İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA TÜRKİYE-SOVYETLER BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ve TÜRKİYE'NİN AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ İLE YAKINLAŞMASINA ETKİLERİ

Türkiye ve Sovyetler Birliği, yeni kurulan iki devlet olarak 1920'li ve 1930'lu yılların ilk yarısı boyunca yakın diplomatik ilişkiler içerisinde olmuşlardır. 1925 yılında iki ülke arasında imzalanan Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması, bu yakınlaşmanın önemli sonuçlarındandır. 1932 yılında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı İsmet İnönü'nün Sovyetler Birliği'nin davetlisi olarak Moskova'yı ziyareti ve burada Stalin'le olan samimi görüşmeleri, iki ülke arasındaki iyi ilişkileri 1920'li yıllardan 1930'lu yılların başlarına taşımıştır. Bu ziyaret sonunda Sovyetler Birliği tarafından Türkiye'ye 16 milyon liralık kredi verilmesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin yakınlığını bir kez daha göstermiştir. İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaştığı günlerde, Dünya dengeleri ile birlikte ülkelerin diplomatik tercihleri de değişmiştir. Bu değişim sürecinin sonuçlarından biri olarak Türkiye, 1920'li yıllardan beri yakın ilişkiler içinde olduğu Sovyetler Birliği'nin Boğazlarda üs ve doğuda toprak talepleriyle karşı karşıya kalmıştır. Bu talepler karşısında güvenliğini sağlamak amacıyla savaş boyunca Batılı devletlerle yakın ilişkiler kurmaya çalışan Türkiye, diğer taraftan da Sovyetlerle ilişkilerini iyileştirmeye çalışmıştır. Savaş boyunca izlediği diplomasiyle Türkiye, savaş dışı kalmayı başarmış ve Sovyet tehdidinden de kendisini korumuştur. Ancak Türkiye, savaş boyunca koruduğu tarafsız konumunun bedeli olarak, savaş sonunda Sovyet talepleri karşısında yalnız kalmıştır. Türkiye, Sovyet taleplerine karşı kendisini koruyabilmek için Soğuk Savaş'ta Batı Bloku'na yaklaşmış ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerini geliştirmiştir. Bu dönemde Türkiye'nin Amerika Birleşik Devletleri ile kurduğu ittifak, Sovyet taleplerine karşı kendisini koruyabilmesini sağlamıştır.

