10.1501/dtcfder_0000000539
Getis, A., Bjelland, D. M. & Getis, V. (2011). Introduction to geography. Mc Graw-Hill Education.
Güngör, H. (1996). Kayseri ve çevresinde bazı mezar taşlar. Tarih Dünyası Tarih Dergisi, 31-33.
Gunay, V. D. (2016). Kültür bilime giriş. Papatya Bilim Universite Yayıncılık.
Güvenç, B. (1994). İnsan ve kültür. Remzi Kitabevi.
Hart, B., Saınsbury, P. & ve Short, S. (1998). Whose dying? A sociological critique of the good death. Mortality, 3, 1, 65-77. https://doi.org/10.1080/713685884
Haviland, W. A., Prins, H. E. L., Walrath, D. & McBride, B. (2008). Kültürel antropoloji. (İ. D. E. Sarıoğlu, Çev.). Kaknüs.
Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi. Uludağ Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (3), 151-165.
İnalcık, H. (2009). Devlet-i aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. https://doi.org/10.38000/juhis.574026
Johnson, N.C, Schein, R.H. & Winders, J. (2016). The wiley-blackwell companion to cultural geography. Oxford: Published by Wiley-Blackwell,https://doi.org/10.1002/9781118384466
Jones, C. (2004). Huzur içinde yatsın – ölüme dair her şey. (M. Gürsel, Çev.). Dharma Yayınları.
Kayserili, A. (2015). Erzurum şehrindeki mezar taşlarının kültürel coğrafya bakış açısıyla incelenmesi. Fenomen Yayıncılık.
Karamağararalı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Karaman, H., Bardakoğlu, A. & Apaydın, Y. (1998). İlmihal I. Diyanet İşleri Başkanlığı.
Karaca, F. (2001). Mezar taşlarına yansıyan şekliyle türk kültüründe hayat ve ölümle ilgili bazı değerlendirmeler. İslami Araştırmalar Dergisi,14, 3-4, 501-502.
Kafalı, M.A. & Sekman, F. (2010). Dicle Bölgesi Stratejik Gelişme Raporu. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
Kenzer, M.S. (1985). Carl O. Sauer: nascent human geographer at northwestern. California Geographical Society, 25, 1-11.
Kümür, U. (2014). Siirt halkevi ve faaliyetleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adıyaman Üniversitesi.
Knıght, M. M. (1964). Land and life: a selection from the writings of carl ortwin sauer. Journals of Economic History, 24, 3, 404-405. https://doi.org/10.1017/s0022050700061039
Knox, P.L. & Marston S.A. (2016). Human Geography: Places and Regions in Global Context. (7th ed., global edition). Pearson
Meclean, G. (2005). Doğuya yolculuğun yükselişi (D. Şendil, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
Mathewson, K. (1996). High/low, back/center: culture’s stages in human geography, İn C. Earle et al (eds.). Copcepts in Human Geography (Savage, MD: Rowman and Littlefield), 97-125.
Mitchell, D. (2000). Cultural geography: a critical ıntroduction. Blackwell Publishers.
Öksüz, M. & Kucak, Ö. (2018). Ölüm mekânından hayata bakış: Siirt kent mezarlıkları üzerinden demografiyi anlamak. Sosyoloji Dergisi, 39, 1-32. https://doi.org/10.26466/opus.537882
Öksüz, M. (2019). Ölüm mekânından hayata bakış: siirt kent mezarlıkları üzerinden sınıfı, iktidarı ve toplumsal cinsiyeti anlamak. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9, 11, 18. https://doi.org/10.26466/opus.537882
Özçağlar, A. (2003). Coğrafyaya giriş-sistematik, kavramlar yöntemler. Hilmi Usta Matbaacılık.
ÖZEY, R. (2014). Kültürel coğrafya. Aktif Yayınları.
Özkan, S.(2007). Geç dönem osmanlı adana mezar taşları (18-20. y.y.).[Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özgen, N., Karadoğan, S. (2009). Siirt şehrinin kuruluşu ve gelişimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 61-81.
Parekh, B. (2002). Çok kültürlülüğü yeniden düşünmek. Phoenix.
Parin, S., Bilgili, A. E. & Menak, Z. (2012). Kent(li)leşme pratiğinde yeni bir olgu: taziye evleri ve farklılaşan sosyo-kültürel pratikler. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 2, 212-229. https://doi.org/10.12780/uusbd102
Sağır, A. (2013). Bir ölüm sosyolojisi denemesi bağlamında iktisadi hayata mezarlıklardan bakmak: Safranbolu. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/12, 1095-1115. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.5681
Schein, E.H. (2010). Organizational culture and leadership (4 edition). Jossey-Bass.
Strothann, R. (1997). Taziye. Islam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C. XII/I,73.
Tanrıkulu, M. (2018). Coğrafya ve kültür (mekân-kültür-tarih-coğrafi işaret). Pegem Yayıncılık, https://doi.org/10.14527/9786052411599
Talas, M. (2009). Mehmet Eröz’de ölüm âdetleri üzerine bir araştırma. zeitschrift für die welt der türken. Journal Of World Of Turks,1, 2 ,57-68.
Tali, Ş. (2013). Kayseri/gesi mezarlığı mezar taşları üzerine bir değerlendirme. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 49, 359-390. https://doi.org/10.14222/turkiyat1182
Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı şehirleri. Milliyet Yayınları.
Tümertekin, E. & Özgüç, N. (1997). Beşeri coğrafya insan kültür mekân. Çantay.
Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2019). Beşeri coğrafya: insan, kültür, mekân. (18. Baskı). Çantay Kitabevi.
Türkiye Rehber Ansiklopedisi (Tarih Yok). Siirt, C.XV, 1, 209.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi (C.II). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Zuhayli, V. (1994). İslam fıkıh ansiklopedisi. Risale Yayınları, Cilt 3, 92.
Vernon, G. M. (1970). Sociology of Death: An Analysis of death- related behavior. The Ronald Press Company.
Williams, R. (1993). Kültür (S. Aydın, Çev.). İmge Yayınevi.
Yılmaz, H. & Elmas, A. (2018). Siirt ilinin nüfusu üzerine bir değerlendirme. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 123-136. https://doi.org/10.12780/uusbd157
Zelinsky, W. (2001). The uniqueness of the american religious landscape. Geographical Review, 91 (3), 565-585. https://doi.org/10.1111/j.1931-0846.2001.tb00241.x
Zelinsky, W. (2007). The gravestone ındex: tracking personal religiosity across nations, regions, and periods. Geographical Review, 97 (4), 441-466. https://doi.org/10.1111/j.1931- 0846.2007.tb00406.x