XVI. YÜZYILDA ACLUN ŞEHRİ VE KASABALARININ NÜFUSU

Bugün Ürdün devleti sınırları içerinde yer alan Aclun, denizden yüksekliği 1000 m olan bir yerleşim yeridir. Coğrafi olarak batıda Gavr, doğuda Suriye Çölü (Hamad) kuzeyde Yermuk ve güneyde ise Vadi-i Zerka ile çevrilidir. Bugün Ürdün'ün İrbit iline bağlı bir yerleşim yeridir.Aclun, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sonucu Osmanlı topraklarına katılmış ve Şam eyaletine bağlı bir sancak olarak teşkilatlandırılmıştır. Özelikle haçlılara karşı savunma hatlarından biri olarak düşünüldüğünden, Eyyubiler devrinde burada bir kale inşa edilmiş ve bu sebepten Kalatü'l-Aclun olarak da anılmıştır. Memluklular devrinde bir sürgün yeri olarak kullanılan Aclun, zamanla gelişerek, Şam ve Irak güzergâhında önemli geçiş noktalarından biri haline gelmiştir. Osmanlılar devrinde ise Şam hacılarının kullandığı yollardan biridir. Hatta o devirde bölgenin sancakbeyinin, bu hacıların yol güvenliğini sağlamak gibi bir sorumluluğu da bulunmaktadır. Aclun şehrinde birtakım ekonomik faaliyetler yapılmaktaydı. Şehirde pazar kuruluyor ve ürünler burada sunuluyordu. Şehirdeki birtakım emlak ise Mısır'daki Sultan Berkuk vakfına tahsis edilmişti. XVI. Yüzyılda bölgenin küçük şehirlerinden biri olan Aclun, idari bakımdan 8 nahiyeden oluşmaktaydı. Nüfus olarak da kalabalık bir merkez olma özelliğinden yoksun olan Aclun şehrinde, genel itibariyle Müslümanlar meskûn iken az da olsa bir Hıristiyan cemaatinden bahsetmek mümkündür. Bu çalışmada tahrir defterlerine göre XVI. yüzyılda Aclun şehrinin kasabaları, mahalleleri ve nüfusu tespit edilmeye çalışılmıştır.

THE POPULATION OF AJLUN AND AJLUN'S TOWNSHIP IN THE SIXTEENTH CENTURY

Locating in the borders of Jordan today, Ajlun is a city which has an altitude of 1000 meters. Geographically it is surrounded with Gavr in the West, Syria desert (Hamad) in the east, Yermuk in the North and Vadi-i Zerka in the South. Today it is an accomodation unit connected to the city of Irbit of Jordan. Ajlun came under the rule of Ottoman as a result of Egypt expedition and was rationalized as a sanjak connected to province of Damascus. As it was considered as a defence line against crusaders, a castle was built there in the era of Ayyubids and because of this reason it was also called Kalatu'l-Aclun. Used as a detention colony in the era of Mamelukes, Ajlun became one of the important transition point in the route of Damascus and Iraq by developing in time. It was a route for Damascus pilgrims in the era of Ottoman. Even in that era the governer of sanjak had the responsibility of maintaining the road safety of those pilgrims. In Ajlun several economic activities were carried out. In the city open bazaar was set up and the goods were presented there. Several properties in the city were allocated to Sultan Berkuk foundation. Being one one of the small cities of the area in the 16th century, Aclun was constituted of 8 nahiye. Lacking of the feature of being crowded in terms of population, Ajlun hosted Muslims generally while it was also possible to mention a small community of Christians. In this work township, disctricts and population of the city in the 16th century are tried to be detected according to the Tahrir defters.

___

  • 1-Arşiv Kaynakları
  • a) Başbakanlık Osmanlı Arşivi
  • 266, 686, 970, 998 numaralı tahrir defterleri
  • 25 numaralı mühimme defteri
  • b) Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi
  • 100, 185 numaralı defterler
  • 2-Araştırma ve İncelemeler
  • BAKHİT, M. Adnan - el-HAMUD, Nuvfan Reca, Defter-i Mufassal Liva-i Aclun Tapu Defteri berakam 970, Amman, 1989.
  • BAKHİT, M. Adnan, The Ottoman Province of Damascus in the Sixteenth Century, Beirut, 1982.
  • BAYKARA, Tuncer, "Kasaba", DİA, XXIV, İstanbul, 2001, s. 525-526.
  • BOSTAN, İdris, "Aclun", DİA, I, İstanbul, 1988, s. 326-327.
  • ÇAKAR, Enver, "XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyiliğinin İdarî Taksimatı", FÜSBD, 31/1, Elazığ, 2003, s. 351-374.
  • ÇAKAR, Enver, Doğu Akdeniz Sahillerinde Bir Osmanlı Sancağı: Trablus (1516-1579), Ankara, 2012.
  • ÇAKAR, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ, 2003.
  • EMECEN, Feridun M., "Osmanlılar"da Yerleşik Hayat Şehirliler ve Köylüler", Osmanlı, IV, Ankara, 1999, s. 91-97.
  • GÖYÜNÇ, Nejat,"Hâne Deyimi Hakkında", İÜEFTD, XXXII, 1979, s. 331-348.
  • GÖYÜNÇ, Nejat,"Hâne", DİA, XV, İstanbul, 1997, s. 552-553.
  • KILIÇ, Orhan, XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara, 1999.
  • TAŞKIN, Ünal, Osmanlı İdaresinde Safed (1516-1600), Elazığ, 2011.
  • ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Devrinde Sinop, Isparta, 2008.