TURKEY-SOVIET UNION RELATIONS DURING SECOND WORLD WAR and EFFECTS ON THE TURKEY RAPPROCHEMENT WITH THE USA

The newly established two state, Turkey and the Soviet Union are became in close diplomatic relations in the years of 1920's and in first half of 1930's. On December 17, 1925, a Treaty of Non-aggression was signed between Turkey and Soviet Union. In the year of 1932, Prime Minister of the Republic of Turkey, İsmet İnönü has made a visit to Moscow at the invitation of the Soviet Union. As a result of this visit, an 16 million Turkish Lira credit has provided to Turkey by the Soviet Union.As Second World War approached, Turkey faced with territorial claims of Soviet Union in Turkish Straits and Eastern Anatolia. Because of these Soviet claims, Turkey tried to establish closer relations with Western states. On the other hand, Turkey also tried to improve relations with the Soviets. Due to the neutrality diplomacy in Second World War, Turkey succeed to stay out of war and also protected itself from Soviet threat. However, Turkey, who has not joined the war, remained alone against the Soviet demands at the end of war. As a result, to protect itself, Turkey approached to the Western Block, especially to the USA in the Cold War. On alliance with the USA, Turkey could defend itself against Soviet threat in the years of 40's and 50's.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, 30.10.0.0/231.560.10
BCA, 30.18.1.2/95.54.1
BCA, 30.10.0.0/232.562.11
BCA, 30.10.0.0/235.588.3
BCA, 30.18.1.2/106.78.8
BCA, 30.18.1.2/113.21.16
Ayın Tarihi, no.71, Ekim 1939
Ayın Tarihi, no.88, Mart 1941
Ayın Tarihi, no.93, Ağustos 1941
Ayın Tarihi, no.111, Şubat 1943
Ayın Tarihi, no.126, Mayıs 1944
Ayın Tarihi, no.136, Mart 1945
Ayın Tarihi, no.137, Nisan 1945
Ayın Tarihi, no.144, Kasım 1945
Ayın Tarihi, no.153, Ağustos 1946
Ayın Tarihi, no.154, Eylül 1946
Düstur, 3.Tertip, Cilt 15
Düstur, 3.Tertip, Cilt 21
Düstur, 3.Tertip, Cilt 22
Düstur, 3.Tertip, Cilt 29
Düstur, 3.Tertip, Cilt 33
TBMM Zabıt Ceridesi (TBMMZC), Dönem 2, Cilt 22
TBMMZC, Dönem 2, Cilt 32
TBMMZC, Dönem 7, Cilt 13
TBMMZC, Dönem 7, Cilt 15
TBMMZC, Dönem 8, Cilt 1
T.C. Resmî Gazete, no. 598
1939 - 1941 (Documents from the Archive of the German Foreign Office). Didier, New York, 1948
ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1980. (2.bs). Türkiye İş Bankası, Ankara, 1984
ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991
AYDIN, Mustafa, "Göreli Özerklik: Savaş Kaosunda Türkiye, 1939- 1945", Türk Dış Politikası: 1919-1980, (Ed.Baskın Oran), (6.bs.). İletişim, İstanbul, 2002, s.415-479
BİLGE, Suat, Güç Komşuluk: Türkiye Sovyetler Birliği İlişkileri (1920-1964), Ankara: İş Bankası, 1992
BURÇAK, Rıfkı Selim, Moskova Görüşmeleri (26 Eylül 1939-16 Ekim 1939) ve Dış Politikamız Üzerindeki Tesirleri. Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1983
ERKİN, Feridun Cemal, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Ankara, 1968
ERKİN, Feridun Cemal, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi. Ankara, 1968
GÖNLÜBOL, Mehmet, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), (5.bsm.), Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1982
GÖNLÜBOL, Mehmet-SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, Ankara: Türk Tarih Kurumu,1997
GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939'dan Günümüze Kadar). SBF Yayınları, Ankara, 1983
GÜRÜN, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991
KISSİNGER, Henry, Diplomasi. (6.bs.). Türkiye İş Bankası, İstanbul, 2007
MERAY, Seha L.-OLCAY, Osman, Montreux Boğazlar Konferansı: Tutanaklar, Belgeler, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1976
SANDER, Oral, Siyasi Tarih: 1918-1994. (15.bs.). İmge, Ankara, 2007
SONTAG, Raymond James - BEDDIE, James Stuart (Ed.), Nazi - Soviet Relations :
SOYSAL, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, (Cilt 1), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1983
SÖNMEZOĞLU, Faruk, II. Dünya Savaşı'ndan Günümüze Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, 2006
Tahran, Yalta ve Potsdam Konferansları: Gizli Belgeler, (çeviren: Fahri Yazıcı), Sinan Yayınları, İstanbul, 1972
TELLAL, Erel, "SSCB'yle İlişkiler", Türk Dış Politikası: 1919-1980, (Ed.Baskın Oran), (6.bs.). İletişim, İstanbul, 2002, s.499-502
TOKER, Metin, Türkiye Üzerinde 1945 Kabusu, Akis Yayınları, Ankara, 1971
ÜLMAN, Haluk, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri: 1939-1947. Ankara: 1961
ARMAOĞLU, Fahir, "Barış İçinde Birarada Yaşamanın Sovyet Yorumu", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, cilt 27, sayı 3, (1972), s.283-314
ARMAOĞLU, Fahir, "İkinci Dünya Harbi'nde Türkiye", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 13, sayı 2, (Haziran 1958), s.139-179
BİLSEL, Cemil, "The Turkish Straits in the Light of Recent Turkish-Soviet Russian Correspondence", The American Journal of International Law, vol. 41, no 4,(Oct.1947), s.727-747
De LUCA, A. R., "Soviet-American Politics and the Turkish Straits", Political Science Quarterly, vol. 92, no 3, (1977), s.503-524
DEUTSCH, Herold C., "Garip Bir Devre: 1939-1941 Arasında Nazi-Sovyet Münasebetleri", (Çeviren: Fahir Armaoğlu), Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, cilt 9, sayı 2, (1954), s.345-365
EDMONDS, Robin, "Yalta and Potsdam: Forty Years Afterward", International Affairs (Royal Institute of International Affairs), vol. 62, no 2, (Spr.1986), s.197-216
ERTEM, Barış, "Türkiye-ABD İlişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı", Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 12, sayı 21, (2009), s.377-397
ESMER, Ahmet Şükrü, "Hitler-Molotov Mülakatı ve Türkiye", Siyasi İlimler Mecmuası, cilt 24, sayı 227, (Nisan 1954), s.88-91
KURAT, Yuluğ Tekin, "Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa Sokma Girişimleri", Belleten, cilt 47, sayı 185, (Ocak 1983), s.295-338
LENCZOWSKI, George, "Evolution of Soviet Policy Toward the Middle East", The Journal of Politics, Vol. 20, no 1, (1958), s.162-186
MACFIE, A. L., "The Straits Question at the Potsdam Conference: The British Position", Middle Eastern Studies, vol. 23, no 1, (Jan, 1987), s.75-82
SATTERTHWAITE, Joseph J., "The Truman Doctrine: Turkey", Annals of the American Academy of Political and Social Science, vol. 401, (1972), s.74-84
Akşam, 25 Nisan 1932
Akşam, 27 Nisan 1932
Cumhuriyet, 25 Nisan 1932
Cumhuriyet, 27 Nisan 1932
Cumhuriyet, 8 Mayıs 1932
Cumhuriyet, 11 Mayıs 1932
Cumhuriyet, 19 Temmuz 1932
Cumhuriyet, 27 Mart 1946
Cumhuriyet, 26 Temmuz 1950
Son Posta, 5 Nisan 1946